Βεζούβιος

Τα σχέδια που δεν πραγματοποιήθηκαν

Τον Μάιο του 2003 ταξίδεψα στο Milano, για να επισκεφθώ την ηλεκτρολογική έκθεση Intel. Όπως συνήθως, σκέφθηκα να εκμεταλλευτώ το ταξίδι αυτό στην Ιταλία, για να κάνω κάτι ενδιαφέρον το Σαββατοκύριακο μετά την έκθεση.

Αρχικά είχα αποφασίσει να πάω στην Κροατία, για να κάνω καταδύσεις με βαθυσκάφος στην Αδριατική (παρόμοια συναρπαστική εμπειρία είχα το 1987 στο νησί Gran Cayman της Καραϊβικής). Το μεγάλο πλεονέκτημα ήταν ότι μετά από κατάλληλη εκπαίδευση θα μπορούσα να πάρω δίπλωμα κυβερνήτη βαθυσκάφους, ώστε να έχω το δικαίωμα να καταδύομαι τελείως μόνος μου. Όμως, η σχολή (που λειτούργησε το καλοκαίρι του 2002) είχε κλείσει, απ' ότι έμαθα μετά από πολλές προσπάθειες. Φαίνεται ότι δεν βρέθηκαν αρκετοί… τρελοί, για να συμμετάσχουν!

Η δεύτερη επιλογή μου ήταν να πάω στο κέντρο χειμερινών σπορ «Cervinia», που βρισκόταν ψηλά στην κοιλάδα της Αόστας, στο βορειοδυτικό μέρος της Ιταλίας. Από εκεί θα ξεκινούσα νωρίς το πρωί και κάνοντας σκι θα κατευθυνόμουν προς τα βόρεια, θα περνούσα τα σύνορα της Ελβετίας και θα έφθανα μέχρι το ελβετικό χωριό Zermatt, διάσημο κέντρο χειμερινού τουρισμού. Αργά το απόγευμα θα επέστρεφα στην Ιταλία, πάλι κάνοντας σκι. Γνώριζα την υπέροχη αυτή διαδρομή πολύ καλά. Την είχα κάνει τον Μάρτιο του 1990 και άλλη μία φορά τον Απρίλιο του 1989 κατά την αντίθετη κατεύθυνση, δηλαδή ξεκινώντας από το Zermatt και κατεβαίνοντας προς την Cervinia.

Θυμάμαι, μάλιστα, ότι κατά την επιστροφή μου προς την Ελβετία πέρασα μια μεγάλη λαχτάρα. Εκείνη την εποχή υπήρχε πολύ αυστηρός έλεγχος εξαγωγής συναλλάγματος, όχι μόνο από την Ελλάδα αλλά και από την Ιταλία. Εγώ είχα αρκετά μετρητά μαζί μου, για τις ανάγκες του ταξιδιού, δεδομένου ότι και οι πιστωτικές κάρτες είχαν τότε όριο για το εξωτερικό κάπου 200 σημερινά ευρώ και μάλιστα μόνο μία φορά το χρόνο! Επιστρέφοντας προς Ελβετία, στο πρώτο τελεφερίκ δεν είχε καθόλου ουρά. Στο δεύτερο, που ήταν ακριβώς συνέχεια του πρώτου κι έφθανε κοντά στα σύνορα, είχε, αντιθέτως, πολύ μεγάλη ουρά από σκιέρ. Ήμουν πια βέβαιος ότι η ουρά οφειλόταν σε εξονυχιστικό έλεγχο για συνάλλαγμα. Και πώς να δικαιολογήσω ότι είχα επάνω μου τόσα μετρητά, περνώντας τα σύνορα σε μία μικρή ημερήσια εκδρομή με τα σκι; Με το δίκιο τους θα με κατηγορούσαν για λαθραία εξαγωγή συναλλάγματος. Με έλουσε κρύος ιδρώτας. Η αγωνία μου κράτησε περίπου μισή ώρα, που μου φάνηκε μισός αιώνας! Τελικά, φθάνοντας στην αρχή της ουράς, είδα ποια ήταν η αιτία του "κακού". Δεν γινόταν κανένας έλεγχος, απλώς η χωρητικότητα του δεύτερου τελεφερίκ ήταν μικρότερη από ό,τι του πρώτου, με αποτέλεσμα να δημιουργείται συνωστισμός!

Από τις πληροφορίες που είχα συγκεντρώσει, όμως, τα χιόνια ήταν λιγοστά κι επομένως η εκδρομή με τα σκι προς Cervinia και Zermatt ήταν αδύνατο να πραγματοποιηθεί. Κατόπιν αυτού του δεδομένου αποφάσισα να θέσω σε εφαρμογή το τρίτο εναλλακτικό μου σχέδιο, που προέβλεπε ανάβαση στον κρατήρα του Βεζούβιου.

