Ανταρκτική, μέρος 1ο

Ανταρκτική: Η αφιλόξενη απέραντη λευκή ήπειρος

Falklands: Τα νησιά των Πιγκουίνων και του πολέμου

Νότια Αμερική: Η ρομαντική κι άτυχη Αργεντινή, η κοσμοπολίτισσα μικρή Ουρουγουάη, η άγνωστη ημιτροπική Παραγουάη

H μεγάλη υπερατλαντική πτήση

Παρασκευή, 22.2.2002, Frankfurt - Buenos Aires

Το αεροπορικό ταξίδι μου για τη Φραγκφούρτη πραγματοποιήθηκε με ένα ολοκαίνουργιο αεροσκάφος της Lufthansa. Ήταν ένα Airbus, με χειρολαβές σε όλο το μήκος των ντουλαπιών, που βρίσκονταν πάνω από τα καθίσματα (ώστε να μπορεί να κρατηθεί ο επιβάτης, όταν ήταν όρθιος σε οποιοδήποτε σημείο του διαδρόμου).

Ξεκινήσαμε με καθυστέρηση 45 λεπτών, αλλά ευτυχώς υπήρχε αρκετός χρόνος για να προλάβω το επόμενο αεροπλάνο για το Buenos Aires (Μπουένος Άιρες). Κατά τη διάρκεια της πτήσης αισθάνθηκα φοβερή ζέστη, ίδρωνα σε σημείο που νόμισα ότι είχα πυρετό! Η σκέψη αυτή με έκανε να ανατριχιάσω, γιατί ήμουνα στην αρχή ενός πολύ δύσκολου ταξιδιού.

Βγαίνοντας από το αεροσκάφος διαμαρτυρήθηκα για την υψηλή θερμοκρασία σε μία αεροσυνοδό, η οποία πολύ ψυχρά μου απάντησε:

«Και γιατί δεν μας το είπατε νωρίτερα;»

Στη Φραγκφούρτη φυσούσε πολύ κι αισθάνθηκα το τσουχτερό κρύο, σημάδι ότι το εσωτερικό μου θερμόμετρο λειτουργούσε σωστά τελικά. Καθώς ήμουν ιδρωμένος, σήκωσα ψηλά τον γιακά μου και τύλιξα το κεφάλι και τα αυτιά μου πολύ καλά, για να μην αρρωστήσω.

Η πτήση από Φραγκφούρτη προς Buenos Aires, χωρίς καμιά ενδιάμεση προσγείωση, διήρκησε σχεδόν 14 ώρες. Ήταν, δηλαδή, περίπου διπλάσια από την πτήση για τη Νέα Υόρκη!

Επειδή θα αργούσαμε πολύ να φθάσουμε, για να μην ανησυχούν οι δικοί μου στην Αθήνα, αποφάσισα να τηλεφωνήσω από το αεροπλάνο. Ήταν η πρώτη φορά που θα χρησιμοποιούσα δορυφορικό τηλέφωνο πετώντας. Για να πληρώσω, πέρασα μέσα από την ειδική σχισμή του μία πιστωτική κάρτα μου και η επικοινωνία υπήρξε άψογη. Δεν ήξερα, βεβαίως, πόσο θα μου στοίχιζε. Αφού είχα επιστρέψει στη θέση μου, ξαναγύρισα στο τηλέφωνο, επειδή είχα την αγωνία μήπως το ακουστικό δεν είχε κλείσει καλά.

Στη διάρκεια της ατελείωτης πτήσης αυτής διάβασα αρκετά και κατόπιν κοιμήθηκα. Με βοήθησε πολύ το φουσκωτό μαξιλαράκι που είχα μαζί μου, αλλά και το προσκέφαλο της θέσης του ολοκαίνουργιου αεροπλάνου, που ήταν σπαστό. Λύγιζες, δηλαδή, αν ήθελες, τις δύο άκρες του, οι οποίες παρέμεναν σταθερά στη νέα τους θέση και στήριζαν το κεφάλι από δεξιά κι αριστερά, ώστε να μη γέρνει στο πλάι όταν αποκοιμιόσουν.

Στην πρωτεύουσα της Αργεντινής

Σάββατο, 23.2.2002, Buenos Aires

Προσγειωθήκαμε στο συνομήλικο με το αεροδρόμιο των Σπάτων και πολύ ωραίο αεροδρόμιο «Ezeiza» του Buenos Aires. Εκείνη την εποχή είχαν θερινή ώρα (-5 ώρες από την Ελλάδα).

Για να έχω ψιλά, άλλαξα μερικά ευρώ, υπερήφανος για το τότε καινούργιο μας νόμισμα, που αναγνωριζόταν παντού. Με τις δραχμές κάτι τέτοιο θα ήταν είτε αδύνατο είτε πολύ επιζήμιο. Το δικό τους νόμισμα ήταν το peso (πέσο), το οποίο ισοδυναμούσε με ένα δολάριο μέχρι και 3 μήνες πριν το ταξίδι μου. Όταν επισκέφθηκα τη χώρα, είχε πέσει στο μισό και κανείς δεν γνώριζε πότε και πού θα σταματούσε αυτή η πτώση…

Το ξενοδοχείο μου «Americas Tower» ήταν στο κέντρο της πόλης, όπως το είχα ζητήσει. Μόλις τακτοποίησα τα πράγματά μου, βγήκα για ένα μεγάλο περίπατο. Σιγά-σιγά άρχισα να ξαναφέρνω στη μνήμη μου παλιές, αχνές και αμυδρές εικόνες από το προηγούμενο ταξίδι μου στο εκεί, 25 χρόνια πριν, όπως ακριβώς συνδυάζει κανείς τα κομμάτια ενός παιχνιδιού puzzle για να δημιουργήσει, τελικά, το ολοκληρωμένο σχέδιο.

Διαπίστωσα για άλλη μια φορά πόσο ωραία, μοντέρνα και ευρωπαϊκού επιπέδου πόλη ήταν. Είχε εξαιρετική ρυμοτομία, κατάφυτες πλατείες, καταπράσινα πάρκα, 5 γραμμές μετρό, 2 θαυμάσια αεροδρόμια, μικρές ράμπες στα πεζοδρόμια για τους ανάπηρους, άφθονα εστιατόρια, πολύ όμορφα κέντρα, καφετέριες, ζαχαροπλαστεία κ.λπ.

Το πιο εντυπωσιακό, όμως, κομμάτι του Buenos Aires, κατά τη γνώμη μου είναι η περίφημη Λεωφόρος 9 Ιουλίου (Avenida Nueve de Julio), που είναι η πλατύτερη όλης της γης. Κάθε ένα από τα δύο κύρια οδοστρώματά της (στα δύο ρεύματα κυκλοφορίας) έχει πλάτος 8 ή 9 λωρίδων για αυτοκίνητα. Επίσης, έχει 2 παράπλευρους βοηθητικούς δρόμους, πλάτους 3 λωρίδων ο καθένας (δηλαδή καθένας έχει πλάτος όσο η οδός Σταδίου στην Αθήνα)! Αυτοί οι ουσιαστικά 4 δρόμοι διαχωρίζονται μεταξύ τους από παρτέρια-πάρκα, πλάτους όσο δύο ή τρεις αυτοκινητολωρίδες. Αν συνυπολογιστούν και τα φαρδιά πεζοδρόμια, το συνολικό πλάτος αυτής της υπερ-λεωφόρου θα πρέπει να είναι όσο 40 περίπου συνηθισμένες λωρίδες για αυτοκίνητα! [Σημειωτέον ότι στην Αργεντινή οδηγούν δεξιά.]

Δύο χαρακτηριστικά σημεία της είναι ο λευκός οβελίσκος, που βρίσκεται στην Πλατεία Δημοκρατίας και το άγαλμα του Δον Κιχώτη.

Το κινητό μου, βέβαια, δεν λειτουργούσε. Αλλά διαπίστωσα ότι στην Αργεντινή είχαν ένα πολύ καλό σύστημα (που δεν υπάρχει σε άλλες χώρες), τα locutorios, έναν συνδυασμό Internet cafe και τηλεφωνικών θαλάμων. Από εκεί μπορούσες να τηλεφωνήσεις πολύ εύκολα και αρκετά φθηνά σε οποιοδήποτε μέρος της γης. Σε κάθε τηλεφωνική καμπίνα υπήρχαν ψηφιακές ενδείξεις: ποιο νούμερο καλείς, τι ποσό πρέπει να πληρώσεις και πόση είναι η διάρκεια του τηλεφωνήματος. Η χρέωση γινόταν ανά λεπτό. Το σύστημα ήταν πολύ βολικό, γιατί δεν χρειαζόταν να πονοκεφαλιάζεις με κάρτες, κέρματα και χαρτονομίσματα. Ο αριθμός τους δε ήταν πολύ μεγαλύτερος απ' ό,τι τα καταστήματα κινητής τηλεφωνίας στην Ελλάδα.

Συνεχίζοντας τη βόλτα μου στην πόλη, επισκέφθηκα και τους 3 σιδηροδρομικούς σταθμούς, οι οποίοι βρίσκονταν στην παραλία, ο ένας πλάι στον άλλο. Είδα ένα αλογάκι πόνι να "προσφέρεται", για να κάνουν βόλτα καβάλα τα πιτσιρίκια. Επίσης, είδα να πωλείται στο δρόμο μια τοπική σπεσιαλιτέ, η chipa (τσίπα), η οποία ήταν ζύμη, τυλιγμένη γύρω από ένα ραβδί και ψημένη στα κάρβουνα.

Κατόπιν επισκέφθηκα την πλατεία και το άγαλμα του ελευθερωτή Στρατηγού San Martín. Η διπλανή πλατεία άλλοτε ονομαζόταν «Βρετανική», αλλά μετά τον πόλεμο των Φόκλαντς μετονομάσθηκε, για ευνόητους λόγους, σε «Πλατεία της πολεμικής Αεροπορίας». Εκεί ανεγέρθηκε και το «Μνημείο των Πεσόντων» στον ατυχή, για την Αργεντινή, πόλεμο των νησιών, που έγινε το έτος 1982.

Λίγο πιο κάτω βρισκόταν ο «Βρετανικός Πύργος», με ένα ρολόι στην κορυφή, στον οποίο διοργανώνονταν εκθέσεις. Ονομάσθηκε έτσι επειδή τα χρήματα για την κατασκευή του προσφέρθηκαν από τη βρετανική παροικία της Αργεντινής. Η θέα από ψηλά ήταν πολύ θεσπέσια. Στην πόλη υπήρχε και μια λιβανέζικη εκκλησία, αφιερωμένη στον Άγιο Μαρόν, που ήταν Σύρος μοναχός. Από αυτόν προέρχεται και η ονομασία «Μαρωνίτες Χριστιανοί».

Στο αίθριο ενός μεγάλου εμπορικού κέντρου είδα ένα διαγωνισμό ταγκό, όπου συμμετείχαν πολλά ζευγάρια, ενώ πλήθος κόσμου ολόγυρα παρακολουθούσε με φοβερό ενδιαφέρον. Άλλοι ήταν καθισμένοι σε ζαχαροπλαστεία, ενώ άλλοι, οι περισσότεροι, στέκονταν όρθιοι. Στο τέλος κάθε χορού χειροκροτούσαν το ζευγάρι, ανάλογα με το πόσο ωραία είχε χορέψει.

Κάποια στιγμή χρειάστηκα να αλλάξω δολάρια, αλλά δεν είχα μαζί το διαβατήριό μου. Για καλή μου τύχη έκαναν δεκτή μια φωτοτυπία του, την οποία δεν αποχωρίζομαι ποτέ. Έπρεπε να αγοράσω ένα adaptor, που ήταν συγχρόνως και φις πολλαπλό με 3 εξόδους, καθώς οι πρίζες εκεί είχαν πλατιά ελάσματα σε σχήμα βέλους. Όταν το δοκίμασα, όμως, δεν λειτούργησε. Μετά από πολλές προσπάθειες και δοκιμές διαπίστωσα ότι μόνο μία έξοδος (η επάνω) έδινε ρεύμα…

Περιήγηση στο Buenos Aires

Κυριακή, 24.2.2002, Buenos Aires

Το πρωί συνέχισα τη βόλτα μου στην πόλη. Επισκέφθηκα το θέατρο του Κολόμβου (όπου δίνονταν παραστάσεις όπερας), τον καθεδρικό ναό και το Προεδρικό Μέγαρο, που ονομάζεται «Casa Rosada», γιατί έχει χρώμα ροζ. Φαίνεται ότι οι Αργεντινοί πρόεδροι προτίμησαν την απόχρωση της ντροπής, ενώ οι Αμερικανοί έβαψαν τον Λευκό Οίκο στο ψυχρό άσπρο της υποκρισίας…

Μπροστά στο μέγαρο ήταν η Πλατεία Μαΐου (Plaza de Mayo), όπου παραδοσιακά γίνονταν οι διαδηλώσεις. Ακολουθούσε η πλατιά Λεωφόρος Μαΐου (Avenida de Mayo), η οποία διασχίζει καθέτως τη μεγάλη Λεωφόρο 9 Ιουλίου. Σε κάποιο σημείο του πεζοδρομίου προσέλκυσαν το βλέμμα μου μερικά μπουκέτα λουλούδια. Πλησίασα και είδα επάνω στις πλάκες γραμμένο με κόκκινα γράμματα ότι εκεί ακριβώς είχε σκοτωθεί πριν από ενάμιση μήνα ένας νεαρός κατά τη διάρκεια των μεγάλων διαδηλώσεων κατά των μέτρων λιτότητας… Στις αιματηρές διαδηλώσεις του Δεκεμβρίου 2001 είχαν χάσει τη ζωή τους 27 άτομα με αποτέλεσμα την παραίτηση του προέδρου της χώρας. Κοίταξα ολόγυρά μου, μήπως με έβλεπε κανείς και στα κλεφτά τράβηξα μία φωτογραφία, όσο πιο γρήγορα μπορούσα. Σε τέτοιες περιπτώσεις οι μικρές αυτόματες φωτογραφικές μηχανές είναι πολύτιμες…

Στο ένα τέρμα της Λεωφόρου Μαΐου βρισκόταν η Casa Rosada, ενώ στο άλλο το επιβλητικό μέγαρο του Εθνικού Κογκρέσου. Το κτίριο της Βουλής ήταν μεγαλοπρεπές, αλλά αυτό δεν εμπόδιζε τη Δημοκρατία να μπαίνει πού και πού στο ψυγείο…

Περπάτησα στους δύο πολύ γνωστούς πεζόδρομους της μεγάλης πρωτεύουσας την οδό Florida και την οδό Lavalle, όπου σύχναζε πάρα πολύς κόσμος. Εκτός από τα καταστήματα υπήρχαν πλανόδιοι πωλητές, υπαίθριοι πάγκοι, ανταλλακτήρια χρημάτων, μουζικάντηδες, τραγουδιστές, χορευτές, ταχυδακτυλουργοί, ζητιάνοι, αλλά και σπεσιαλίστες στις μαριονέτες, οι οποίοι κουνούσαν τα κρεμασμένα σε σπάγκους κουκλάκια. Το πλήθος των περιέργων έκανε περίπατο, χάζευε, διασκέδαζε, συζητούσε και ψώνισε. Μερικοί χόρευαν ταγκό στο δρόμο, άλλοι για να κάνουν επίδειξη των χορευτικών τους ικανοτήτων κι άλλοι για να ζητήσουν τον οβολό των θεατών.

