Εισαγωγή

Το να συναντήσει κανείς μια πολική αρκούδα στο φυσικό της περιβάλλον δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση. Αυτά τα υπέροχα θηλαστικά κινούνται συνεχώς σε απέραντες παγωμένες εκτάσεις, που είναι όχι μόνο εξαιρετικά δυσπρόσιτες αλλά και οι επί τόπου μετακινήσεις παρουσιάζουν φοβερές δυσκολίες, λόγω των πάγων, των ανωμαλιών του εδάφους και των παρεμβαλλόμενων υγρών εμποδίων. Δεν είναι λίγες οι φορές, μάλιστα, που ακόμα και σε ειδικά σχεδιασμένα ταξίδια για παρατήρηση αρκούδων οι επιστήμονες δεν έχουν δει ούτε πατημασιά τέτοιου θηρίου στις αχανείς παγωμένες εκτάσεις!

Πρέπει, λοιπόν, να πάει κανείς σε ειδικές μόνο περιοχές, την κατάλληλη εποχή και βέβαια να έχει… την τύχη με το μέρος του!

Από πληροφορίες που είχα συγκεντρώσει πολύ καιρό πριν κατέληξα στο συμπέρασμα ότι το ιδανικότερο μέρος για να συναντήσει κανείς άγριες πολικές αρκούδες είναι η περιοχή του Churchill στην Μανιτόμπα, στον Βόρειο Καναδά.

Το χωριό Churchill είναι ένα μικρό λιμάνι εξαγωγής σιτηρών, που βρίσκεται στον τεράστιο κόλπο του Hudson, και είναι πραγματικά το "διαμάντι" της άγριας ζωής της Αρκτικής. Εκεί:

• Την άνοιξη φθάνουν εκεί περισσότερα από 200 είδη πουλιών.

• Το καλοκαίρι τόσο η ξηρά, όσο και η θάλασσα της περιοχής σφύζουν από ζωή: φάλαινες beluga, τάρανδοι caribou, αρκτικές αλεπούδες, διαφόρων ειδών θαλασσοπούλια και πουλιά των ακτών κ.λπ.

• Το φθινόπωρο, όμως, το παγωμένο περιβάλλον μετατρέπει την περιοχή σε "παγκόσμια πρωτεύουσα των πολικών αρκούδων". Σε κανένα άλλο σημείο της Γης, ούτε καν κοντά στον Βόρειο Πόλο, δεν υπάρχουν τόσο πολλές πιθανότητες να συναντήσει κανείς τις αρκούδες αυτές. Πολλοί θεωρούν τη μεγαλόσωμη πολική αρκούδα ως το πιο συναρπαστικό ζώο. Η θέα της και μόνο προκαλεί μεγάλο δέος.

Επεξηγήσεις ονομασιών και όρων

Αρκτικό τοπίο

α) Η γραμμή των δένδρων (= διαχωριστικό όριο)

Η γραμμή των δένδρων αποτελεί το διαχωριστικό όριο ανάμεσα σε δύο από τα μεγαλύτερα οικοσυστήματα του πλανήτη μας: της taiga και της tundra (που είναι δυο τελείως διαφορετικά βασίλεια). Εκεί συνυπάρχουν, αναμειγνύονται και συμπλέκονται τα δύο οικοσυστήματα κατά τυχαίο τρόπο, καθώς οι τοπικές συνθήκες (έδαφος, υγρασία, υψόμετρο, βροχόπτωση, θερμοκρασία κ.λπ.) είτε ευνοούν είτε αποτρέπουν την ανάπτυξη των δένδρων. Μερικές νησίδες τούντρας βρίσκονται βαθιά μέσα στην τάιγκα. Αντιθέτως, οάσεις δένδρων της τάιγκα μπορεί να συναντήσει κανείς μέσα σε προφυλαγμένες κοιλάδες της τούντρας. Η γραμμή των δένδρων αποτελεί και το διαχωριστικό όριο των τόπων διαβίωσης διαφόρων ειδών ζώων.

β) Η τάιγκα (= βόρειο δάσος)

Τάιγκα ονομάζεται το υποαρκτικό δάσος, που αποτελείται από κωνοφόρα δένδρα (έλατα, πεύκα, σημύδες κ.λπ.) και καλύπτει τη μισή έκταση του Καναδά και της Αλάσκας και πολύ μεγάλο μέρος της Σιβηρίας. Συνήθως είναι πυκνό, σκοτεινό και μελαγχολικό. Πολύ βόρεια (εκεί που συνορεύει με την τούντρα) είναι συνήθως αραιότερο. Το δάσος περικλείνει, καλύπτει, προστατεύει και προσφέρει καταφύγιο.