Η κάθοδος προς τον Νότο

Σάββατο 24.5.2003

Με το αεροπλάνο κατέβηκα στη Ρώμη. Άφησα στο αεροδρόμιο τη μεγάλη αποσκευή, με όλα τα "καθωσπρέπει" ρούχα, τα επαγγελματικά χαρτιά, τα ντοσιέ κ.λπ. και μ' ένα πολύ μικρό βαλιτσάκι πήρα το τρένο για τη Νάπολη.

Φθάνοντας εκεί, η πρώτη μου δουλειά ήταν να συγκεντρώσω πληροφορίες για την εξόρμηση στον Βεζούβιο που θα πραγματοποιούσα την επόμενη ημέρα, όχι, όμως, μόνο για το πώς θα έφθανα εκεί αλλά και γενικότερες πληροφορίες, όπως π.χ. για τον καιρό.

Το απόγευμα έκανα μία μεγάλη βόλτα στα στενά, λιθόστρωτα σοκάκια της παλιάς πόλης. Τα γραφικά δρομάκια, όμως, κατακλύζονταν από ένα "χείμαρρο" παντός είδους τροχοφόρων. Οι οδηγοί τους ήταν χειρότεροι ακόμη και από τους Έλληνες! Τα δίκυκλα αποτελούσαν κίνδυνο-θάνατο για τους πεζούς, καθώς κινούνταν με ιλιγγιώδη ταχύτητα. Και, βέβαια, τα στενά αυτά δεν είχαν καθόλου πεζοδρόμια… Είδα κι έπαθα για να γλιτώσω. Κυριολεκτικά φοβήθηκα!

Ιστορικά στοιχεία

Ο Βεζούβιος είναι ένα από τα πιο γνωστά ηφαίστεια της Γης. Η μεγάλη έκρηξη στις 24 Αυγούστου του 79 μ.Χ. κατέστρεψε ολοκληρωτικά την Πομπηία, το Ercolano, καθώς και άλλες μικρότερες πόλεις, όπως για παράδειγμα την Οπλοντίδα (Torre Anunziata). Αλλά δεν πρέπει να σπεύσει κανείς να χαρακτηρίσει τους κατοίκους τους ως αφελείς, επειδή κατοικούσαν τόσο κοντά στο ηφαίστειο. Επί 7 ολόκληρους αιώνες πριν από τη μεγάλη έκρηξη, το ηφαίστειο ήταν αρκετά… φρόνιμο! Λες και είχε στήσει μία μακροχρόνια παγίδα, για να ξεθαρρέψουν οι άνθρωποι…

Στην ίδια ηφαιστειακή ζώνη ανήκουν και άλλοι κρατήρες στην περιοχή βορειοδυτικά της Νάπολης, που οι αρχαίοι Έλληνες ονόμαζαν «Φλεγραία Πεδία» (σημερινή ονομασία «Campi Flegrei»). Μελετώντας τον χάρτη της περιοχής εκπλήσσεται κανείς με τον αριθμό των αρχαιοελληνικών τοπωνυμίων που σώζονται μέχρι τις ημέρες μας: Cuma (Κύμη), Averno (Άορνος), Pozzuoli (Ποτίολοι), Napoli (Νεάπολις), Nisida (Νησίς), Miseno (Μισηνό), Βaίa (Βάϊες), Λίμνη Fusaro (Αχερουσία), Procida (Προχύτη), Ercolano (Ηράκλειο), Sorrento (Σύρρεντον), Abela (Αμπέλα), Castelamare di Stabbia (Σταβίες) κ.λπ.

Κατά τη διάρκεια της φοβερής έκρηξης του 79 μ.Χ. πύρινοι ποταμοί λάβας κατηφόρισαν, με ταχύτητα περίπου 100 χιλιομέτρων την ώρα, και κατέκλυσαν τις γύρω πόλεις, χωριά και παραλίες. Διάπυρα αέρια, στάχτες κι ελαφρόπετρα εκτοξεύτηκαν στον ουρανό και δημιούργησαν καταρράκτες φωτιάς, που αφάνισαν κάθε ίχνος ζωής σε μεγάλες αποστάσεις γύρω από τον κρατήρα.