Tigre: το πλωτό προάστιο

Μετά το μεσημέρι έκανα μία εκδρομή στην περίφημη πόλη Tigre, 28 km βόρεια του Buenos Aires, στο πελώριο Δέλτα του ποταμού Παρανά, όπου βρίσκονται οι επαύλεις των πλούσιων Πορτένιων (έτσι ονομάζονται οι κάτοικοι του Buenos Aires).

Στην περιοχή αυτή το ποτάμι διακλαδιζόταν σ' ένα δαιδαλώδες σύστημα στενών και πλατιών παραπόταμων, καθώς και τεχνητών καναλιών. Εκεί οι μετακινήσεις γίνονταν απαραιτήτως με πλωτό μέσο, γιατί δεν υπήρχαν καθόλου δρόμοι. Το ίδιο συνέβαινε και με τον ανεφοδιασμό των κατοικιών, ο οποίος γινόταν με μικρά πλωτά super-market, που μου θύμισαν λίγο την Ταϋλάνδη… Υπήρχαν, επίσης, βενζινάδικα στην ακροποταμιά, για να τροφοδοτούν τα σκάφη με καύσιμα. Φυσικά και το σκουπιδιάρικο ήταν πλωτό!

Στο τέλος του δρόμου που οδηγούσε στο Δέλτα, υπήρχε ένα μεγάλο parking αυτοκινήτων, αλλά και ειδικοί χώροι φύλαξης σκαφών. Μάλιστα, ένα υπόστεγο φύλαξης ήταν εξαώροφο, δηλαδή τα σκάφη τοποθετούνταν σε 6 επίπεδα. Οι κάτοικοι του Tigre και οι επισκέπτες πάρκαραν εκεί το αυτοκίνητό τους και συνέχιζαν με το σκάφος (ή αντιστρόφως).

Με ένα καραβάκι έκανα μία μεγάλη περιήγηση στο Δέλτα. Όλες οι βίλες στις όχθες, δεξιά κι αριστερά, είχαν μικρές προβλήτες για να έδεναν τα σκάφη, είτε ιδιόκτητα, είτε δημόσιας χρήσης, είτε των επισκεπτών. Είχαν επίσης πισίνες, επειδή τα νερά ήταν θολά, ενώ αρκετοί είχαν μεταφέρει άμμο από κάποια ακροθαλασσιά. Καθώς ήταν Κυριακή απόγευμα, πολλοί έκαναν μπάνιο ή ηλιοθεραπεία.

Η φύση οργίαζε, εξαιτίας του υποτροπικού κλίματος. Οι δυνατές μπόρες έκαναν το ποτάμι να φουσκώνει. Μερικές φορές δε η στάθμη ανέβαινε επικίνδυνα και παρόλο που τα σπίτια ήταν αρκετά υπερυψωμένα ενίοτε πλημμύριζαν.

Διασχίζοντας τα κανάλια είδα και αρκετές επιγραφές διαμαρτυρίας εναντίον της σχεδιαζόμενης κατασκευής δρόμου μέσα στο Δέλτα…. Παντού τα ίδια! Οι κάτοικοι φοβούνται -και με το δίκιο τους- ότι θα χάσουν την ησυχία τους, αν γίνουν δρόμοι.

Στην περιοχή υπήρχε παλιά ένα μικρό τρενάκι το «Tren de la Costa» (= σιδηρόδρομος της ακτής), το οποίο για πολλά χρόνια δεν λειτουργούσε. Τελευταία, όμως, το είχαν ανακαινίσει κι είχε αρχίσει να μεταφέρει και πάλι επιβάτες. Ήταν πολύ γραφικό και γι' αυτό είχε αρκετή πελατεία. Το πήρα στο σταθμό «Delta», που ήταν η αφετηρία του. Κατέβηκα στο μεσαίο σταθμό του Αγίου Ισίδωρου (Estación San Isidro). Επισκέφθηκα την περιοχή που, εκτός από το εκκλησάκι, είχε αρκετά καταστήματα. Συνέχισα, κατόπιν, μέχρι το τέρμα, τον ενδέκατο σταθμό «Maipú», ο οποίος είχε ονομασθεί έτσι από τον ομώνυμο ποταμό της Χιλής, όπου ο στρατηγός San Martin πέτυχε καθοριστικής σημασίας νίκη κατά τον απελευθερωτικό αγώνα εναντίον των Ισπανών. Η λεωφόρος Maipú μετονομάστηκε σε Avenida Santa Fe και οδηγεί στο κέντρο του Buenos Aires.

Επιστρέφοντας στην πρωτεύουσα πέρασα από το ανάκτορο όπου κατοικούσε ο τότε νέος πρόεδρος Duhalde. Απ' έξω υπήρχαν ένα σωρό διαδηλωτές. Οι πάμπολλοι διαμαρτυρόμενοι, που ήταν μεσίτες, κατασκευαστές κτιρίων, μηχανικοί, τεχνίτες κ.λπ. είχαν μεταφέρει γύρω από το ανάκτορο πολλές εκατοντάδες, ίσως και χιλιάδες, μεγάλες πινακίδες, οι οποίες απαντώνται συνήθως στις οικοδομές, στα κτίρια που ενοικιάζονται κ.λπ. Πολύ πρωτότυπη αυτή η πολιορκία της προεδρικής κατοικίας!….

Στο γραφικό San Telmo

Κάθε Κυριακή απόγευμα στη συνοικία San Telmo διοργανωνόταν ένα είδος υπαίθριας αγοράς, όπως στο δικό μας Μοναστηράκι. Εκεί κοντά υπήρχαν και παλαιοπωλεία, με αρκετά τσουχτερές τιμές. Ο ωραίος καιρός ευνοούσε τη συγκέντρωση μεγάλου πλήθους επισκεπτών, περισσότερο περίεργων και λιγότερο αγοραστών. Εκτός από τα κάθε λογής αντικείμενα, τα οποία εξετίθεντο επάνω σε τραπεζάκια και πάγκους, υπήρχαν και αρκετά ενδιαφέροντα θεάματα κι ακροάματα. Κυριαρχούσαν οι τραγουδιστές και οι χορευτές του ταγκό, με τη συνοδεία μπαντονεόν. Μερικά νέα ζευγάρια ήταν ιδιαίτερα χαριτωμένα κι ο χορός τους πολύ ερωτικός και δικαίως εισέπρατταν ζωηρά χειροκροτήματα. Δυστυχώς, όμως, έβλεπες και ξεπεσμένους αριστοκράτες, παλιά αστέρια του θεάτρου και του πενταγράμμου ή άλλοτε πλούσιους (που την εποχή εκείνη πένονταν και πεινούσαν), να τραγουδούν στο δρόμο, προσπαθώντας να κερδίσουν κάποια μικροποσά από τη συμπόνια των περαστικών. Τα χιλιοτριμμένα ρούχα και τα παμπάλαια λιγδιασμένα παπιγιόν που φορούσαν προξενούσαν οίκτο… Από τα χαρακτηριστικά του προσώπου τους και την ευγένειά τους συμπεραίνεις ότι πρέπει κάποτε να είχαν δοκιμάσει μεγαλεία, τα οποία, δυστυχώς, είχαν περάσει ανεπιστρεπτί. Και η φοβερή οικονομική κρίση της Αργεντινής έκανε τη φτώχεια τους ακόμη πιο τραγική και ανυπόφορη… Ήταν πραγματικά γεροντάκια για λύπηση.

Πάντως είναι σίγουρο ότι ενώ σ' ολόκληρο τον κόσμο το ταγκό έχει σχεδόν λησμονηθεί, στην Αργεντινή ήταν πανταχού παρόν. Στις ισπανόφωνες χώρες αυτός ο διάσημος χορός προφέρεται τάγκο. Εμείς, όμως, έχουμε υιοθετήσει τη γαλλική ονομασία ταγκό , γιατί η γαλλική ήταν η επικρατούσα ξένη γλώσσα στη χώρα μας την εποχή του Μεσοπολέμου (και όχι μόνο). [Για τον ίδιο λόγο η ορολογία του αυτοκινήτου προέρχεται βασικά από τη Γαλλική (λεβιέ, φρένο, σανζμάν, ντεραπάζ, καπό, μοτέρ κ.λπ.)]. Όσον αφορά το λίκνο του χορού, η Ουρουγουάη ερίζει με την Αργεντινή, υποστηρίζοντας ότι εκείνη υπήρξε η γενέτειρα του ταγκό.

Το βραδάκι πήγα στο ξενοδοχείο Alvear, για να παραλάβω ένα χονδρό βιβλίο με έργα του μοντέρνου καλλιτέχνη Botero, κατά παράκληση μιας συγγενούς μου από την Αθήνα. Το ξεφύλλισα λίγο και είδα ότι όλα ανεξαιρέτως τα γυμνά που εικονίζονταν σ' αυτό ήταν άνθρωποι υπέρβαροι και παχύσαρκοι. Ακόμη και τα ζώα ήταν, όλα ανεξαιρέτως, υπερφυσικά χοντρά! Μόνο τα φρούτα γλύτωσαν από την αρρωστημένη παχυσαρκία (αλλά, πώς άραγε να ζωγραφίσεις πιο χοντρό ένα πορτοκάλι ή ένα μήλο;) Νομίζω ότι κάποιος πρέπει να πει στον καλλιτέχνη ότι οι άνθρωποι δεν είναι όλοι έτσι στην πραγματικότητα! Η μανία του ήταν μεγαλύτερη κι από το πάθος του Τσαρούχη να ζωγραφίζει μόνο αρρενωπούς ναύτες και στρατιώτες… Γνωρίζω ότι η γνώμη μου είναι αντίθετη με εκείνη της συντριπτικής πλειοψηφίας και ότι πηγαίνω αντίθετα προς το ρεύμα. Αλλά η επιτυχία και η αναγνώριση των καλλιτεχνών (και όχι μόνο) διαμορφώνεται από τις καλοπληρωμένες δημόσιες σχέσεις… Ίσως θα πρέπει κάποιος να βροντοφωνάξει και πάλι (όπως στο γνωστό παραμύθι): «Ο Βασιλιάς είναι γυμνός!».

Στη διαδρομή προς το ξενοδοχείο πέρασα τυχαία έξω από το Club των Ιταλών της Αργεντινής. Ήταν ένα επιβλητικό, άριστα συντηρημένο, παλιό κτίριο. Το Club των Ισπανών βρισκόταν επάνω στην κεντρική Λεωφόρο 9 Ιουλίου και ήταν ακόμη πιο μεγαλοπρεπές, με σκεπαστούς εξώστες στον πρώτο όροφο, εστιατόριο πολυτελείας, χώρους συγκεντρώσεων κ.λπ.

Στις πρώτες σελίδες των εφημερίδων διάβασα μία απίστευτη είδηση, που γραφόταν με πηχυαίους τίτλους:

«Το κράτος δεν διαθέτει χρήματα, για να πληρώσει τους μισθούς των δημοσίων υπαλλήλων»

Σιγά-σιγά άρχισα να συμπληρώνω στο μυαλό μου την εικόνα της οικονομικής ζωής της Αργεντινής. Τις προηγούμενες μέρες είχα δει, στα ταμεία διαφόρων καταστημάτων, επιγραφές ότι δέχονταν (ενώ άλλα ότι δεν δέχονταν) Patacones. Αυτή ήταν μία ισπανική λέξη, που αγνοούσα. Ρωτώντας έμαθα ότι επρόκειτο για ένα είδος ομολόγων, που εξέδιδε το κράτος, οι νομαρχίες ή οι δήμοι, για να πληρώσουν "προσωρινά" τις υποχρεώσεις τους, όταν είχαν έλλειψη χρημάτων… Από τον αποδέκτη εξαρτιόταν αν θα δεχόταν τέτοιου είδους "πληρωμή". Απίστευτο κι όμως αληθινό!

Αξιοπερίεργα και ιδιόρρυθμα

Μερικά ακόμη αξιοσημείωτα από το Buenos Aires είναι τα εξής:

• Οι επιγραφές με τα ονόματα των δρόμων δεν βρίσκονταν επάνω στα κτίρια, αλλά επάνω σε στύλους, κοντά στις γωνίες των πεζοδρομίων κι έτσι φαίνονταν και διαβάζονταν πολύ καλύτερα. Ανέγραφαν και τους αριθμούς των κτιρίων κι είχαν ένα βέλος που έδειχνε την κατεύθυνση κίνησης των αυτοκινήτων (όταν πρόκειται για μονόδρομους). Είχαν επίσης και διαφημίσεις.