Επάνω από ή κοντά στις κορυφές των δένδρων ο άνεμος είναι πολύ ισχυρός. Στα χαμηλά, όμως, η έντασή του μειώνεται στο ελάχιστο, γιατί αναχαιτίζεται από το πυκνό δάσος. Το χειμώνα το έδαφος καλύπτεται από παχύ, αφράτο στρώμα χιονιού.

Στην Καναδική τάιγκα κατοικούν ιθαγενείς ινδιάνοι, οι οποίοι ταξιδεύουν με «χιονοπάπουτσα» ή με toboggan.

γ) Η τούντρα (= πενιχρή βλάστηση)

Τούντρα ονομάζεται η περιοχή των αρκτικών χωρών που βρίσκεται ανάμεσα στα μόνιμα χιόνια/πάγους (βορειότερα) και στη γραμμή των δένδρων, που αποτελεί το όριο της τάιγκα (νοτιότερα). Είναι ανοιχτή, ευρύχωρη έκταση, που η απεραντοσύνη της προκαλεί δέος, γιατί είναι αχανής, γεμάτη από μοναξιά, όπως… η θάλασσα.

Το υπέδαφός της είναι μονίμως παγωμένο. Αυτό επιτρέπει την ανάπτυξη μόνο περιορισμένης χαμηλής βλάστησης (λειχήνες, βρύα, πόες, θάμνοι νάνοι, καχεκτικά, κατσιασμένα δένδρα κ.λπ.).

Το χειμώνα οι θύελλες κάνουν το χιόνι τόσο συμπαγές και σκληρό που οι κοφτερές σανίδες ολίσθησης των έλκηθρων των Εσκιμώων αφήνουν μόλις διακρινόμενα ίχνη. Μάλιστα, το χιόνι αυτό μπορεί να κοπεί σε κύβους και να χρησιμοποιηθεί για να χτιστεί ένα igloo.

Τόσο στην τούντρα όσο και στην τάιγκα οι δύο μάστιγες που καταταλαιπωρούν ανθρώπους και ζώα, δηλαδή τα κουνούπια και οι μαύρες μύγες, είναι κοινό πρόβλημα. Αλλά, ευτυχώς, εξαφανίζονται τελείως τις ψυχρές εποχές. Όμως, «ουδέν κακόν αμιγές καλού»: τα πολλά έντομα προσελκύουν το καλοκαίρι πάμπολλα πουλιά, αφού εκεί υπάρχει άφθονη τροφή.

δ) Permafrost (= μονίμως παγωμένη γη)

Permafrost ονομάζεται το έδαφος ή το υπέδαφος των πολικών και πολύ ψυχρών περιοχών που είναι συνεχώς παγωμένο, σε ολόκληρη τη διάρκεια του έτους. Το πάχος του κυμαίνεται από μερικά εκατοστά έως πολλά μέτρα. Είναι υπερβολικά σκληρό, όπως μια κολώνα πάγου. Αυτό σημαίνει ότι μία εκσκαφή στο έδαφος ισοδυναμεί με σκάψιμο σε… μπετόν. Μόνο ένα λεπτό επιφανειακό στρώμα του μπορεί να ξεπαγώσει για λίγο το καλοκαίρι.

Οι ρίζες δεν μπορούν να διεισδύσουν βαθιά, γι' αυτό τα δένδρα, συνήθως, γέρνουν. Πολλά από αυτά ανατρέπονται και σωριάζονται στο έδαφος, όταν φυσάει δυνατός άνεμος. Πολύ επιτυχημένα οι βοτανολόγοι ονομάζουν το δάσος της τάιγκα «το μεθυσμένο δάσος».

Άγρια ζώα της Αρκτικής

Τα περισσότερα ζώα, για να προστατευθούν από τη σκληρότητα και τις αντίξοες συνθήκες του αρκτικού χειμώνα, καταφεύγουν στις εξής μεθόδους

α) Μετανάστευση

Πολλά ζώα και πουλιά μεταναστεύουν προς νοτιότερες περιοχές, μόλις αρχίσει να πλησιάζει ο χειμώνας. Από τα 100 είδη πουλιών της Αρκτικής λιγότερα από 10 παραμένουν εκεί τον χειμώνα.

β) Μόνωση

Τα ζώα του «ακραίου βορρά» καλύπτονται από παχύ στρώμα μόνωσης: λίπος - γούνα - φτερά (π.χ. σε μερικά πουλιά τα φτερά καλύπτουν ακόμη και τα πόδια τους). Έτσι, βασίζονται περισσότερο στη διατήρηση της θερμότητας (με την εξαιρετικά καλή μόνωση) παρά στην αναπλήρωσή της με νέα παραγωγή, που προϋποθέτει περισσότερη τροφή.