Η Νάπολη είναι χτισμένη λίγο μακρύτερα από τον Βεζούβιο και γι' αυτό γλύτωσε από την έκρηξη. Όμως, κι αυτή δεν ήταν σε απόσταση αρκετά μακρινή για να βρίσκεται στο απυρόβλητο. Ανασκαφές που έγιναν στο υπέδαφός της έδειξαν ότι έχει οικοδομηθεί επάνω σε ηφαιστειογενή πετρώματα, που δημιουργήθηκαν σε παλαιότερες γεωλογικές εποχές, από εκρήξεις είτε του Βεζούβιου είτε του άλλου γειτονικού ηφαιστείου του La Solfatara. Κυριολεκτικά η Νάπολη είναι χτισμένη ανάμεσα σε δύο επίφοβους "υποχθόνιους γίγαντες". Στα ανατολικά της έχει τον Βεζούβιο και στα δυτικά της το La Solfatara. Δεν έχουν λοιπόν άδικο οι σημερινοί Ναπολιτάνοι, που κάθε χρόνο κάνουν μεγάλη λιτανεία στον προστάτη άγιο της πόλης, τον San Gennarο, για να τους προστατέψει από τις φοβερές εκρήξεις. Σύμφωνα με την παράδοση, όταν ο San Gennarο είναι ικανοποιημένος από τη συμπεριφορά του ποιμνίου του, κάνει ένα θαύμα: το αίμα του μέσα στη σαρκοφάγο υγροποιείται! Αν αυτό δεν συμβεί, οι πιστοί συνεχίζουν τις πολύωρες προσευχές τους, μετανοούν, ζητούν συγχώρεση και περιμένουν μέχρι τη γιορτή του την επόμενη χρονιά.

Η διήγηση του Πλίνιου

Λεπτομερή περιγραφή της καταστροφής από τη μεγάλη έκρηξη μας έδωσε ο Ρωμαίος Πλίνιος ο Νεώτερος, περιγράφοντας και τον θάνατο του θείου του. Ο θείος του, Πλίνιος ο Πρεσβύτερος, ήταν την εποχή εκείνη διοικητής του ρωμαϊκού στόλου, που ήταν ελλιμενισμένος στο γειτονικό Μισηνό. Όταν άρχισαν οι εκρήξεις απέπλευσε με τα πλοία του, για να βοηθήσει τους κατοίκους που ζούσαν στους πρόποδες του Βεζούβιου. Αρχικά οι δονήσεις και οι εκρήξεις ήταν ήπιες, πράγμα αρκετά συνηθισμένο. Όσο πλησίαζαν, τα πλοία δέχονταν βροχή από στάχτη και κομματάκια πυρωμένης λάβας, που γινόταν όλο και πυκνότερη. Κοντά στην ακτή τα πλοία άρχισαν να κινδυνεύουν από τους εκτοξευόμενους ογκόλιθους.

Τεράστιες φλόγες έβγαιναν από το ηφαίστειο, όπως κι ένα πελώριο σύννεφο στάχτης, το οποίο αρχικά είχε σχήμα μανιταριού. Αργότερα το σύννεφο απλώθηκε και κάλυψε ολόκληρο τον ουρανό, ο οποίος σκοτείνιασε εντελώς. Οι δονήσεις της γης γίνονταν όλο και ισχυρότερες. Περιέργως τα πλοία δεν έφυγαν, ίσως γιατί μέχρι το τέλος οι κάτοικοι ήταν αισιόδοξοι ότι το κακό θα περάσει. Η πυρωμένη λάβα κατάκλυσε, τελικά, τα πάντα και τους κατάκαψε όλους…

Σε μία έκρηξη ηφαιστείου στην Ισλανδία (πριν από λίγα χρόνια) οι κάτοικοι στάθηκαν πολύ πιο τυχεροί: πολεμικά πλοία των ΗΠΑ εκτόξευσαν χιλιάδες τόνους νερού, με αποτέλεσμα η λάβα να ψυχθεί κάτω από 800ο C και να γίνει παχύρρευστη. Έτσι, δημιουργήθηκε ένα είδος αναχώματος-φράγματος γύρω από τις πόλεις. Με αυτό τον τρόπο διασώθηκαν οι κάτοικοι και τα κτίσματα.

Δεν υπάρχουν αξιόπιστα στοιχεία για τη δραστηριότητα του Βεζούβιου επί αρκετούς αιώνες μετά τη μεγάλη καταστροφή. Ισχυρές εκρήξεις σημειώθηκαν κατά τα έτη 1631, 1760, 1794, 1858, 1872, 1906, 1929, 1933 και 1944. Τα τελευταία 70 και πλέον χρόνια, περιέργως, ο Βεζούβιος είναι πολύ… ήσυχος.