• Κυκλοφορούσαν πάμπολλα και πάμφθηνα ταξί.

• Στα γραμματόσημα που αγόρασα παρατήρησα ότι εκτός από τα συνηθισμένα "δοντάκια" είχαν κι ένα ασυνήθιστο μακρόστενο σταυρουδάκι στη διάτρησή τους. Μάλλον δεν θα το είχαν αντιληφθεί αυτό οι μουσουλμάνοι….

• Η θερινή ώρα ισχύει στην Αργεντινή κατά τη νότια θερινή περίοδο (από Οκτώβριο μέχρι Μάρτιο).

Γενικότερα, στο νότιο ημισφαίριο της γης υπάρχουν πολλές διαφορές σε σύγκριση με το δικό μας το βόρειο:

• Πρώτα-πρώτα όλοι οι συλλέκτες των ηλιακών θερμοσιφώνων είναι προσανατολισμένοι προς τον βορρά!

• Όταν κοιτάζει κανείς προς τον ήλιο, βλέπει πάντα να μετακινείται προς τα αριστερά. Αν γυρίσει για να παρατηρήσει τη σκιά του, θα δει ότι κι αυτή κινείται προς τα αριστερά. Στο βόρειο ημισφαίριο τόσο ο ήλιος, όσο και οι σκιές μετακινούνται αντιθέτως προς τα δεξιά! Επειδή οι κινήσεις αυτές είναι πολύ αργές, σχεδόν κανείς από όσους έχουν ταξιδέψει στον βαθύ Νότο δεν το έχει αντιληφθεί…

• Στον Ισημερινό, όταν ο ήλιος φθάσει στο ζενίθ (το καταμεσήμερο), οι σκιές εξαφανίζονται. Όσο όμως το γεωγραφικό πλάτος του τόπου μεγαλώνει (και μαζί η απόστασή του από τον Ισημερινό) τόσο οι σκιές γίνονται μακρύτερες.

Πετώντας προς τον ακραίο Νότο

Δευτέρα, 25.2.2002, Buenos Aires - Ushuaia

Το Buenos Aires είναι μία μεγαλούπολη, που έχει περισσότερους κατοίκους από ολόκληρη την Ελλάδα! Και η Αργεντινή είναι μία απέραντη χώρα. Η έκτασή της είναι ίση με το 29% της Ευρώπης! Η "εσωτερική" πτήση, που επρόκειτο να πραγματοποιήσω εκείνη τη ημέρα, ήταν όσο η απόσταση Αθήνα - Λονδίνο!

Νωρίς το πρωί πήγα στο παλιό, μικρό αεροδρόμιο του Buenos Aires, που ονομαζόταν Aeroparque και βρισκόταν σαφώς πιο κοντά στο κέντρο της πόλης απ' ό,τι το δικό μας Ελληνικό. Παρ' όλα αυτά δεν το είχαν καταργήσει, αλλά το ανακαίνισαν πλήρως, μεταμορφώνοντάς το σε ένα "κόσμημα", με μεγάλο και ωραιότατο tax free. Μακάρι να παραδειγματιζόμασταν πού και πού να παραδειγματιζόμαστε από τις πράξεις των άλλων…

Γεωγραφία

Το νοτιότερο μέρος της Νότιας Αμερικής το καταλαμβάνει η Παταγονία, η οποία αποτελεί μακρινό ταξιδιωτικό όνειρο πολλών ανθρώπων. Στον Νότο της Παταγονίας βρίσκεται η περίφημη Γη του Πυρός, η οποία, αντίθετα προς την κοινή πεποίθηση, είναι ένα μεγάλο αρχιπέλαγος. Το κυρίως νησί της Γης του Πυρός χωρίζεται από την ηπειρωτική στεριά από το Πορθμό του Μαγγελάνου.

Η Γη του Πυρός είναι μοιρασμένη ανάμεσα στη Χιλή (δυτικά) και στην Αργεντινή (ανατολικά). Στις ανατολικές ακτές της βρίσκεται το νησί Isla de los Estados, στα πολύ επικίνδυνα νερά του οποίου ναυάγησαν, κατά τον 18ο και 19ο αιώνα, εκατοντάδες πλοία. Θρυλείται δε ότι αμύθητοι θησαυροί βρίσκονται ακόμη στον βυθό της θάλασσας. Επάνω στο νησί χτίστηκε ένας μεγάλος φάρος, για να προειδοποιούνται οι ναυτικοί. Αυτός ακριβώς είναι «Ο Φάρος στην Άκρη της Γης», που έδωσε το όνομά του στο γνωστό βιβλίο του Ιουλίου Βερν.

Τα κυριότερα αξιοθέατα της πρωτεύουσας Ουσουάια ήταν το Μουσείο και η Παλαιά Φυλακή. Στο Museo del Fin del Mundo υπήρχαν ενδιαφέροντα εκθέματα από ενδύματα και σκεύη των ιθαγενών, από πολλά ναυάγια πλοίων, παλιές φωτογραφίες, αντικείμενα των πρώτων εξερευνητών κι ένα ομοίωμα του Φάρου στην Άκρη της Γης.

Το Presidio χρησιμοποιήθηκε ως φυλακή για βαρυποινίτες στο διάστημα 1902 - 1947 και καταργήθηκε επί προεδρίας του Χουάν Περόν. Ανάμεσα στα πολλά που μου κέντρισαν το ενδιαφέρον σ' αυτήν ήταν τα κελιά των φυλακισμένων με χρηστικά τους αντικείμενα, διάφορες επιγραφές και συνθήματα στους τοίχους κ.λπ. Είχαν, επίσης, δημιουργηθεί πιστά αντίγραφα κελιών από διάφορες άλλες φυλακές υψίστης ασφάλειας, όπως π.χ. το Αλκατράζ (του San Francisco), το Sing Sing (της Πολιτείας της Ν. Υόρκης) κ.λπ.

Το τρενάκι της Γης του Πυρός

Τρίτη, 26.2.2002

Για το πρωί είχα σχεδιάσει, αν ο καιρός ήταν καλός, να νοικιάσω ένα αεροπλανάκι και να πετάξω μέχρι το περίφημο ακρωτήριο Χορν, το νοτιότερο άκρο της αμερικανικής ηπείρου, για να το δω από ψηλά. Όμως ο καιρός ήταν μέτριος, με πολλά σύννεφα και αμφίβολη ορατότητα. Έτσι, το σχέδιο αυτό ναυάγησε. Το εναλλακτικό πλάνο μου ήταν να πάω βόλτα με το μικρό τρενάκι El Ferrocaril Austral Fuegino (= νότιο τρένο της Γης του Πυρός).

Ετοίμασα στα γρήγορα τις αποσκευές μου κι έβαλα τις ετικέτες με το όνομα του πλοίου και τον αριθμό της καμπίνας μου (το 609), που μου τον είχαν στείλει πριν από πολλές μέρες στην Αθήνα, μαζί με όλα τα έντυπα. Τέτοια οργάνωση!

Με ένα ταξί έφθασα στο σταθμό του τρένου, που ονομαζόταν Estación del Fin del Mundo και απείχε κάπου 7 χιλιόμετρα, όπου το τρενάκι ήταν έτοιμο για αναχώρηση. Στην αρχή μού είπαν πως δεν υπήρχε θέση. Μου "κόπηκε η χολή", γιατί το ταξί μου είχε ήδη φύγει. Τελικά, βρέθηκε θέση και μπήκα σ' ένα από τα 7 βαγονάκια. Βέβαια η θέση μου κοίταζε ανάποδα, δηλαδή προς τα πίσω. Αυτό, όμως, είναι το τίμημα της ελευθερίας του να ταξιδεύεις μόνος κι ανεξάρτητος.

Το βαγόνι μου ήταν γεμάτο από κίτρινες φάτσες Ιαπώνων, που προφανώς είχαν κλείσει θέσεις για το γκρουπ τους τουλάχιστον ένα εξάμηνο πριν… Η κοπέλα που έκανε τον έλεγχο των εισιτηρίων διαπίστωσε ότι στο ταμείο είχαν κάνει λάθος, γιατί μου είχαν δώσει δύο εισιτήρια (κι ένα για την επιστροφή), ενώ το εισιτήριό μου ήταν ήδη αλέ-ρετούρ. Λίγο αργότερα μου έφεραν μέσα στο βαγόνι τα μισά χρήματα (16 $ από τα 32 $ που είχα δώσει).

Η μηχανή σφύριξε και το τρενάκι ξεκίνησε σιγά-σιγά προς το εθνικό πάρκο, το αντίτιμο για την είσοδο στο οποίο συμπεριλαμβανόταν στην τιμή του εισιτηρίου του τρένου. Τα βαγόνια ήταν άνετα με εγκατάσταση μεγαφώνων, που έπαιζαν απαλή, ωραία μουσική και μετέδιδαν πληροφορίες στα ισπανικά, αγγλικά και ιαπωνικά(!) για την περιοχή του πάρκου, την ιστορία της και για τον μικρό σιδηρόδρομο.

Σε λιγάκι περάσαμε μια γέφυρα, που ονομαζόταν Puente quemado (= καμένο γεφύρι), πάνω από τον ποταμό με το αστείο όνομα Rio Pipo. Η πρώτη μας στάση ήταν στον καταρράκτη Cascada de la Macarena, όπου τα νερά έπεφταν από ψηλά σε μια καταπράσινη περιοχή. Λίγο χαμηλότερα, κοντά στο ποτάμι, είχαν κάνει αναπαράσταση των καλυβών των ιθαγενών, οι οποίες ήταν φτιαγμένες από κλαδιά δεμένα μεταξύ τους σε σχήμα πυραμίδας, με την κορυφή στο κέντρο. Τα μέλη του νοτιότερου λαού της γης κυκλοφορούσαν γυμνοί και αλειμμένοι μόνο με λίπος ζώων για προστασία. Στο σημείο αυτό έκανε πολλή ψύχρα, φυσούσε δυνατά κι έριχνε χιονόνερο. Με ανακούφιση μπήκαμε στο τρενάκι, για να συνεχίσουμε.

Ο σιδηρόδρομος όταν πρωτοκατασκευάστηκε ήταν ξυλόδρομος, δηλαδή το τρενάκι κυκλοφορούσε επάνω σε ξύλινες τροχιές, που βέβαια ήταν ευκολότερο και οικονομικότερο να κατασκευαστούν. Μετέφερε ομάδες καταδίκων, με συνοδεία ένοπλων φρουρών, στο γειτονικό δάσος για υλοτομία. Τα ξύλα ήταν απαραίτητα στο στρατόπεδο για θέρμανση, μαγείρεμα και παραγωγή λιγοστού ηλεκτρικού ρεύματος για φωτισμό. Οι καιρικές συνθήκες, όμως, ήταν συνήθως τόσο τραγικές, με δυνατούς ανέμους, χιόνια ή βροχές και δριμύ ψύχος, που οι κατάδικοι προτιμούσαν να μένουν κλεισμένοι στη φυλακή, παρά να βγουν έξω έστω για μια μικρή αλλαγή και μια ψευδαίσθηση ελευθερίας…

Από το παράθυρο του τρένου είδαμε τα απομεινάρια πολλών εκατοντάδων χονδρών κορμών δένδρων, κομμένων περίπου μισό μέτρο πάνω από την επιφάνεια του εδάφους. Ήταν τα έργα των καταδίκων του περασμένου αιώνα, οι οποίοι αρχικά είχαν μόνον έναν αριθμό, αλλά αργότερα απέκτησαν και όνομα...

Από το 1910 το τρενάκι αντικαταστάθηκε με Decauville (στενής σιδηροτροχιάς). Σταμάτησε να λειτουργεί μετά το κλείσιμο της φυλακής, το 1947. Όμως, επαναλειτούργησε στη δεκαετία του 1960 για ιστορικούς λόγους, αλλά και ως τουριστικό αξιοθέατο.

Σε μια διασταύρωση με διπλή γραμμή συναντήσαμε τη δεύτερη αμαξοστοιχία, η οποία ερχόταν αντίθετα, επάνω στις ίδιες ράγες και κινείτο από μια γνήσια ατμομηχανή του παλιού καιρού, αγγλικής κατασκευής.

Περνώντας από ένα πυκνό δάσος φθάσαμε στο τέρμα της διαδρομής, που ήταν μέσα στο εθνικό πάρκο. Ο σταθμός ονομαζόταν «Άκρη της Γης» και η ατμομηχανή του τρένου Tierra del Fuego (= Γη του Πυρός).

Ο καιρός είχε βελτιωθεί και πάλι. Το χιονόνερο σταμάτησε και βγήκε ένας ασθενικός ήλιος, αλλά με "δόντια". Ήταν εκπληκτικό το πόσο γρήγορα άλλαζε ο καιρός εκεί!

Επιστροφή με το τρενάκι

Δυστυχώς, δεν είχα διαθέσιμο χρόνο για να επισκεφθώ το πάρκο κι έτσι θα επέστρεφα με την ίδια αμαξοστοιχία, που θα αναχωρούσε σε μισή ώρα. Κάποια στιγμή, όμως, με έκπληξη είδα το τρένο να κινείται… Έτρεξα και πήδηξα επάνω ενώ το τρένο βρισκόταν εν κινήσει. Τελικά αποδείχθηκε ότι το τρένο δεν έφευγε, απλώς έκανε μανούβρες, για να αλλάξει θέση η μηχανή. Αμέσως μετά σταμάτησε. Αποσυνέδεσαν τη μηχανή και οι τρεις σιδηροδρομικοί (από τους οποίους οι δύο ήταν γυναίκες), άρχισαν να σπρώχνουν σιγά-σιγά το τρενάκι που είχε 7 βαγόνια! Βοήθησα κι εγώ στην προσπάθεια. Βάλαμε το τρενάκι στη βοηθητική γραμμή. Αν οι σιδηροτροχιές δεν ήταν τελείως επίπεδες, αυτό θα ήταν αδύνατον. Ένας σιδηροδρομικός γύρισε το κλειδί στις ράγες. Κατόπιν πέρασε η μηχανή από τη δεύτερη (παράλληλη) γραμμή και πήρε θέση μπροστά στην άλλη άκρη του τρένου.