γ) Αποθεματοποίηση τροφών

Οι αρκτικές αλεπούδες και οι σκίουροι συσσωρεύουν τροφές στη φωλιά τους, για να περάσουν το δύσκολο χειμώνα. Άλλα είδη ζώων τρώνε υπερβολικά μεγάλες ποσότητες τροφής την εποχή της αφθονίας και δημιουργούν παχύ στρώμα λίπους στο σώμα τους, για να αντέξουν την εποχή που η τροφή σπανίζει ή λείπει εντελώς. Οι τάρανδοι caribou, για παράδειγμα, στο τέλος του φθινόπωρου έχουν συγκεντρώσει λίπος ίσο με το ένα πέμπτο του βάρους του σώματός τους.

Ακόμη και μερικά φυτά συγκεντρώνουν λιπίδια στις ρίζες και στα ριζώματά τους, για να επιβιώσουν μέχρι την επόμενη άνοιξη.

Η φύση, με ειδικές ορμόνες, καθοδηγεί τα αποδημητικά πουλιά να τρώνε σχεδόν ασταμάτητα, ώστε να συγκεντρώσουν αποθέματα λίπους, πριν ξεκινήσουν για το μεγάλο ταξίδι προς τα νότια.

δ) Χειμερινή νάρκη

Μερικά ζώα πέφτουν το χειμώνα σε βαθύ ύπνο, για να περιορίσουν στο ελάχιστο την κατανάλωση θερμότητας, αφού δεν βρίσκουν τροφή για να την αναπληρώσουν.

Τάρανδοι caribou

Τα καριμπού το καλοκαίρι έρχονται κοντά στις ακτές και περνάνε ένα μεγάλο μέρος του χρόνου στα υγρά, επίπεδα εδάφη, τα οποία καλύπτει η παλίρροια, προσπαθώντας να ξεφύγουν από τις ενοχλητικές μαύρες μύγες. Βουτάνε στη θάλασσα για να γλυτώσουν από τα κουνούπια, τους ψύλλους και τα διάφορα ζωύφια. Στην αρχή του φθινοπώρου ζευγαρώνουν και γεννάνε στα τέλη Μαΐου ή τον Ιούνιο. Καθώς πλησιάζει ο χειμώνας υποχωρούν προς τα νότια.

Οι τάρανδοι αυτοί έχουν μία εκπληκτική ικανότητα εξοικονόμησης θερμότητας. Για να αποφύγουν την υπερβολική απώλειά της από τα μακριά πόδια τους, διατηρούν δύο διαφορετικές εσωτερικές θερμοκρασίες! Το σώμα τους έχει 40 βαθμούς Κελσίου, ενώ τα πόδια τους μόλις 12! Οι αρτηρίες και οι φλέβες τους οδεύουν παραλλήλως και πολύ κοντά, όπως τα σύρματα μέσα σ' ένα ηλεκτρικό καλώδιο. Έτσι το ζεστό αρτηριακό αίμα που κινείται από την καρδιά προς τα έξω μεταδίδει τη θερμότητά του στο ψυχρό φλεβικό αίμα, το οποίο επιστρέφει από τα άκρα. Με την ανταλλαγή αυτή διαφεύγει λιγότερη θερμότητα προς το περιβάλλον, ενώ το αίμα που επιστρέφει προθερμαίνεται πριν φθάσει στην καρδιά κι έτσι το σώμα δεν χρειάζεται να δαπανήσει πολλές θερμίδες. Όταν κάνει πολύ κρύο, γίνεται σύσφιγξη και στένωση των αιμοφόρων αγγείων στα άκρα, που επιτρέπει τη διέλευση μόνο ελάχιστης ποσότητας αίματος, αρκετής ίσα-ίσα ώστε αυτά να μην παγώσουν και υποστούν βλάβη. Έτσι τα ζώα εξοικονομούν πολύτιμη θερμότητα.

Οι τρίχες της γούνας των καριμπού έχουν σχήμα ρόπαλου. Είναι λεπτές στη ρίζα τους και χοντρές στην άκρη τους. Έτσι, το εξωτερικό στρώμα της γούνας είναι πολύ πυκνό και κρουστό. Αντιθέτως, στο εσωτερικό, κοντά στο δέρμα και ανάμεσα στο λεπτό κατσαρό τρίχωμα, είναι εγκλωβισμένες μυριάδες μικρές κυψέλες αέρος. Αυτές οι ποσότητες αέρος δημιουργούν ένα στρώμα με εξαιρετικά καλές μονωτικές ιδιότητες. Όλη αυτή η επένδυση είναι τόσο ζεστή που κάνει τα καριμπού κυριολεκτικά απρόσβλητα ακόμη και στο χειρότερο κρύο της Αρκτικής. Τα ζώα που είναι προσαρμοσμένα να ζουν σε τόσο αντίξοο, ψυχρό περιβάλλον οι επιστήμονες τα ονομάζουν διεθνώς με τον ελληνικό όρο «χιονόφιλα».