Ταξιδεύοντας προς τον Βεζούβιο

Κυριακή 25.5.2003

Η πρώτη μου δουλειά μόλις ξύπνησα ήταν να κοιτάξω προς το μέρος του ηφαιστείου, για να δω μήπως τυχόν καλυπτόταν από σύννεφα. Ευτυχώς, ο κώνος ήταν ελεύθερος και υψωνόταν μεγαλοπρεπής κι επιβλητικός προς τον ουρανό. Η αγωνία μου για τον καιρό ήταν μεγάλη, γιατί ο κίνδυνος δεν ήταν μόνο η πυκνή συννεφιά: ακόμα και μια απλή καταχνιά εκεί αρκεί για να περιορίσει σημαντικά την ορατότητα και ν' ανατρέψει όλα τα σχέδια…

Νωρίς το πρωί πήρα το τρενάκι Circumvesuviana, που εξυπηρετούσε όλα τα χωριά γύρω από τον Βεζούβιο. Ξεκινούσε κάτω από τον σιδηροδρομικό σταθμό των μεγάλων τρένων. Σε 15 λεπτά φθάσαμε στη πόλη Ercolano (παραφθορά της λατινικής λέξης Ηerculanum, μετάφραση της αρχαίας ελληνικής ονομασίας Ηράκλειο). Όλα τα ταξί εκεί ήταν mini-bus με 3 ή 4 σειρές θέσεων, όχι όπως τα συνηθισμένα ταξί. Ρωτώντας δεξιά κι αριστερά κατάφερα να μάθω πώς να πάω στο Βεζούβιο. Με βοήθησε αρκετά, βέβαια, το γεγονός ότι μιλάω ιταλικά.

Το λεωφορείο που πήγαινε στο ηφαίστειο ξεκίνησε πέντε λεπτά πριν από την προγραμματισμένη ώρα αναχώρησης! Ευτυχώς, ήμουνα αρκετά νωρίτερα στη στάση κι έτσι δεν το έχασα. Ο δρόμος ήταν ανηφορικός και πολύ στενός, ώστε να μην επιτρέπει τη διασταύρωση μεγάλων οχημάτων κοντά στις στροφές. Γι' αυτό ο οδηγός κόρναρε συνεχώς στα επικίνδυνα σημεία.

Περάσαμε από το ειδικό παρατηρητήριο, που χτίστηκε το 1845 κατ' εντολή του βασιλιά Φερδινάνδου ΙΙ των Βουρβόνων. Από εκεί οι επιστήμονες παρακολουθούσαν, μελετούσαν και κατέγραφαν τη δραστηριότητα του ηφαιστείου. Ένας από τους διευθυντές του ήταν και ο Giuseppe Mercalli, ο οποίος το 1898 επινόησε την κλίμακα μέτρησης της έντασης των σεισμών Mercalli.

Είδα ότι κοντά στον κώνο είχαν αρχίσει να δημιουργούνται συννεφάκια κι εμένα να με ζώνουν τα φίδια…

Σε κάπως μεγαλύτερο υψόμετρο (στα 780 μ.) σταματήσαμε σε ένα περίπτερο. Εκεί προμηθευτήκαμε τα εισιτήρια εισόδου στο Εθνικό Πάρκο του Βεζούβιου. Ανεφοδιάστηκα με πόσιμο νερό και λίγο πρόχειρο φαγητό για την ημέρα κι αγόρασα ένα ενδιαφέρον βιβλιαράκι για το ηφαίστειο, το οποίο έχει συγγράψει ο πρώτος οδηγός-ξεναγός του Βεζούβιου, ο Elio Abatino. Ήταν, μάλιστα, κι ο ίδιος παρών και υπέγραψε το αντίτυπο που πήρα.

Η άνοδος προς την καλδέρα

Συνεχίσαμε με το λεωφορείο μέχρι το υψόμετρο των 1.000 μ. Από εκεί άρχιζε το ανηφορικό μονοπάτι προς τον κρατήρα. Ήταν αρκετά πλατύ και βατό. Προς την πλευρά του βουνού το όριό του ήταν συνήθως μια ξερολιθιά από μεγάλα κομμάτια παλιάς λάβας, ενώ προς την κατηφορική πλευρά προστατευόταν από φράχτη φτιαγμένο από λεπτούς κορμούς δένδρων. Στην αρχή του μονοπατιού μερικοί ντόπιοι πρόσφεραν (με προαιρετική αμοιβή) ξύλινα ραβδιά στους οδοιπόρους, τα οποία βοηθούν πολύ στην πορεία.

Κατά την ανάβαση με ταλαιπώρησαν αρκετά κάτι μικροσκοπικά μαύρα έντομα με μακρόστενο σχήμα. Η άνοδος δεν ήταν δύσκολη, αλλά όταν κάνει ζέστη γίνεται πολύ κουραστική. Οι ακτίνες του ήλιου σε χτυπάνε αλύπητα, καθώς ο κώνος του ηφαιστείου δεν έχει ίχνος σκιάς.

Αρχικά το μονοπάτι έκανε μερικά ζιγκ-ζαγκ και μετά προχωρούσε, συνεχώς ανηφορικό σχεδόν σε ευθεία γραμμή, σκαλισμένο στην πλαγιά του ηφαιστείου. Ήταν πολύ εντυπωσιακό όταν το έβλεπες από μακριά ή ακόμη καλύτερα από ψηλά, δηλαδή από αεροπλάνο ή ελικόπτερο. Έμοιαζε με πελώριο φίδι, που έζωνε το βουνό!