Σε λιγάκι ξεκινήσαμε. Το τρενάκι ήταν σχεδόν άδειο, γιατί οι περισσότεροι επιβάτες είχαν παραμείνει για να επισκεφθούν το εθνικό πάρκο. Στο σημείο της διασταύρωσης με τον άλλο συρμό, επειδή το τρένο που ανέβαινε καθυστερούσε, βγήκαμε έξω και κάναμε μια μικρή βόλτα, όπου είδα ένα πολύ χαρακτηριστικό φυτό της περιοχής τον θάμνο calafate. Από τους μικρούς μωβ καρπούς του, οι ντόπιοι φτιάχνουν μαρμελάδα, παγωτό κ.λπ. Η παράδοση λέει ότι όποιος τους φάει ξαναγυρίζει στην Παταγονία. Μια πόλη μάλιστα, που βρίσκεται βορειότερα, έχει πάρει το όνομα Calafate από τους πολλούς θάμνους, που φυτρώνουν στην περιοχή.

Στη διάρκεια της διαδρομής έπιασα κουβέντα μ' ένα ζευγάρι Αργεντινών ταξιδιωτών, που μου βγήκε σε καλό. Γιατί, όταν το τρενάκι έφθασε στο τέρμα, διαπίστωσα ότι ο ταξιτζής που επρόκειτο να με παραλάβει δεν είχε έρθει. Ευτυχώς, οι καινούργιοι φίλοι μου προσφέρθηκαν να με μεταφέρουν στην Ushuaia με το δικό τους, γιατί αλλιώς θα είχα πρόβλημα. Για μια φορά ακόμη με είχαν σώσει τα ισπανικά μου…

Φτάνοντας στην πόλη, έκανα μια βόλτα, για να αγοράσω σουβενίρ και να τηλεφωνήσω για τελευταία φορά στην Ελλάδα πριν μπω στο πλοίο, από όπου οι δυνατότητες επικοινωνίας ήταν άγνωστες.

Στην Ουσουάγια

Η Ουσουάγια, η πρωτεύουσα της Γης του Πυρός, έχει περίπου 40.000 κατοίκους. Μπροστά στο Δημαρχείο είδα μία διαδήλωση εναντίον των τότε νέων μέτρων λιτότητας της κυβέρνησης. Στην Αργεντινή, όπως και στη Χιλή, ο τρόπος διαμαρτυρίας ήταν πολύ διαφορετικός: Χρησιμοποιούσαν κατσαρολικά, μαχαιροπήρουνα και όλων των ειδών τα φορητά μεταλλικά αντικείμενα, τα οποία χτυπούσαν μεταξύ τους ρυθμικά, ώστε να τονίζουν τα συνθήματα που φώναζαν. Αυτός ο ιδιόρρυθμος, θορυβώδης τρόπος διαμαρτυρίας επονομάσθηκε «διαδήλωση της κατσαρόλας». Οι διαδηλωτές συνέχιζαν επί πολλή ώρα να φωνάζουν με τη συνοδεία των κρουστών "οργάνων" τους, κάτω από τα βλέμματα των ελάχιστων αστυνομικών της μικρής πόλης.

Το μεσημέρι έφαγα σ' ένα εστιατόριο, όπου εφάρμοζαν το σύστημα tenedor libre (= ελεύθερο πιρούνι) που σημαίνει ότι μπορούσες να φας όσο ήθελες, πληρώνοντας μόνο ένα σταθερό και πολύ λογικό ποσό. Απ' ό,τι παρατήρησα, οι ψησταριές στην Ουσουάγια ήταν πολύ διαφορετικές από τις δικές μας. Η σούβλα και η συνεχής περιστροφή του ψητού για να μην καεί ήταν παντελώς άγνωστες μέθοδοι στους κατοίκους. Ο δικός τους τρόπος ψησίματος ήταν ο εξής: άνοιγαν ολόκληρο το ζώο στη μέση, κατά μήκος (χωρίς να το κόψουν σε κομμάτια) και το στερέωναν μόνιμα επάνω σε μια σιδεριά με αραιά σίδερα. Η σιδεριά αυτή τοποθετείτο κοντά στη φωτιά λοξά, σχεδόν κατακόρυφα, με το επάνω μέρος της να γέρνει ελαφρά προς τη φλόγα. Έτσι το κρέας ψηνόταν αργά, χωρίς να καίγεται. Ολόγυρα από την πυρά τοποθετούσαν 5 έως 7 ζώα, που όλα μαζί καθώς ενώνονταν σχεδόν στην κορυφή θύμιζαν ινδιάνικη σκηνή, σε σχήμα πυραμίδας.

Η έλλειψη σούβλας μού θύμισε μια παλιά ιστορία, που συνέβη στις Μπαχάμες στην έπαυλη ενός Έλληνα εφοπλιστή. Κάποιο Πάσχα, που σούβλιζαν αρνιά σύμφωνα με το πατροπαράδοτο έθιμό μας, οι ντόπιοι τούς κατήγγειλαν στην αστυνομία ότι κακομεταχειρίζονταν βάναυσα τα ζώα!

Έβαλα στο πιάτο διάφορων ειδών κρέατα: μοσχαρίσιο, αρνίσιο και χοιρινό, από διαφορετικά μέρη των ζώων: φιλέτο, κοτολέτες, παϊδάκια κ.λπ. Το ένα ήταν τρυφερότερο από το άλλο. Η νοστιμιά τους δεν περιγράφεται! Μετάνιωσα που είχα φάει προηγουμένως ένα σωρό μεζεδάκια και σαλατικά, μισογεμίζοντας έτσι το στομάχι μου…

Για πολλούς ανθρώπους η Παταγονία και η Γη του Πυρός αποτελούν ένα απόμακρο, απραγματοποίητο όνειρο ή το αποκορύφωμα ενός πολύ μακρινού ταξιδιού. Αλλά για τους τολμηρούς (και τυχερούς) ταξιδευτές της Ανταρκτικής αποτελεί απλώς ένα "ορεκτικό" πριν από το λουκούλλειο κυρίως γεύμα...

Η μακρινή άγνωστη 6η ήπειρος της γης

Για την Ανταρκτική έχουν γραφεί πάρα πολλά βιβλία και όμως δεν έχουν καλύψει όλες τις πλευρές του θέματος. Περιγράφοντας συνοπτικά την ήπειρο, θα έλεγα ότι είναι ένα από τα ωραιότερα μέρη της γης, αλλά και ένα από τα δυσκολότερα. Όχι μόνο για να τη διασχίσεις αλλά ακόμη και για να φθάσεις μέχρις εκεί. Διαθέτει πελώρια παγόβουνα και γιγαντιαίες παγωμένες εκτάσεις, που δεν υπάρχουν πουθενά αλλού. Ο τυχερός επισκέπτης εντυπωσιάζεται από τις πανύψηλες οροσειρές, τα απέραντα οροπέδια, την τελείως ασυνήθιστη πανίδα (σημειωτέον ότι είναι η μόνη ήπειρος χωρίς ερπετά!) και τα υπέροχα τοπία.

Ο διάσημος ορειβάτης και εξερευνητής των πολικών περιοχών Reinhold Messner έγραψε ένα βιβλίο, το οποίο τιτλοφόρησε: «Ανταρκτική: Παράδεισος και Κόλαση μαζί». Με τέσσερις μονάχα λέξεις δίνει ένα συνοπτικό χαρακτηρισμό αυτής της απρόσιτης κι απέραντης ηπείρου.

Σ' αυτόν τον άγριο τόπο τα πάντα εξαρτώνται από τον καιρό και τον πάγο. Το πρόγραμμα δεν καθορίζεται από το ημερολόγιο κι από το ρολόι, αλλά από τις καιρικές συνθήκες.

Η Ανταρκτική έχει έκταση 14.245.000 τετρ. χιλιόμετρα. Προς σύγκριση, η Ευρώπη έχει περίπου 10.355.000, ενώ οι ΗΠΑ 9.376.000 τετρ. χιλιόμετρα. Η επιφάνειά της περίπου διπλασιάζεται κάθε χειμώνα από τους πάγους, που την περιβάλλουν. Οι επιπλέοντες πάγοι, ιδίως στους δύο πελώριους κόλπους αυτής της ηπείρου, Ross και Filcher-Ronne, έχουν έκταση μεγαλύτερη από όση η Γαλλία και η Γερμανία μαζί!

Από ολόκληρη αυτή την γιγαντιαία ήπειρο το μεγαλύτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι ακτές της Ανταρκτικής Χερσονήσου. Εκεί υπάρχουν πάρα πολλά νησιά και νησάκια, πορθμοί, κόλποι, στενά κ.λπ., παγετώνες, πάγοι και παγόβουνα, αλλά και η μεγαλύτερη ποικιλία πανίδας. Η χερσόνησος αυτή αποτελεί τη φυσική προέκταση της Οροσειράς των Άνδεων.

Ο ταξιδευτής που θα αποτολμήσει να πάει στην Ανταρκτική πρέπει να είναι ενήμερος για τις δυσκολίες που θα αντιμετωπίσει και να μην υποτιμά τους κινδύνους, που ενεδρεύουν εκεί. Οι συνθήκες είναι σαφώς δυσκολότερες κατά τη διάρκεια του πολύμηνου, θεοσκότεινου πολικού χειμώνα, που -εκτός των άλλων- συνεπάγεται και αδυναμία μεταφοράς σε νοσοκομείο… Είναι, εξάλλου, γνωστά πολλά περιστατικά ανθρώπων που αναγκάστηκαν να αντιμετωπίσουν μόνοι τους δύσκολες ιατρικές καταστάσεις. Για παράδειγμα, μία Αμερικανίδα επιστήμων ασθένησε από καρκίνο του στήθους. Τον αντιμετώπισε επιτόπου με οδηγίες που ελάμβανε από τους ειδικούς γιατρούς, μέχρι το τέλος του χειμώνα, οπότε μεταφέρθηκε σε νοσοκομείο… Επίσης, ένας Ρώσος γιατρός που υπηρετούσε σε σοβιετική βάση διέγνωσε στον εαυτό του οξεία σκωληκοειδίτιδα. Γνωρίζοντας τον θανάσιμο κίνδυνο που διέτρεχε, πήρε την απίστευτη απόφαση: χειρούργησε τον εαυτό του με τοπική αναισθησία! Καθώς βρισκόταν στο φοβερό δίλημμα: σίγουρος θάνατος ή πιθανός θάνατος, τελικά προτίμησε τη δεύτερη επιλογή. Το πλέον εκπληκτικό είναι ότι επέζησε! Πάλεψε και νίκησε παρά πάσαν προσδοκία! Η περίπτωσή του καταχωρίσθηκε στα ιατρικά χρονικά…

Ιστορική αναδρομή

Πρώτος ο Πυθαγόρας, το 530 π.Χ., υποστήριξε την άποψη ότι η γη είναι σφαιρική. Στη συνέχεια ο Αριστοτέλης διατύπωσε τη θεωρία ότι η συμμετρία της σφαίρας απαιτούσε την ύπαρξη μιας νότιας περιοχής / ηπείρου, που να αποτελεί το αντίβαρο του τότε γνωστού κόσμου. Με την άποψη αυτή συμφώνησε και ο Πτολεμαίος, για να υπάρχει γεωγραφική ισορροπία. Σχεδίασε μάλιστα σε χάρτη την πιθανολογούμενη «Άγνωστη Νότια Ήπειρο» (περίπου το 150 μ.Χ.).

Το 1531 μ.Χ. ο Φλαμανδός χαρτογράφος Oronce Finé ονόμασε την άγνωστη γη (χρησιμοποιώντας τη λατινική γλώσσα) Terra Australis Incognita (= Άγνωστη Νότια Γη). Εκείνη την εποχή ήταν άγνωστες τόσο η Ανταρκτική όσο και η Αυστραλία. Όταν ανακαλύφθηκε, στο Νότιο Ειρηνικό ωκεανό, η πέμπτη ήπειρος της Γης, την ονόμασαν «Αυστραλία» (= νότια). Όταν πολύ αργότερα ανακαλύφθηκε η Ανταρκτική, χρησιμοποιήθηκε από τους επιστήμονες ο ελληνικός όρος Αντάρκτος, δηλαδή το αντίθετο του γνωστού αστερισμού Άρκτος, που χαρακτηρίζει τον Βορρά.

Σύντομο χρονολόγιο της ανακάλυψης και εξερεύνησης των νότιων θαλασσών και της Ανταρκτικής

1520 Ο Πορτογάλος Φερντινάνδος Μαγγελάνος ανακάλυψε τη Γη του Πυρός και το στενό ανάμεσα στην Παταγονία και τη Γη του Πυρός, που οδηγεί στον Ειρηνικό Ωκεανό, το οποίο πήρε το όνομά του.

1526 O Ισπανός πλοίαρχος Francisco de Hoces του πλοίου «San Lesmes» παρασύρθηκε νοτίως του στενού του Μαγγελάνου και είπε ότι είδε το τέλος της ξηράς, δηλαδή της ηπείρου της Αμερικής. Γι' αυτό πολλοί λατινοαμερικανοί ιστορικοί θεωρούν ότι υπήρξε ο πρώτος που αντίκρισε το στενό του Ντρέικ και δίνουν σ' αυτό το όνομα: Mar de Hoces.

1578 Ο Francis Drake πέρασε το ακρωτήριο Χορν, χωρίς να διαπιστώσει ύπαρξη ξηράς πιο νότια. Το πέρασμα αυτό από τον Ατλαντικό προς τον Ειρηνικό πήρε το όνομά του (Drake Passage).

1773-5 Ο James Cook διέσχισε τον Ανταρκτικό κύκλο την 17.1.1773 και έκανε τον περίπλου της ηπείρου, χωρίς όμως να τη δει.

1820 Ο Εσθονός F. Bellingshousen (αρχηγός ρωσικής αποστολής) πιθανολογείται ότι υπήρξε ο πρώτος άνθρωπος που αντίκρισε την Ανταρκτική.

1821 Ο φωκιοθήρας John Davis πιθανολογείται ότι υπήρξε ο πρώτος που αποβιβάστηκε στην Ανταρκτική.

1841 Ο Βρετανός James Ross διείσδυσε ανάμεσα στους πάγους μέχρι τις 78ο νότια.

1898 Η αποστολή του πλοίου «Belgica» ξεχειμώνιασε στην παγωμένη θάλασσα.

1899 Η αποστολή Borchgrevnik είναι η πρώτη που πέρασε ένα χειμώνα στη νέα ήπειρο.

1907-9 Μια ομάδα του Shackleton έφθασε με έλκηθρα σε απόσταση 97 ναυτικών μιλίων από το Ν. Πόλο.

1910-12 Εκστρατεία του Νορβηγού Roald Amundsen με το ιστορικό πλοίο «Fram». Ο Amundsen μαζί με λίγους συντρόφους του κατέκτησε το Νότιο Πόλο για πρώτη φορά την 14.12.1911.

1910-13 Η ατυχής εκστρατεία «Terra Nova» του πλοιάρχου Scott του Βρετανικού ναυτικού: Ο Scott μαζί με 4 συντρόφους του έφθασε δεύτερος στο Νότιο Πόλο, πέντε εβδομάδες μετά τον Amundsen. Πέθαναν όλοι στο ταξίδι της επιστροφής!

1914-17 Ο Ιρλανδός Ernest Shackleton επιχείρησε την πρώτη διάσχιση της Ανταρκτικής. Το πλοίο του «Endurance» συνθλίφθηκε από τους πάγους, αλλά ο ίδιος με λίγους συντρόφους κατόρθωσε, μετά από φοβερές περιπέτειες, να φθάσει στο νησί South Georgia.

1928 O Αυστραλός Ηubert Wilkins πέταξε επί 11 ώρες με μονοπλάνο 1.300 μίλια στην Ανταρκτική Χερσόνησο.

1934-7 Η βρετανική αποστολή Graham Land Expedition διαπίστωσε ότι η Ανταρκτική Χερσόνησος δεν είναι αρχιπέλαγος, αλλά τμήμα της Ανταρκτικής.

1935 Η Νορβηγή Caroline Mikkelsen ήταν η πρώτη γυναίκα που πάτησε το έδαφος της νέας ηπείρου.

1947 Ο Αμερικανός Richard Byrd ήταν ο πρώτος που υπερέπτη πάνω από το Νότιο Πόλο.

1955- 8 Η Commonwealth Transantarctic Expedition (Υπερ-ανταρκτική αποστολή της Κοινοπολιτείας) υπό τον Vivien Fuchs και τον κατακτητή του Έβερεστ Edmund Hillary διέσχισαν για πρώτη φορά ολόκληρη την Ανταρκτική. Μέσα σε 99 μέρες διένυσαν 2.150 μίλια, από τη θάλασσα του Weddell έως τη θάλασσα του Ross, χρησιμοποιώντας σκυλιά και μηχανοκίνητους ελκυστήρες. Η ομάδα του Hillary ήταν η πρώτη που έφθασε στον Πόλο (την 4.1.1958) μετά από τους Amundsen (1911) και Scott (1912), δηλαδή σχεδόν μισό αιώνα αργότερα! Τους είχαν απομείνει μόνο 100 λίτρα καύσιμα!

1956 Το αεροπλάνο «Que será será» του George Dufek προσγειώθηκε στο Ν. Πόλο. Ήταν ο πρώτος που έφθασε εκεί μετά τον Scott! Ένα μήνα αργότερα οι Αμερικανοί έριξαν εφόδια με αλεξίπτωτα για την κατασκευή της πρώτης βάσης στο Νότιο Πόλο.

1957-8 Διεθνές Γεωφυσικό Έτος. 12 χώρες εγκαθιστούν 50 βάσεις στην Ανταρκτική και στα υπο-ανταρκτικά νησιά.

1959 Υπογράφηκε από 12 χώρες το Σύμφωνο της Ανταρκτικής, που ισχύει για όλες τις περιοχές νότια του γεωγραφικού πλάτους των 60ο Ν.

1961 Το Σύμφωνο της Ανταρκτικής τέθηκε σε ισχύ.

1989-90 Οι Reinhold Messner και Arved Fuchs διέσχισαν την Ανταρκτική με τα πόδια.

1991 Το πρωτόκολλο προστασίας του περιβάλλοντος επέβαλε ένα 50ετές moratorium (απαγόρευση, πάγωμα) άντλησης πετρελαίου και εξόρυξης ορυκτών από την 6η ήπειρο.

Σημείωση: Για να αναφερθούν όλες οι εξερευνητικές αποστολές, θα χρειαζόταν ένα ολόκληρο βιβλίο… Πάντως η ογκωδέστερη "αποστολή-μαμούθ" ήταν η Αμερικανική «High jump» (1947-48), που περιλάμβανε 4.700 ανθρώπους, 13 πλοία και 24 αεροπλάνα!

Η ώρα

Όπως είναι γνωστό, η επιφάνεια της γης υποδιαιρείται σε 24 ατράκτους, που η κάθε μία έχει διαφορά μιας ώρας από τη γειτονική της. Καθώς, όμως, πλησιάζει κανείς προς ένα πόλο της γης, οι μεσημβρινοί συγκλίνουν και το πλάτος των ατράκτων στενεύει συνεχώς μέχρι που μηδενίζεται όταν φθάσει κανείς στον πόλο. Στη διάρκεια του καλοκαιριού επικρατεί μονίμως ημέρα, ενώ στη διάρκεια του χειμώνα μονίμως νύχτα.

Συνεπώς, η ώρα και η διαφορά ώρας μεταξύ διαφόρων τόπων, λόγω διαφορετικού γεωγραφικού μήκους (όπως π.χ. μεταξύ Αθήνας και Λονδίνου), στις πολικές περιοχές χάνουν το συνηθισμένο τους νόημα. Έτσι, οι κανόνες που ακολουθούνται είναι οι εξής:

α) Στα πλοία διατηρείται η ώρα του λιμανιού αναχώρησης, εκτός αν το πλοίο πρόκειται να τερματίσει το ταξίδι του σε άλλο λιμάνι. Στην περίπτωση αυτή η ώρα του πλοίου προσαρμόζεται βαθμιαία έτσι ώστε να συμπίπτει με την ώρα του λιμανιού επιστροφής την ημέρα της άφιξης εκεί.

β) Στις διάφορες επιστημονικές βάσεις συνήθως τηρείται η ώρα της μητρικής χώρας ή του σταθμού ανεφοδιασμού τους. Αυτό γίνεται για πρακτικούς λόγους, ώστε να συμπίπτουν οι εργάσιμες ώρες και να διευκολύνεται η επικοινωνία.

Το κλίμα

Οι εποχές στο νότιο ημισφαίριο είναι ακριβώς αντίθετες απ' ό,τι στο βόρειο, δηλαδή όταν σε μας αρχίζει το καλοκαίρι, εκεί κάτω αρχίζει ο χειμώνας. Στον βαθύ Νότο τον χειμώνα ο ήλιος δεν ανατέλλει ποτέ. Η συνεχής νύχτα διαρκεί περισσότερο ή λιγότερο, ανάλογα με το γεωγραφικό πλάτος. Ο ήλιος θα πρωτοανεβεί πάνω από τον ορίζοντα στην αρχή της ανταρκτικής άνοιξης. Από τότε και μετά κάθε μέρα θα παραμένει ορατός επί 20 λεπτά της ώρας περισσότερο απ' ό,τι την προηγούμενη, μέχρι να πάψει να δύει εντελώς. Στην αρχή του φθινόπωρου η διάρκεια της ημέρας θα αρχίσει να μειώνεται το ίδιο γρήγορα κι εντυπωσιακά. Το καλοκαίρι οι θερμοκρασίες κοντά στις ακτές είναι λίγο κάτω από το μηδέν, αλλά στο εσωτερικό της ηπείρου αρκετά χαμηλότερες. Το χειμώνα οι θερμοκρασίες κατεβαίνουν εξαιρετικά χαμηλά. Η ψυχρότερη θερμοκρασία που καταγράφτηκε ποτέ στη Γη είναι -89,6ο C στη σοβιετική βάση Vostok την 21.7.1983. Η μέση θερμοκρασία τον Ιούλιο, τον ψυχρότερο μήνα του χρόνου, είναι -65 βαθμοί Κελσίου. Η μεγαλύτερη θερμοκρασία που σημειώθηκε στην Ανταρκτική είναι +15ο C την 5.1.1974, στη Νεοζηλανδική βάση Vanda.

Όμως, το φοβερότερο πρόβλημα της Ανταρκτικής δεν είναι το κρύο. Υπάρχουν πολλά άλλα, που κάνουν το περιβάλλον της συχνά θανατηφόρο:

1) Οι ταχύτατες αλλαγές του καιρού

Μια ήρεμη λιακάδα μπορεί να μεταβληθεί σε φοβερή χιονοθύελλα σε χρόνο μηδέν. Πρέπει, λοιπόν, να υπάρχει πάντοτε ετοιμότητα για το χειρότερο. Με το κλίμα της Ανταρκτικής πρέπει να έχεις Ιώβεια υπομονή και να αναπτύξεις βουδιστική καρτερία, αποδοχή και υποταγή. Γιατί μπορεί να έχεις ωραίο καιρό επί μέρες και όταν φθάσεις στο πιο ενδιαφέρον σημείο η κακοκαιρία να σου χαλάσει όλα τα σχέδια. Ή μια φοβερή ανεμοχιονοθύελλα να μη σου επιτρέψει όχι μόνο να ξεμυτίσεις λιγάκι αλλά ούτε καν να αντικρίσεις από μακριά αυτό για το οποίο πέρασες μία ολόκληρη Οδύσσεια με την ελπίδα να το δεις… Αυτή είναι η Ανταρκτική και δεν μπορείς να την αλλάξεις!

2) Οι ισχυρότατοι άνεμοι

Η Ανταρκτική είναι η πιο "ανεμώδης" ήπειρος του πλανήτη μας. Στη χώρα μας οι ισχυροί άνεμοι φθάνουν τα 10 Βeaufort, που ισοδυναμούν με ταχύτητα το πολύ 102 χιλιόμετρα την ώρα (αν και έχουν πνεύσει και ισχυρότεροι άνεμοι, αλλά σπανίως). Στην Ανταρκτική όμως οι καταβατικοί άνεμοι, που προέρχονται από το πολικό υψίπεδο, ξεπερνούν μερικές φορές τα 320 χλμ/ώρα! Ναι, σωστά διαβάσατε: τριακόσια είκοσι χιλιόμετρα την ώρα, δηλαδή υπερτριπλάσια ένταση από τη δική μας! Η γνωστή κλίμακα ανέμων, που επινόησε ο Βρετανός ναύαρχος Sir Francis Beaufort, δεν φθάνει βέβαια τόσο ψηλά. Υπάρχουν σημεία στην Ανταρκτική όπου η μέση ετήσια ένταση ανέμου είναι 10 Beaufort! [Σημείωση: η σωστή προφορά του ονόματος είναι Μπόφορτ και όχι Μποφόρ, όπως τη λέμε εμείς…]

3) Ο συνδυασμός ανέμου - θερμοκρασίας

Λίγοι άνθρωποι έχουν συνειδητοποιήσει πόσο πολύ επιδρά η ταχύτητα του ανέμου επάνω στη αισθητή θερμοκρασία που αισθάνεται κανείς. Δηλαδή, η αισθητή θερμοκρασία είναι σημαντικά διαφορετική από την πραγματική.

Παράδειγμα:

Όταν το θερμόμετρο δείχνει θερμοκρασία +4 βαθμών Κελσίου, αν ο άνεμος έχει ταχύτητα 48 χλμ/ώρα, ισοδυναμεί με θερμοκρασία -10ο Κελσίου (κάτω από το μηδέν) σε άπνοια! Το φαινόμενο αυτό ονομάσθηκε Wind chill factor (= συντελεστής ψύξης ανέμου). Δεν αποτελεί σύμπτωση ότι παρατηρήθηκε για πρώτη φορά στην Ανταρκτική. Για τον υπολογισμό της (ισοδύναμης) αισθητής θερμοκρασίας, που αντιστοιχεί στην πραγματική υπό διάφορες εντάσεις ανέμου, δημιουργήθηκαν ειδικοί πίνακες. [Ένα τέτοιο πινακάκι διαθέτω στην πίσω όψη του θερμομέτρου, που έχω κρεμασμένο από το κεντρικό φερμουάρ της πάρκας μου (=χονδρό θερμομονωτικό μπουφάν με κουκούλα κ.λπ.). Έτσι το έχω πρόχειρο και το συμβουλεύομαι συχνά. Σε ακραίες συνθήκες το γυμνό ανθρώπινο δέρμα μπορεί να παγώσει σε μερικά δευτερόλεπτα!]