Όσο περισσότερο ανέβαινα τόσο η θέα προς τη θάλασσα και τα γύρω χωριά, τα οποία είναι χτισμένα στις πλαγιές και κοντά στην παραλία, γινόταν ωραιότερη! Ευτυχώς που τα συννεφάκια είχαν διαλυθεί. Όμως, χρειάστηκε να χύσω αρκετό ιδρώτα μέχρι να φθάσω στην άκρη του κρατήρα, σε υψόμετρο 1.200 μέτρων.

Βεζούβιος: ο κυρίαρχος της Καμπανίας

Στο σημείο εκείνο όποιος επιθυμούσε να επισκεφθεί την περιοχή της καλδέρας, έπρεπε να πληρώσει άλλο εισιτήριο (οι Ιταλοί είναι ειδικοί στο να σου αδειάζουν το πορτοφόλι…). Ομολογώ, όμως, ότι άξιζε και τον κόπο και τα χρήματα.

Το μονοπάτι προχωρούσε κατά μήκος του χείλους του κρατήρα. Το θέαμα και προς τις δύο πλευρές ήταν μαγευτικό, ιδιαίτερα όμως προς τη μεριά του κρατήρα. Στα ηφαίστεια με μεγάλη δραστηριότητα, όπως π.χ. η Αίτνα, κάτι τέτοιο δεν είναι δυνατό, γιατί υπάρχουν μεγάλοι κίνδυνοι σε περίπτωση ξαφνικής έκρηξης. Γι' αυτό δεν επιτρέπεται να φθάσει κανείς μέχρι τον κρατήρα για να τον δει από κοντά.

Η άνοδος στον Βεζούβιο πριν από το 1880 ήταν μία μεγάλη περιπέτεια. Οι ορειβατικές ομάδες ανέβαιναν με πρωτόγονο εξοπλισμό. Οι λιγότερο σκληραγωγημένοι ανέβαιναν καβάλα σε μουλάρια, ενώ οι άρχοντες και οι αρχόντισσες καθισμένοι σε ειδικές φορητές πολυθρόνες (sedan) στερεωμένες επάνω σε δύο οριζόντια δοκάρια, που σήκωναν δύο βαστάζοι. Το 1880 εγκαινιάστηκε ένα μικρό οδοντωτό τρενάκι (funiculare), που διευκόλυνε πάρα πολύ την ανάβαση στο ηφαίστειο. Για το τρενάκι αυτό γράφτηκε -τη χρονιά των εγκαινίων- το πασίγνωστο Ναπολιτάνικο τραγούδι «Funiculi - Funicula». Το 1890 κατασκευάστηκε ο σιδηρόδρομος Circumvesuviana, που συνέδεσε τη Νάπολη, τις γειτονικές πόλεις και χωριά με τις υπώρειες του Βεζούβιου. Ο μικρός οδοντωτός funiculare, που είχε μόνο ένα βαγονέτο, καταστράφηκε τρεις φορές από την ορμητική λάβα. Η τελευταία φορά ήταν το 1944 και δεν επισκευάστηκε έκτοτε. Το 1953 αντικαταστάθηκε από ένα διθέσιο εναέριο αναβατήρα (chair - lift), ο οποίος, όμως, καταργήθηκε αργότερα επειδή θεωρήθηκε ως περιβαλλοντική ενόχληση. Στη διαδρομή πέρασα πλάι από τις βαριές βάσεις από μπετόν, όπου ήταν αγκυρωμένοι οι πυλώνες του παλιού αναβατήρα. Φαίνονταν ακόμη κομμάτια από σκουριασμένα, χοντρά συρματόσχοινα και υπολείμματα από τροχαλίες.

Τα εσωτερικά τοιχώματα της καλδέρας ήταν πολύ απότομα. Η θέα προς το βάθος του κρατήρα ήταν συναρπαστική. Πολύ βαθιά, κάτω, διακρίνονταν λίγα δενδράκια, που λόγω της μεγάλης απόστασης φαίνονταν σαν μινιατούρες, σαν ψεύτικα. Υπολόγισα ότι η απόσταση θα πρέπει να είναι περίπου 300 μέτρα. Από κάποια σημεία ανάμεσα στους μαύρους βράχους της λάβας έβγαιναν ατμοί και καπνοί. Στη γλώσσα των ηφαιστειολόγων αυτά τα σημεία ονομάζονται fumaroles και έχουν υψηλές θερμοκρασίες. Εκεί κοντά αναπτύσσονται μόνο θερμόφιλα φυτά, που αντέχουν στην πολλή ζέστη.