4) Το πλήρες και ομοιόμορφο λευκό (White - out)

Το απόλυτο λευκό, που επικρατεί παντού, ισοδυναμεί με ένα απέραντο "λευκό σάβανο". Κάτω από ακραίες συνθήκες τα πάντα γίνονται λευκά και δεν υπάρχει η παραμικρή σκιά ή αντίθεση (κοντράστ) ανάμεσα στα αντικείμενα, οπότε χάνεται τελείως η αντίληψη του βάθους, της απόστασης και του ανάγλυφου. Αυτό οφείλεται στον ομοιόμορφο γκριζόλευκο ουρανό, που καλύπτει το ολόλευκο χιονισμένο τοπίο. Πρόκειται για μία ιδιόρρυθμη κι επικίνδυνη κατάσταση, που καλό είναι μην γνωρίσει κανείς ποτέ… Μερικές φορές διαρκεί ακόμη και δέκα μέρες συνεχώς, οπότε μπορεί να χαλάσει ολόκληρο το ταξίδι. Πολύ επιτυχημένα το έχουν επονομάσει με τον τραγικό, αντιφατικό όρο: White - out = "Λευκό σκοτάδι"!

5) Η χιονοτύφλωση (snow - blindedness)

Πρόκειται για εγκαύματα, που προξενούνται στα μάτια από το ισχυρό ηλιακό φως, το οποίο αντανακλάται στο λευκό των χιονιών και των πάγων. Η υπερέκθεση σε υπεριώδεις ακτίνες προκαλεί πόνο στα μάτια, κοκκίνισμα, δάκρυα και την αίσθηση, ότι έχουν διεισδύσει μέσα κόκκοι άμμου. Γι' αυτό χρειάζονται, ακόμη και σε περίπτωση συννεφιάς, ειδικά απορροφητικά γυαλιά ορειβασίας ή πλήρεις μάσκες, που εφαρμόζουν επάνω στο πρόσωπο χωρίς να αφήνουν διάκενα.

6) Οι χιονοθύελλες (blizzards)

Οι χιονοθύελλες είναι ένα συνηθισμένο φαινόμενο στην Ανταρκτική, παρόλο που εκεί χιονίζει ελάχιστα έως καθόλου! Οι ισχυρότατοι άνεμοι συμπαρασύρουν το προαιώνιο χιόνι, που υπάρχει επάνω στην επιφάνεια του εδάφους, προκαλώντας απόλυτη εκμηδένιση της ορατότητας. Δεν μπορεί να διακρίνει κανείς ούτε καν αντικείμενα που βρίσκονται σε απόσταση ενός μέτρου! Έτσι έχουν χαθεί άνθρωποι, που υπηρετούσαν σε επιστημονικές βάσεις, ενώ βρίσκονταν σε απόσταση μόλις λίγων μέτρων από ασφαλές καταφύγιο!

7) Οι ρωγμές - γκρεμοί (crevasses)

Πρόκειται για πολύ βαθιές σχισμές (χάσματα) που υπάρχουν ανάμεσα στους πάγους. Καθώς συχνά καλύπτονται από στρώματα χιονιού (χιονογέφυρες), είναι αόρατες και αποτελούν θανάσιμες παγίδες. Ένας εξερευνητής εξαφανίστηκε μέσα σ' ένα τέτοιο ρήγμα μαζί με το έλκηθρο του, τα σκυλιά που το έσερναν και πολλά εφόδια της αποστολής! Δεν βρέθηκε ποτέ ούτε καν το πτώμα του… Συνέβη κι ένα ατύχημα σε κάποια μπουλντόζα μιας επιστημονικής βάσης: την "κατάπιε" μία τεράστια ρωγμή, αλλά τελικά μπόρεσαν να διασώσουν τον χειριστή της. Ακόμη κι ένα ολόκληρο σπίτι θα ήταν δυνατόν να εξαφανιστεί μέσα σ' ένα τέτοιο χάσμα!

Γενικά, αν στο ήπιο, εύκρατο κλίμα του μεσαίου γεωγραφικού πλάτους της χώρας μας παρατηρούνται μερικές φορές "ακραία" καιρικά φαινόμενα, δεν χρειάζεται και πολλή φαντασία για να αντιληφθεί κανείς πόσο ακρότατα ακραία καιρικά φαινόμενα μπορούν να συμβούν στα οριακά γεωγραφικά πλάτη της Αρκτικής και της Ανταρκτικής, κοντά στους Πόλους.

Πάγοι και παγετώνες

Η γενική αντίληψη είναι ότι όλοι οι πάγοι είναι ίδιοι. Αυτό, όμως, απέχει πάρα πολύ από την αλήθεια και το καλύτερο μέρος για να το διαπιστώσει κανείς είναι η Ανταρκτική. Με τη μελέτη των πάγων ασχολούνται ειδικοί επιστήμονες, οι οποίοι στην αγγλική γλώσσα ονομάζονται glaciologists, στη γαλλική glaciologues, στην ελληνική παγετωνολόγοι. Αν επιχειρούσαμε να μεταφράσουμε τους όρους αυτούς ως «παγολόγοι» μάλλον αυτό θα ηχούσε κάπως παράξενα...

Παγετώνες του εσωτερικού

Ολόκληρη η Ανταρκτική καλύπτεται από προαιώνιους πάγους (polar cap). Αυτοί αποτελούν το μεγαλύτερο απόθεμα γλυκού νερού της γης, το οποίο μάλιστα είναι αρίστης ποιότητας.

Όταν κανείς βρίσκεται στις ακτές της Ανταρκτικής και κοιτάξει προς το Νότο, θα δει μία απέραντη έκταση καλυμμένη από πάγο και χιόνι, όσο μακριά φθάνει το μάτι του. Ο Νότιος Πόλος βρίσκεται περίπου 2.000 χιλιόμετρα μακρύτερα. Από εκεί και μέχρι την άλλη ακτή της Ανταρκτικής μεσολαβούν ακόμη 2.000 χιλιόμετρα! Ολόκληρη η ήπειρος καλύπτεται κατά 99,4% από πάγους, που έχουν πάχος μέχρι 4.800 μέτρα! Ειδικοί επιστήμονες μέτρησαν και διαπίστωσαν ότι η Ανταρκτική υποχωρεί περίπου 0,3 έως 0,4 μέτρα το χρόνο μέσα στο φλοιό της γης.

Η διαδικασία δημιουργίας των παγετώνων άρχισε πριν από πολλά εκατομμύρια χρόνια. Το πολύ βαρύ στρώμα τους πιέζει τη βραχώδη ήπειρο, που βρίσκεται από κάτω. Όσο πιο βαθιά βρίσκονται οι πάγοι, τόσο παλαιότεροι είναι. Οι επιστήμονες κάνουν γεωτρήσεις (ή μάλλον "παγοτρήσεις") και φέρνουν δείγματα πάγου στην επιφάνεια. Μελετώντας τα δείγματα αυτά, τα χρονολογούν και βγάζουν συμπεράσματα για το κλίμα του πλανήτη μας στη διάρκεια πολλών χιλιετιών. Οι φυσαλίδες αέρος που έχουν εγκλωβιστεί μέσα στους πάγους σε διάφορες χρονολογίες αναλύονται μεθοδικά. Από τη γύρη π.χ. που περιέχουν βγαίνουν συμπεράσματα για τη βλάστηση που επικρατούσε εκείνη τη χρονική περίοδο. Με τη βοήθεια των δειγμάτων πάγου, που προέρχονται από διάφορα βάθη, δημιουργείται ένα είδος κλιματολογικού αρχείου, το οποίο δίνει πολύτιμες πληροφορίες στους επιστήμονες.

Οι πάγοι που υπάρχουν πολύ βαθιά, συνθλίβονται και γίνονται εύπλαστοι κάτω από το υπερβολικά μεγάλο βάρος των στρωμάτων που βρίσκονται από πάνω τους. Δηλαδή περίπου "ρευστοποιούνται", χωρίς βέβαια να τήκονται. Έτσι, υπό την επίδραση της βαρύτητας αρχίζουν να "ρέουν" αργά-αργά προς τα χαμηλότερα (από το κέντρο της ηπείρου προς τις ακτές της). Επάνω στο σχεδόν επίπεδο πολικό οροπέδιο κινούνται με ταχύτητα 20 έως 30 μέτρα το χρόνο, ενώ στις πλαγιές με μεγάλες κλίσεις η ταχύτητα αυξάνεται μέχρι 1 έως 2 χιλιόμετρα ετησίως. Για να φθάσουν δε στη θάλασσα χρειάζονται πολλά χρόνια!

Όταν ένας ηπειρωτικός παγετώνας φθάσει στην επιφάνεια της θάλασσας αρχίζει να επιπλέει. Οι πάγοι αυτοί ονομάζονται shelf ice ή ice-shelf. Έχουν συνήθως πάχος αρκετών εκατοντάδων μέτρων και είναι πολύ χαρακτηριστικοί των ακτών της Ανταρκτικής. Όσο προχωρούν προς τη θάλασσα και απομακρύνονται από το κέντρο της ηπείρου, τόσο το πάχος τους μειώνεται.

Οι μεγαλύτεροι ice-shelf σχηματίζονται στους δύο πελώριους κόλπους της Ανταρκτικής:

• στη θάλασσα του Weddell (Filcher-Ronne ice-shelf = έκταση περίπου 400.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα, δηλαδή τριπλάσια από την επιφάνεια της Ελλάδας!) και

• στη θάλασσα του Ross (Ross ice-shelf 520.000 τετραγ. χλμ. = μιάμιση φορά το μέγεθος της Γερμανίας!). Όταν ο Ross πρωτοαντίκρυσε το shelf, που πήρε αργότερα το όνομά του, το αποκάλεσε Barrier (δηλαδή φράγμα) και δικαίως, αφού έχει ύψος μέχρι και 1.000 μέτρα (μέσα κι έξω από το νερό)!

Κοντά στις ακτές, στην επιφάνεια του shelf προστίθεται και χιόνι-πάγος, ο οποίος ονομάζεται, προς διάκριση, μετεωρολογικός, γιατί προέρχεται από την ατμόσφαιρα.

Παγόβουνα

Το shelf το "κατατρώει" από κάτω η σχετικά θερμότερη θάλασσα, ενώ οι άκρες του μαστιγώνονται από τα κύματα και τις παλίρροιες. Αποτέλεσμα όλων αυτών των δράσεων είναι η αποκοπή τεράστιων κομματιών πάγου. Έτσι γεννιούνται τα παγόβουνα (icebergs). Tα ωραιότερα είναι τα tabular icebergs (παγόβουνα με επίπεδη κορυφή και σχεδόν κατακόρυφα τοιχώματα). Συνήθως προεξέχουν από την επιφάνεια της θάλασσας κατά 20 έως 40 μέτρα. Είναι το χαρακτηριστικό γνώρισμα των θαλασσών γύρω από την Ανταρκτική (αλλά και την Αρκτική).

Ένα ιδιαίτερα μεγάλο παγόβουνο αποκόπηκε το 1956 από τους πάγους της θάλασσας του Ross. Είχε εμβαδόν 31.000 τετρ. χιλιόμετρα (για σύγκριση: η Πελοπόννησος έχει έκταση μόνο 22.282 τετρ. χιλιόμετρα!).

Το 1986 μία ρωσική θερινή αποστολή ταξίδεψε επάνω σ' ένα μεγάλο παγόβουνο.

Παρασυρόμενα από τον άνεμο, τα κύματα και τα θαλάσσια ρεύματα, τα παγόβουνα μπορούν να διανύσουν περίπου 10 χιλιόμετρα σε μία μέρα. Μερικές φορές συγκρούονται μεταξύ τους και άλλοτε πάλι προσαράζουν σε αβαθή νερά επί χρόνια! Η επίπεδη επιφάνειά τους μεταβάλλεται κάτω από την επίδραση των καιρικών φαινομένων. Επειδή είναι δε λίγο ελαφρότερα από το νερό, μόνο το 1/ 7 έως 1/5 της μάζας τους προεξέχει από την επιφάνεια της θάλασσας (έχουν ειδικό βάρος 0,87 έως 0,8, ενώ το νερό 1). Ο τελείως καθαρός πάγος (π.χ. του εργαστηρίου), που δεν περιέχει καθόλου φυσαλίδες αέρα, έχει ειδικό βάρος 0,9 και προεξέχει μόνο κατά το 1/10 από το νερό. Το γεγονός ότι το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος των παγόβουνων δεν φαίνεται είναι η εξήγηση της γνωστής φράσης «αυτό είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου», την οποία συχνά χρησιμοποιούμε.

Κοντά στο ύψος της ίσαλης γραμμής των παγόβουνων τα κύματα σκάβουν σχισμές και κοιλότητες. Οι απλές ρωγμές σιγά-σιγά μεγαλώνουν και μετατρέπονται σε σπηλιές ή αψίδες (καμάρες) κ.λπ. Αυτά είναι τα ευπαθή σημεία των κολοσσών. Εκεί, συνήθως, σπάνε και τα κομμάτια τους συχνά ανατρέπονται, φέρνοντας στο φως την κάτω όψη, που έχει λειανθεί από το νερό. Στα στόμια των σπηλαίων που υπάρχουν σε μερικά παγόβουνα δημιουργούνται κρυστάλλινοι σταλακτίτες από την τήξη κατά τις θερμές ώρες της ημέρας (υπό την επίδραση των ηλιακών ακτινών) και μετά από νέο πάγωμα του νερού, όταν η θερμοκρασία κατέβει.

Η μέση διάρκεια ζωής ενός παγόβουνου φθάνει τα 4 χρόνια. Μερικά όμως επιζούν περισσότερο από 10!

Το πλησιέστερο προς τον Ισημερινό παγόβουνο εθεάθη στο ύψος του Ρίο ντε Τζανέιρο (γεωγραφικό πλάτος 26ο 30΄), δηλαδή κοντά στον τροπικό του Αιγόκερω!