Το μονοπάτι διέγραφε τον μισό κύκλο γύρω από τον κρατήρα, ο οποίος έχει διάμετρο τουλάχιστον 600 μέτρα. Το υπόλοιπο χείλος βρισκόταν κάπου 80 μέτρα ψηλότερα και ήταν απρόσιτο. Αλλά δεν χάσαμε τίποτε που δεν φθάσαμε μέχρις εκεί. Η θέα που απολαύσαμε από το ημικύκλιο που διανύσαμε ήταν η καλύτερη.

Κοντά στη παραλία φαινόταν μία σειρά από πόλεις και χωριά, ακριβώς στους πρόποδες του κώνου, τα οποία θα αντιμετωπίσουν φοβερό πρόβλημα αν τυχόν ξυπνήσει κάποτε ο Βεζούβιος. Και, δυστυχώς, κανείς δεν μπορεί να προβλέψει πού και πότε θα ξεσπάσει η μανία του Εγκέλαδου. Ούτε αν θα είναι ένα απλό "σκίρτημα" ή μία φοβερή, φονική έκρηξη…

Μακριά στον ορίζοντα διαγραφόταν αχνά η σιλουέτα του νησιού Κάπρι, που βρίσκεται σε απόσταση ασφαλείας από την πιθανή ροή των χειμάρρων της λάβας. Όμως, ούτε αυτό είναι εξασφαλισμένο από το μεγάλο ηφαιστειογενές κύμα tsunami που συχνά ακολουθεί τις ισχυρές εκρήξεις ηφαιστείων ή τις πολύ μεγάλες σεισμικές δονήσεις, ούτε είναι προφυλαγμένο από το πελώριο αποπνικτικό νέφος της στάχτης, του καπνού και των αιωρούμενων σωματιδίων που δημιουργούνται από τις εκρήξεις των ηφαιστείων.

Επιστρέφοντας στους πρόποδες, πήρα μερικά κομμάτια υπέροχων ορυκτών, με κρυστάλλους διαφόρων χρωμάτων, που προέρχονταν από το ηφαίστειο, για να συμπληρώσω τη συλλογή που έχω δημιουργήσει από προηγούμενες αναβάσεις. Τα χρώματα των κρυστάλλων ήταν απίστευτα έντονα.

Στην πόλη που έπνιξε η λάβα

Με το λεωφορείο επέστρεψα στο Ercolano. Επισκέφθηκα τον χώρο των ανασκαφών της αρχαίας πόλης που καταστράφηκε από τη λάβα του Βεζούβιου, μαζί με την Πομπηία και άλλες πόλεις της περιοχής κατά τη φοβερή έκρηξη του έτους 79 μ.Χ.

Στην είσοδο του αρχαιολογικού χώρου ρώτησα πόσο κοστίζει το εισιτήριο για την τρίτη ηλικία, για να πληρώσω. Η κοπέλα στο ταμείο μού απάντησε: «δεν υπήρχε τέτοιο εισιτήριο, αλλά εσείς ειδικά δεν θα πληρώσετε τίποτα!». Τελικά, διαπίστωσα ότι μου έκανε πλάκα, γιατί η είσοδος τις Κυριακές ήταν δωρεάν…

Το Ercolano ήταν, αρχικά, ένα όμορφο ψαροχώρι, το οποίο χρησιμοποιούσαν οι Ρωμαίοι ως θέρετρο. Εκεί είχαν χτίσει πολυτελείς επαύλεις πολλοί πατρίκιοι της πρωτεύουσας της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Ήταν χτισμένο πλάι στη θάλασσα, αλλά σήμερα η παραλία απέχει λίγο. Οι προσχώσεις και οι εκρήξεις του ηφαιστείου είχαν ως αποτέλεσμα να επεκταθεί η ξηρά μέσα στη θάλασσα και να υπερυψωθεί το έδαφος αρκετά. Η αρχαία πόλη, που ήρθε στο φως από τις ανασκαφές, βρίσκεται αρκετά μέτρα χαμηλότερα από τη σημερινή στάθμη του εδάφους.

Καθώς τα κτίρια παρέμειναν επί πολλούς αιώνες κάτω από το παχύ, προστατευτικό στρώμα λάβας και προσχώσεων, έχουν διατηρηθεί σε πολύ καλή κατάσταση. Όλη η περιοχή στους πρόποδες του Βεζούβιου ήταν πολύ όμορφη και γι' αυτό οι Ρωμαίοι την ονόμαζαν «Campania felix», δηλαδή «ευτυχισμένη χώρα». Τι ειρωνεία!

Το πρώτο πράγμα που εντυπωσιάζει στο αρχαίο Ercolano είναι η υπέροχη ρυμοτομία της πόλης. Είχε πλατιές λεωφόρους, που οι Ρωμαίοι ονόμαζαν decumanus (με κατεύθυνση από Ανατολή προς Δύση) και στενότερους κάθετους δρόμους, που αποκαλούσαν cardus (με κατεύθυνση από Βορρά προς Νότο).

Παρά τη ζέστη του απομεσήμερου, τριγύρισα επί αρκετές ώρες σ' όλη την υπέροχη νεκρόπολη. Εντυπωσιάστηκα από τα λεπτοδουλεμένα ψηφιδωτά, τα μαρμάρινα δάπεδα και τις επενδύσεις, τα αγάλματα και τα ανάγλυφα, τα οποία διακοσμούσαν τις επαύλεις, τα αίθρια και τις αυλές, τους κίονες, τις αψίδες, τις κρήνες, τα έγχρωμα επιχρίσματα των τοίχων (που διασώζονται, δυστυχώς, σε ελάχιστα σημεία) και βέβαια τα θερμά λουτρά και την παλαίστρα, που ήταν βασικά χαρακτηριστικά των ρωμαϊκών πόλεων… Απόρησα, βέβαια, πώς επέτρεπαν στους πολυάριθμους επισκέπτες να περπατούν επάνω στα υπέροχα αρχαία ψηφιδωτά!

Σ' ένα άλλο σημείο το θέαμα ήταν μακάβριο, διότι ο επισκέπτης έβλεπε τους σκελετούς πολλών νεκρών της μεγάλης καταστροφής, που είχαν έρθει στο φως από την αρχαιολογική σκαπάνη το 1982. Η θέση των οστών φανερώνει τη στάση των ανθρώπων κατά τη στιγμή του θανάτου τους. Μπορεί εύκολα να φαντασθεί κανείς τις σκηνές του τρόμου και της αγωνίας και τις απελπισμένες προσπάθειες που κατέβαλαν οι κάτοικοι για να προστατέψουν τα μέλη των οικογενειών τους… Παρά τη φοβερή ζέστη αισθάνθηκα ρίγη…

Πόσο δίκιο είχε ο Γερμανός φιλόσοφος Friedrich Nietzsche, όταν έγραφε:

«Ζήσε επικίνδυνα. Χτίσε το σπίτι σου κοντά στον Βεζούβιο!»

Οι ιστορικοί πάπυροι

Στην παραλία του Ηρακλείου σώζεται η αρχαία «Έπαυλη των Παπύρων», η οποία είχε πολύ μεγάλη πρόσοψη, περίπου 250 μέτρα, γιατί δίπλα στο κυρίως κτίριο διέθετε τεράστιο κήπο με περιστύλιο. Είχε πισίνα, καθώς και πολλά μαρμάρινα ή μπρούτζινα αγάλματα. Η έπαυλη πήρε την ονομασία αυτή, επειδή εκεί βρέθηκαν περίπου 1800 πάπυροι με αρχαιοελληνικά κείμενα μεγάλης σημασίας, αλλά και αξιόλογα λατινικά (όπως π.χ. για τη ναυμαχία του Ακτίου μεταξύ Οκταβιανού και Μάρκου Αντώνιου). Οι ευπαθείς και εύφλεκτοι πάπυροι διασώθηκαν από τη λάβα από μία ευτυχή σύμπτωση: η βίλα επρόκειτο να ανακαινιστεί και να επισκευαστεί μετά τις ζημιές που είχε υποστεί από την προηγούμενη έκρηξη, του 62 μ.Χ. Γι' αυτό οι πάπυροι είχαν τυλιχτεί επιμελώς, είχαν κλειστεί μέσα σε κουτιά και είχαν τοποθετηθεί σε ασφαλή σημεία του κτιρίου. Ανακαλύφθηκαν περίπου 18 αιώνες αργότερα, από τους αρχαιολόγους, σε πολύ καλή κατάσταση!

Υπάρχει, όμως, κι ένα άλλο πιο εκπληκτικό γεγονός: οι επιστήμονες της NASA ανέπτυξαν μία μέθοδο για τη λήψη δορυφορικών φωτογραφιών, που ονομάζεται "ψηφιακή πολυφασματική" ("digital multispectral"). Με την εφαρμογή της μεθόδου επιτεύχθηκε κάτι που μέχρι πριν λίγα χρόνια όχι μόνο ήταν ακατόρθωτο αλλά ξεπερνούσε ακόμη και τα όρια της επιστημονικής φαντασίας! Έγινε δυνατό να αναγνωστούν τελείως κατεστραμμένα κείμενα γραμμένα σε παπύρους ή περγαμηνές!