Θαλάσσιοι πάγοι

Στο τέλος του φθινόπωρου η θερμοκρασία της ατμόσφαιρας κατεβαίνει πολύ. Σύντομα η θερμοκρασία του νερού της θάλασσας πέφτει κάτω από τους -1,8 ο C, οπότε το νερό αρχίζει να πήζει. Το σημείο πήξης του θαλασσινού νερού, λόγω της περιεκτικότητάς του σε αλάτι, δεν είναι στους 0ο C. Αρχικά σχηματίζονται απομονωμένες βελόνες πάγου. Κατόπιν ένα είδος παχύρρευστης "σούπας" από παγοκρυστάλλους, που συνενώνονται δημιουργώντας συμπαγείς πλάκες, δηλαδή επίπεδες κρούστες πάγου (αγγλικά: Ice Shelf, γερμανικά: Eis Scholle). Καθώς αυτές συγκρούονται μεταξύ τους, τα χείλη τους κάμπτονται προς τα επάνω (όπως ένας γιακάς ρούχου). Γι' αυτό ονομάζονται πολύ επιτυχημένα τηγανίτες πάγου (pancakes), μόνο που εδώ χρέη λαδιού εκτελεί το θαλασσινό νερό…

Όταν η θερμοκρασία κατέβει χαμηλότερα, τα κομμάτια πάγου συνενώνονται και δημιουργούν στέρεο θαλασσινό πάγο, που ονομάζεται αγέλη πάγου (pack ice). Αυτό το συμπαγές στρώμα πάγου έχει συνήθως ενδιάμεσα κανάλια (leads). Τον Μάιο και Ιούνιο (= αρχή του χειμώνα) αυτός ο περιμετρικός δακτύλιος πάγου γύρω από την ξηρά επεκτείνεται κατά 4 χιλιόμετρα ημερησίως. Το Σεπτέμβριο φθάνει στη μεγαλύτερή του έκταση (περίπου 20 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα). Τότε η παγωμένη έκταση της Ανταρκτικής διπλασιάζεται!

Το πάχος των θαλάσσιων πάγων είναι μόλις 2 έως 3 μέτρα (ενώ οι παγετώνες της στεριάς φθάνουν τα 4,8 χιλιόμετρα πάχος). Παραμένουν, όμως, και μικρά τμήματα της θάλασσας, που δεν παγώνουν, πιθανόν λόγω της μεγάλης τους αλατότητας. Αυτά ονομάζονται διεθνώς polynias (η λέξη είναι ρωσικής προέλευσης).

Την άνοιξη το στρώμα των θαλάσσιων πάγων αρχίζει να σπάζει σε εκατομμύρια κομμάτια επίπεδες πλάκες, που ονομάζονται παρασυρόμενοι πάγοι.

Στην αρχή του καλοκαιριού οι ακτές της Ανταρκτικής απελευθερώνονται τελείως από το στρώμα των θαλάσσιων πάγων.

Το χρώμα των πάγων

Ο τελείως καθαρός πάγος δεν έχει χρώμα. Μπορεί κανείς να δει δια μέσου αυτού, όπως ακριβώς και σ' ένα τζάμι. Αντιθέτως, ό,τι υπάρχει από πίσω, το χιόνι και το χαλάζι, φαίνονται τελείως λευκά, επειδή περικλείουν μικρές φυσαλίδες αέρα.

Στις σκιερές περιοχές, όταν ο ουρανός είναι καθαρός, ο πάγος έχει μία ελαφριά γαλάζια απόχρωση, η οποία οφείλεται στην αντανάκλαση του μπλε του ουρανού. Όποιος βρεθεί σε πολικές περιοχές και μπορεί να παρατηρήσει από το πλοίο ή από φουσκωτό σκάφος τις ρωγμές και τις κοιλότητες των πάγων, θα εκπλαγεί από το χρώμα τους. Είναι γεμάτες με βαθύ μπλε-βιολετί φως. Μοιάζει σαν εξωγήινο και πολλαπλασιάζει την αίσθηση του κρύου που προκαλεί η ύλη των πάγων. Το φαινόμενο αυτό εξηγείται με την ίδια φυσική θεωρία που ερμηνεύει το μπλε χρώμα του ανέφελου ουρανού.

Μερικές φορές οι πάγοι αποκτούν, τοπικά, μία ελαφριά κόκκινη ή καφέ ή κίτρινη απόχρωση, η οποία οφείλεται σε διάφορα είδη μικροσκοπικών φυκών , που αναπτύσσονται επάνω στην επιφάνειά τους.

Ο Νότιος Ωκεανός

Η ήπειρος της Ανταρκτικής περιβάλλεται ολόγυρα από τον Νότιο Ωκεανό ή Ανταρκτικό Ωκεανό, όπου καταλήγουν τα νοτιότερα τμήματα των τριών ωκεανών: Ειρηνικού, Ατλαντικού και Ινδικού. Σε πολλές περιοχές το βάθος του ξεπερνάει τα 5.000 μέτρα, με το βαθύτερο σημείο του να είναι κοντά στον νότιο Ατλαντικό, στην τάφρο των νησιών Νοτίων Σάντουιτς, όπου φθάνει τα 8.264 μέτρα (το βαθύτερο ολόκληρης της γης είναι 11.034 κοντά στις νήσους Μαριάννες στον Ειρηνικό Ωκεανό).

Το στενό που χωρίζει την Ανταρκτική από τη Νότια Αμερική έχει πλάτος 1.000 χιλιόμετρα. Η Νέα Ζηλανδία απέχει από τις ακτές της Ανταρκτικής 2.500 χλμ. Η Αυστραλία 3.500 χλμ. και η Νότια Αφρική σχεδόν 4.000 χλμ. Όλες αυτές οι χώρες χρησιμοποιούνται ως βάσεις για εξορμήσεις και αποστολές στην νοτιότερη ήπειρο της Γης.

Οι πόλοι

Όλοι γνωρίζουμε για τους γεωγραφικούς πόλους του πλανήτη μας. Λίγοι, όμως, (κυρίως όσοι ασχολούνται με την ναυτιλία και την αεροπορία) γνωρίζουν για τους μαγνητικούς πόλους (προς τον βόρειο κατευθύνεται η μαγνητική πυξίδα) και ότι αυτοί απέχουν σημαντικά από τους αντίστοιχους γεωγραφικούς. Γι' αυτό, κατά τον υπολογισμό του πραγματικού βορρά, διορθώνεται η ένδειξη της πυξίδας, σύμφωνα με ειδικούς πίνακες (ανάλογα με τη χρονολογία). Οι πόλοι στην πραγματικότητα είναι περισσότεροι. Εν συντομία:

α) Νότιος Γεωγραφικός Πόλος

Είναι το νότιο σημείο όπου ο νοητός άξονας περιστροφής της γης διαπερνάει την επιφάνειά της. Εκεί συναντώνται όλοι οι μεσημβρινοί της γης (γεωγραφικό πλάτος 90ο). Οι πάγοι που καλύπτουν την περιοχή μετακινούνται περίπου κατά 10 μέτρα ετησίως (προς την κατεύθυνση 43ο δυτικά). Αν η κίνηση αυτή συνεχιζόταν αμετάβλητη επί 120.000 χρόνια, ο νότιος πόλος θα "έπεφτε" στη θάλασσα!

Κάθε χρόνο υπολογίζουν το "νέο" νότιο γεωγραφικό πόλο χρησιμοποιώντας δύο μεθόδους: την προαιώνια πατροπαράδοτη της σκιάς κατακόρυφου ραβδιού και την μοντέρνα της δορυφορικής τεχνολογίας με GPS (Global Positioning System). Το σημάδι που δείχνει ακριβώς τη θέση του πόλου είναι ένας κατακόρυφος στύλος ύψους 4 μέτρων, ο οποίος μπήγεται στον πάγο κατά τα 2/3 με τη βοήθεια ενός σφυριού με πορτοκαλί χρώμα. Αυτή η διαδικασία γίνεται στη διάρκεια του νότιου καλοκαιριού, σε μία σύντομη ειδική τελετή της «Μετατόπισης του Πόλου». Μια μακριά γραμμή στύλων των περασμένων ετών δείχνει τις προηγούμενες θέσεις του πόλου.

Ο νότιος πόλος βρίσκεται σε υψόμετρο 2.835 μέτρων, δηλαδή σχεδόν όσο η ψηλότερη κορυφή του Ολύμπου (Μύτικας 2.917 μέτρα)!

Σε απόσταση ενός μέτρου από το σημάδι του πόλου είναι φυτεμένη επιδεικτικά η αμερικανική σημαία. Επάνω στο σημάδι υπάρχει μία επιγραφή με τα λόγια των δύο πρώτων κατακτητών του πόλου:

Roald Amundsen, December 14, 1911

«So we arrived and were able to plant our flag at the geographical South Pole».

Robert F. Scott, January 17, 1912

«The Pole. Yes, but under very different circumstances from those expected».

β) Νότιος Μαγνητικός Πόλος

Είναι το σημείο της Γης όπου η βελόνα της μαγνητικής πυξίδας στρέφεται κατακορύφως προς τα κάτω. Εκεί συγκλίνουν όλες οι γραμμές του μαγνητικού πεδίου της γης. Ο μαγνητικός πόλος μετακινείται κάθε χρόνο περίπου 10 έως 15 χιλιόμετρα (με κατεύθυνση Β με ΒΔ). Το 1995 η θέση του ήταν 64ο 41΄ S, 138ο 36΄ Ε, σημείο που βρίσκεται έξω από την ήπειρο, στα ανοιχτά της Terre Adelie, στον κόλπο της Commonwealth.

Οι πρώτοι που έφθασαν στον μαγνητικό πόλο ήταν οι Mawson, Edgeworth και Mackay το 1909. Τότε ο πόλος βρισκόταν επάνω στην ξηρά. Σήμερα τον επισκέπτονται τα πλοία, που πλέουν στην περιοχή.

γ) Νότιος Γεωμαγνητικός Πόλος

Είναι το σημείο όπου η ροή του ηλεκτρομαγνητικού πεδίου της Γης είναι η μέγιστη. Εκεί θεωρητικά θα ήταν ο πόλος αν η Γη ήταν ένας ομογενής μαγνήτης. Το 1995 βρισκόταν στη θέση 79ο 18΄ S, 108ο 30΄ Ε, δηλαδή αρκετά κοντά στη ρωσική βάση Vostok.

δ) Πόλος της Μέγιστης Δυσπροσιτότητας

Είναι το σημείο που απέχει πιο πολύ από τις ακτές της Ανταρκτικής (84ο S, 65ο Ε).

ε) Πόλος του Μέγιστου Ψύχους

Βρίσκεται στη βάση Vostok (78ο 27 Ν 106ο 51΄ Α), όπου σημειώθηκε η χαμηλότερη θερμοκρασία…

Ασυνήθιστα οπτικά φαινόμενα στην ατμόσφαιρα

Η Φυσική μπορεί να είναι για πολλούς βαρετό μάθημα. Όμως, στις πολικές περιοχές εξηγούσε πολλά υπέροχα φαινόμενα, που δημιουργούνταν μπροστά στα έκθαμβα μάτια μας:

Νερά στον ουρανό (water sky) και ανταύγεια πάγου (ice blink)

Το πρώτο φαινόμενο (water sky) μπορεί να το παρατηρήσει κανείς όταν πλέει με πλοίο ανάμεσα σε παγόβουνα. Εάν ο ουρανός είναι καλυμμένος από χαμηλή νέφωση, η ομοιόμορφη κάτω πλευρά του στρώματος των σύννεφων λειτουργεί σαν ένας θαμπός (ματ) καθρέφτης. Εκεί επάνω αντικατοπτρίζονται οι σκούρες επιφάνειες των νερών και οι ανοιχτόχρωμες των παγόβουνων. Έτσι, ο ουρανός παίρνει αλλού το χρώμα της θάλασσας και αλλού του πάγου.

Η "ανταύγεια των πάγων" (ice blink) παρατηρείται σε ανοιχτή θάλασσα χωρίς πάγους. Στην κάτω πλευρά των χαμηλών σύννεφων αντικατοπτρίζονται πάγοι και παγόβουνα, που βρίσκονται πέρα από τον ορίζοντα, δηλαδή εκτός εμβέλειας του ανθρώπινου ματιού. Σε παλαιότερες εποχές, όταν δεν υπήρχαν τα ραντάρ, οι αντικατοπτρισμοί αυτοί προειδοποιούσαν από μακριά τους πλοιάρχους, ότι πρόκειται να συναντήσουν παγόβουνα. Αναζητούσαν, τότε, μία περιοχή που αντικατοπτριζόταν μόνο η θάλασσα και άλλαζαν εγκαίρως την πορεία τους, ώστε να τα αποφύγουν. Ακόμη και σήμερα, επειδή οι επίπεδοι πάγοι δεν φαίνονται καθαρά στην οθόνη των ραντάρ, οι πλοίαρχοι συχνά αναζητούν τα σήματα αυτά στον ουρανό.

Ο πολικός αντικατοπτρισμός (Fata Morgana ή mirage)

Στις ακτές της Ανταρκτικής φυσούν συχνά πολύ ψυχροί άνεμοι, οι οποίοι κατεβαίνουν από τα κεντρικά παγωμένα υψίπεδα (οροπέδια) της ηπείρου. Ονομάζονται διεθνώς καταβατικοί (από την ελληνική λέξη) και είναι συνήθως πολύ ισχυροί.

Ο πολύ ψυχρός αέρας έχει μεγαλύτερη πυκνότητα, δηλαδή είναι βαρύτερος από τον σχετικά θερμότερο αέρα. Γι' αυτό κινείται πολύ κοντά στο έδαφος, ενώ ο θερμότερος πηγαίνει από πάνω του. Η μεγάλη διαφορά πυκνότητας ανάμεσα στον ψυχρότερο και στον θερμότερο αέρα δημιουργεί διάθλαση των ακτινών του φωτός. Είναι το ίδιο φαινόμενο, που κάνει το καλαμάκι μέσα στο ποτήρι μας να φαίνεται, ότι κάμπτεται ακριβώς στο σημείο όπου μπαίνει μέσα στο υγρό (ακριβώς λόγω της διαφοράς της πυκνότητας).

Το ανθρώπινο μάτι έχει συνηθίσει στην ευθεία πορεία των φωτεινών ακτινών και δεν μπορεί να αντιληφθεί σωστά αυτή την αλλαγή κατεύθυνσης. Έτσι, λόγω του αντικατοπτρισμού, "βλέπει" τα αντικείμενα στην ευθεία προέκταση των ακτινών (όπως ακριβώς έχει συνηθίσει) και όχι στην πραγματική τους θέση. Αποτέλεσμα αυτού του φαινομένου είναι οι διάφορες οφθαλμαπάτες π.χ. να "βλέπει" κανείς βουνά ή παγόβουνα ψηλά στον ουρανό, πολύ ψηλότερα από τον ορίζοντα. Μερικές φορές μακρινά επίπεδα αντικείμενα φαίνονται σαν να διαθέτουν απότομους βράχους ή να βρίσκονται επάνω σε ψηλή βάση!

Ανάλογες οπτασίες παρατηρούνται και στις ερήμους. Ονομάζονται διεθνώς με τον λατινικό όρο "fata morgana" (από το όνομα της μάγισσας Μόργκαν, στην οποία απέδιδαν το φαινόμενο κατά τον Μεσαίωνα). Εκεί αντικατοπτρίζονται οάσεις, δένδρα και λίμνες, που βρίσκονται πολύ μακρύτερα. Στην περίπτωση των ερήμων το στρώμα του αέρα που εφάπτεται στην υπέρθερμη γη ζεσταίνεται υπερβολικά και γίνεται πολύ αραιό. Τα αλλεπάλληλα στρώματα, τα οποία απέχουν περισσότερο, θερμαίνονται λιγότερο και γι' αυτό αντίστοιχα είναι πυκνότερα. Αυτές ακριβώς οι διαφορετικές πυκνότητες προξενούν την κάμψη των ακτινών, δηλαδή την μη ευθύγραμμη πορεία τους. Έτσι δημιουργούνται οι διάφορες παραισθήσεις.

Στην ίδια αιτία οφείλεται και το φαινόμενο heat haze (= καταχνιά ζέστης, θερμή θολούρα), όπου τις ημέρες του καύσωνα τα αντικείμενα φαίνονται συγκεχυμένα, επειδή ο αέρας τρεμοπαίζει επάνω από την πυρωμένη άσφαλτο.

Μια άλλη παραλλαγή του φαινομένου είναι ο ανώτερος αντικατοπτρισμός (superior mirage). Κατ' αυτόν επάνω από κάποιο αντικείμενο εμφανίζεται και η εικόνα του, λόγω της διάθλασης.

Ηλιακή Άλως (solar halo)

Είναι ο φωτεινός δακτύλιος ή δίσκος που περιβάλλει, σαν φωτοστέφανο, τον ήλιο. Οφείλεται στη διάθλαση του φωτός επάνω σε μικρούς αιωρούμενους παγοκρυστάλλους. Εμφανίζεται κυρίως τον χειμώνα, οπότε επικρατούν πολύ χαμηλές θερμοκρασίες.

Το Νότιο Σέλας (southern lights)

Η επιστημονική ονομασία του φαινομένου αυτού είναι aurora australis (στη λατινική γλώσσα). Η ελληνική λέξη Σέλας σημαίνει φως, φεγγοβολή, φωτεινό μετέωρο, ακτινοβολία. Το πολύ εντυπωσιακό φαινόμενο, που φωτίζει τον νυκτερινό ουρανό, οφείλεται στην εκπομπή φωτονίων από άτομα, μόρια και ιόντα, τα οποία διεγείρονται από φορτισμένα σωματίδια. Αυτά, προερχόμενα από τον ήλιο, εισέρχονται στην ανώτερη ατμόσφαιρα της Γης. Το Σέλας, δηλαδή, δημιουργείται από την αλληλεπίδραση του ηλιακού ηλεκτρομαγνητικού "ανέμου" με το μαγνητικό πεδίο της Γης. Είναι ιδιαιτέρως έντονο και παρουσιάζει μεγαλύτερη ένταση και διάρκεια κατά τις περιόδους που εμφανίζονται μεγάλες ηλιακές κηλίδες.

Όσοι έχουν δει το Σέλας έχουν μαγευτεί από αυτό το υπέροχο μυστηριώδες θέαμα. Είναι ένα ζωηρό φως διαφόρων χρωμάτων, από υπόλευκο μέχρι πράσινο έως ροζ και κόκκινο. Έχει πολλά και ποικίλα σχήματα, από μανδύα με πτυχώσεις έως τόξο, από παραπέτασμα έως δέσμη κ.λπ. κ.λπ. Εμφανίζεται τις ψυχρές ξάστερες νύχτες σε διάφορα γεωγραφικά πλάτη, στις πολικές κυρίως περιοχές, σε ύψος 50 έως 150 μιλίων και διαρκεί συνήθως από μισή μέχρι τρεις ώρες.

Εγώ, δυστυχώς, δεν είχα την τύχη να το δω στην Ανταρκτική. Λίγους μήνες, όμως, αργότερα (στις 23.10.2002) απόλαυσα το Βόρειο Σέλας (aurora borealis) στην Αρκτική του Καναδά, σε ένα ταξίδι που έκανα εκεί, για να συναντήσω και να φωτογραφίσω τις πολικές αρκούδες.

Το παρήλιον (αγγλικά: Mock sun ή Sun dog)

Η επιστημονική ονομασία αυτού του συναρπαστικού φαινομένου, που προέρχεται από την ελληνική γλώσσα, είναι parhelion (πληθυντικός parhelia), για την ύπαρξη του οποίου δεν είχα την παραμικρή ιδέα. Όχι μόνο δεν το είχα δει ποτέ στη ζωή μου αλλά ούτε καν το είχα ακούσει από κάποιον άλλο, ούτε είχα διαβάσει έστω κάτι σχετικό. Εμφανίστηκε τελείως αναπάντεχα μπροστά μου. Και να πώς: Στις διακοπές της Πρωτοχρονιάς του 1993 είχα πάει για σκι στα βουνά της Ελβετίας. Την παραμονή της γιορτής των Φώτων βρισκόμουνα σε κάποια κορυφή στην περιοχή του Davos. Έκανε φοβερή λιακάδα, αλλά και δριμύ ψύχος. Η θερμοκρασία ήταν 20 βαθμοί κάτω από το μηδέν! Οι συνθήκες ήταν ιδανικές για σκι και το χιόνι υπέροχο. Γύρω στις έντεκα το μεσημέρι, τελείως ξαφνικά, διαπίστωσα ότι στον ουρανό υπήρχαν δύο ήλιοι!! Ο ένας μάλιστα βρισκόταν λίγο υψηλότερα από τον άλλο. Είχαν και οι δυο ακριβώς το ίδιο μέγεθος κι έλαμπαν εξίσου. Κυριολεκτικά δεν πίστευα τα μάτια μου! Νόμιζα πως έβλεπα όνειρο! Σταμάτησα, βεβαίως, να κάνω σκι και παρατηρούσα αυτό το μοναδικό ουράνιο φαινόμενο. Το ίδιο έκαναν και όλοι οι άλλοι σκιέρ, πολλοί από τους οποίους ήταν Ελβετοί. Κανείς δεν το είχε ξαναδεί ούτε ήξερε τι ήταν. Ήμασταν όλοι κατάπληκτοι και το χαζεύαμε με το στόμα ανοιχτό!

Προσπάθησα να βρω μια λογική εξήγηση. Προς στιγμήν υπέθεσα ότι ήταν αντικατοπτρισμός επάνω στην επιφάνεια των νερών κάποιας ορεινής λίμνης. Αλλά αυτό ήταν αδύνατο, αφού και οι δύο ήλιοι βρίσκονταν πάρα πολύ ψηλά, ψηλότερα απ' όλες τις γύρω κορυφές των Άλπεων...

Παρατηρούσα προσεκτικά τους δυο ήλιους επί πολλή ώρα. Είχαν ακριβώς το ίδιο μέγεθος και απολύτως ισοδύναμη λαμπρότητα. Δεν μπορούσα να διακρίνω ποιος από τους δυο ήταν ο αληθινός και ποιος ο ψεύτικος.

Μετά από περίπου μισή ώρα ακινησίας άρχισα πλέον να αισθάνομαι το τσουχτερό κρύο. Γι' αυτό αποφάσισα να κινηθώ. Το θέαμα στον ουρανό παρέμενε τελείως αμετάβλητο. Προτίμησα λοιπόν να μπω σε μια τηλεκαμπίνα, που η διαδρομή της πήγαινε προς την κατεύθυνση των δυο ήλιων, ελπίζοντας ότι ίσως έτσι θα διευκρίνιζα το επουράνιο μυστήριο! Προχώρησα επί αρκετά λεπτά, χωρίς να παρατηρήσω την παραμικρή διαφορά στους ήλιους. Όμως, λίγο αργότερα ο κάτω ήλιος άρχισε σιγά-σιγά να εξασθενεί. Γινόταν όλο και περισσότερο αμυδρός μέχρι που μεταβλήθηκε σε μια τοπική πυκνή ομίχλη. Σε λίγο εκφυλίστηκε σε μια ομάδα από πάμπολλα μικρά λευκά σημαδάκια επάνω στο μπλε φόντο του ουρανού. Καθώς προχωρούσα αυτά τα μικροσκοπικά λευκά σημεία διαλύθηκαν και το υπέροχο όραμα χάθηκε τελείως...

Η επιστημονική εξήγηση αυτού του φυσικού φαινομένου είναι η εξής:

Όταν η θερμοκρασία είναι εξαιρετικά χαμηλή, μερικές φορές δημιουργούνται και αιωρούνται στον αέρα απειράριθμοι μικροσκοπικοί κρύσταλλοι πάγου, οι οποίοι είναι τόσο μικροί (περίπου 0,1 του χιλιοστού!), που συνήθως είναι αόρατοι στο ανθρώπινο μάτι. Υπό ορισμένες συνθήκες λαμπυρίζουν και γι' αυτό ονομάζονται Σκόνη Διαμαντιού. Οι ηλιακές ακτίνες, όταν προσκρούουν επάνω σ' αυτούς τους στερεούς μίνι-κρυστάλλους ανακλώνται και, εφόσον η γωνία ανάκλασης είναι η κατάλληλη, δημιουργούν ένα είδωλο του ήλιου ψηλά στον ουρανό, το οποίο φαίνεται εξωπραγματικό στα μάτια του παρατηρητή.

Στη σχεδόν μονίμως παγωμένη Ανταρκτική υπάρχουν όλες οι προϋποθέσεις για να δημιουργηθεί αυτό το φαινόμενο. Συνήθως οι ήλιοι βρίσκονται στο ίδιο οριζόντιο επίπεδο (όχι ψηλότερα και χαμηλότερα, όπως τους είδα εγώ στις Άλπεις). Σπανιότερα μάλιστα παρατηρούνται τρεις ήλιοι συγχρόνως (δηλαδή από ένα είδωλο εκατέρωθεν του πραγματικού ήλιου). Μερικές φορές το χρώμα αυτών των ουράνιων σωμάτων είναι κοκκινωπό. Άλλοτε πάλι έχει διάχυτη μορφή και επίμηκες σχήμα, δηλαδή δεν διακρίνονται χωριστοί δίσκοι.

Αντίστοιχο φαινόμενο παρουσιάζεται και με το φεγγάρι: ονομάζεται Παρασελήνη.

Στοιχεία Γεωγραφίας

Η Ανταρκτική είναι πολύ ορεινή ήπειρος. Η μεγάλη οροσειρά που τη διασχίζει ονομάζεται Transantarctic Mountains και είναι προέκταση της Ανταρκτικής Χερσονήσου. Το ψηλότερο βουνό της είναι το Vinson Massif (ύψος 5.395 μέτρα, αρκετά ψηλότερο από τις Άλπεις).

Επάνω στο νησάκι Ross υπάρχει το βουνό με το ελληνικό όνομα Έρεβος (Erebus), που έχει ύψος 3.795 μέτρα και είναι ενεργό ηφαίστειο (ανακαλύφθηκε από τον Βρετανό James Ross το 1841). Επάνω του προσέκρουσε ένα αεροπλάνο, το οποίο μετέφερε εκατοντάδες επισκέπτες από την Αυστραλία, που ήθελαν να δουν την Ανταρκτική από ψηλά. Αιτία αυτού του φοβερού δυστυχήματος αποδείχθηκε ότι ήταν ένα τραγικό σφάλμα των πιλότων: είχαν βάλει λάθος κασέτα μέσα στον υπολογιστή του αεροπλάνου!

Σε όλες τις ακτές της Ανταρκτικής υπάρχουν βουνά, συνήθως αρκετά ψηλά. Μόνο η ακτή Siple (στο Ross ice shelf) δεν έχει βουνό. Ελάχιστα κομμάτια της ηπείρου δεν καλύπτονται από πάγους και χιόνια. Αυτά είναι μόνο μερικές μικρές και στενές χαράδρες ανάμεσα στους παγετώνες κοντά στη θάλασσα του Ross και οι απότομες, σχεδόν κατακόρυφες, βραχώδεις κορυφές των βουνών, οι οποίες προεξέχουν πάνω από τους πάγους και ονομάζονται Nunatak (λέξη που προέρχεται από τη γλώσσα των Εσκιμώων).

Πνευματικά δικαιώματα adventurouslife.gr