Η μέθοδος αυτή σε γενικές γραμμές λειτουργεί ως εξής:

Μία κάμερα υψηλής τεχνολογίας παίρνει ψηφιακές φωτογραφίες, οι οποίες μετατρέπονται αυτομάτως σε κύματα φωτός που "διαβάζονται" με τη βοήθεια ειδικού λογισμικού. Η εργασία αυτή βεβαίως έχει υψηλό κόστος και είναι χρονοβόρα, αλλά ξαναζωντανεύει μοναδικά κείμενα, τα οποία οι επιστήμονες και οι ερευνητές τα θεωρούσαν ως οριστικώς χαμένα. Η νέα μέθοδος εφαρμόστηκε με επιτυχία όχι μόνο σε διάφορα ρωμαϊκά χειρόγραφα που βρέθηκαν καμένα από την έκρηξη του Βεζούβιου του 79 μ.Χ. αλλά και σε κατεστραμμένους παπύρους ηλικίας 2.000 ετών, που ανακαλύφθηκαν το 1940 κοντά στη Νεκρά Θάλασσα! Οι πάπυροι εκείνοι βρέθηκαν σε περιοχή της Ιουδαίας, μέσα σε ερημικές σπηλιές και αποτελούν πολύ σημαντικές αρχαιολογικές ανακαλύψεις. Ονομάστηκαν «Πάπυροι της Νεκράς Θάλασσας» και όταν τελικά οι επιστήμονες κατόρθωσαν να τους αποκρυπτογραφήσουν διαπίστωσαν ότι περιείχαν παρατηρήσεις αρχαίων αναλυτών για τη στενή σχέση μεταξύ ιουδαϊκής και χριστιανικής θρησκείας.

Εκπληκτικό είναι τέλος το γεγονός ότι οι επιστήμονες διαφύλαξαν, επί πολλά χρόνια, και δεν πέταξαν στα σκουπίδια όλα αυτά τα μέχρι σήμερα "άχρηστα" και εντελώς κατεστραμμένα κείμενα!

Η αιώνια διαφθορά

Στη γειτονική Πομπηία (Pompei), μετά τις πρώτες εκρήξεις, πολλοί κάτοικοι εγκατέλειψαν τα σπίτια τους. Μερικοί, όμως, παρέμειναν. Είχαν ξεθαρρέψει, επειδή η προηγούμενη έκρηξη του 62 μ.Χ. δεν ήταν πολύ καταστροφική. Τότε βρήκαν ευκαιρία οι κλέφτες να δράσουν. Κάποιοι απ' αυτούς έκαναν μία τρύπα στον τοίχο του «Κοσμηματοπωλείου του Στάβιου» και πήραν ό,τι πολύτιμο βρήκαν, αλλά τους πρόλαβε η μεγάλη έκρηξη. Τους έθαψε η πύρινη λάβα μαζί με τα κλοπιμαία και τους αποκάλυψε η αρχαιολογική σκαπάνη σχεδόν 2.000 χρόνια αργότερα!

Σε άλλο σημείο της πόλης και συγκεκριμένα μέσα στην κατοικία ενός μονομάχου οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν τον σκελετό μιας γυναίκας. Από τα πολύτιμα κοσμήματά της συμπέραναν ότι επρόκειτο για κάποια πλούσια αριστοκράτισσα. Φαίνεται πολύ πιθανό η κυρία να επωφελήθηκε από την αναταραχή που επακολούθησε την πρώτη έκρηξη κι έσπευσε να συναντήσει τον φτωχό παρακατιανό αλλά, προφανώς, ρωμαλέο και αρρενωπό εραστή της… Η Θεία δίκη, όμως, ήταν ταχύτατη!

Τα παραπάνω περιστατικά αποδεικνύουν ότι οι αιώνες και οι χιλιετίες περνούν αλλά τα πάθη, οι αδυναμίες και τα ελαττώματα των ανθρώπων παραμένουν ίδια κι απαράλλακτα….

Η θέα από τη Νάπολη

Επιστρέφοντας στη Νάπολη, επισκέφθηκα τα διάφορα αξιοθέατά της. Από το κάστρο Castel dell'ovo, που βρίσκεται επάνω σ' ένα νησάκι κοντά στην παραλία, απόλαυσα την υπέροχη θέα: τον επιβλητικό Βεζούβιο στο βάθος, την ακτή με τους οικισμούς στους πρόποδες του βουνού, τον κόλπο της Νεάπολης και πολύ κοντά στη βάση του κάστρου τη μαρίνα με τα πολυάριθμα πλεούμενα και τα τραπεζάκια των ζαχαροπλαστείων με τα πολύχρωμα τραπεζομάντηλα. Αλλά, δυστυχώς, δεν ήταν γραφτό να τα απαθανατίσω όλα αυτά με τη φωτογραφική μου, γιατί την πρώτη φορά δεν είχα μαζί μου τη μηχανή, τη δεύτερη φορά όταν έφθασα στο κάστρο αυτό μόλις είχε κλείσει και την τρίτη τα σύννεφα κάλυπταν τον Βεζούβιο…

Πνευματικά δικαιώματα adventurouslife.gr