Εκτός από τον άνθρωπο, ο κυριότερος εχθρός των καριμπού είναι ο λύκος. Οι λύκοι έχουν την ικανότητα να κυνηγούν σαν έμπειρη ομάδα και να εφαρμόζουν πανούργες στρατηγικές: εξαντλούν και κατορθώνουν να σκοτώσουν ακόμη και το πιο υγιές καριμπού, καταδιώκοντάς το με «σύστημα σκυταλοδρομίας», δηλαδή ένας ξεκούραστος λύκος διαδέχεται τον προηγούμενο, που έχει εξαντληθεί από το τρέξιμο. Επίσης, στήνουν πονηρές ενέδρες σε επιλεγμένα κρίσιμα μέρη ή περάσματα. Αλλά, βεβαίως, προτιμούν να επιτίθενται σε γέρικα ή νεαρά ή άρρωστα ή ασθενικά ζώα, που αποτελούν εύκολη λεία και δεν χρειάζονται και πολλή προσπάθεια για να καταλήξουν στο στόμα τους. Τα καριμπού δεν έχουν άλλο μέσο άμυνας πέρα από τη φυγή. Επιβιώνουν ως είδος μόνο χάρη στο μεγάλο πλήθος τους.

Στην Αρκτική ζουν και διάφορα μικρά ζώα, που είναι δύσκολο να τα δει κανείς, γιατί κρύβονται πολύ καλά. Μόνο έτσι μπορούν να επιβιώσουν. Οι λαγοί (hare) γεννούν σε απλές κοιλότητες του εδάφους, γιατί τα νεογέννητα μωρά τους έχουν την ικανότητα να ακολουθήσουν αμέσως τους γονείς τους και να τρώνε χορτάρι και φύλλα. Τα αγριοκούνελα (wild rabbit), αντιθέτως, γεννούν μέσα σε λαγούμια και θηλάζουν τα μικρά τους μέσα στη φωλιά.

Δακτυλιωτές φώκιες

Είναι το πιο πολυάριθμο είδος φώκιας στην Αρκτική. Ο πληθυσμός τους υπολογίζεται ότι είναι 6 έως 7 εκατομμύρια. Έχουν συνήθως ανοιχτό γκρι χρώμα, με μαύρες κηλίδες. Οι κηλίδες τους περιβάλλονται από δακτυλίους και σ' αυτούς οφείλεται η ονομασία τους.

Όταν αναπαύονται επάνω στους πάγους ή τα παγόβουνα συνηθίζουν κατά τακτά διαστήματα να σηκώνουν το κεφάλι τους για 7 περίπου δευτερόλεπτα (για να ερευνήσουν τριγύρω μήπως υπάρχει κάποιος κίνδυνος) και μετά ξαπλώνουν για 30 περίπου δευτερόλεπτα. Παίρνουν δε μηνύματα και προειδοποιήσεις κι από άλλες φώκιες π.χ. όταν πλησιάζει κάποιος εχθρός.

Για να αντιμετωπίσουν το φοβερό ψύχος της Αρκτικής, έχουν εξαιρετικές ικανότητες προσαρμογής: διαθέτουν πάρα πολλά ερυθρά αιμοσφαίρια και μπορούν να μειώσουν τους σφυγμούς της καρδιάς τους από 80 - 90 το λεπτό σε 10 - 20 μόνο!! Ακόμη, μπορούν να ελέγξουν τη ροή του αίματος και να την περιορίσουν κυρίως στα όργανα ζωτικής σημασίας. Μ' αυτόν τον τρόπο κατορθώνουν να κάνουν επανειλημμένες βαθιές καταδύσεις (μέχρι 100 μέτρα βάθος και μέχρι 45 λεπτά διάρκεια).

Όταν οι φώκιες βρίσκονται στο νερό, χρησιμοποιούν τρύπες στον πάγο που καλύπτει την επιφάνεια της θάλασσας για να βγουν έξω και να αναπνεύσουν. Τις διατηρούν ανοιχτές, σκάβοντας τον πάγο με τα μπροστινά τους πτερύγια. Πριν αναδυθούν συνήθως ξεφυσούν φυσαλίδες αέρος μέσα στην τρύπα, για να δουν μήπως τυχόν καραδοκούν εχθροί. Αυτές οι τρύπες αναπνοής έχουν σχήμα κωνικό και καλύπτονται από ένα θόλο χιονιού με μικρή τρυπίτσα εξαερισμού. Αν τυχόν συσσωρευτεί πολύ χιόνι επάνω από την τρύπα, τότε μπορεί να σκάψουν μία κοιλότητα σ' αυτό και να δημιουργήσουν φωλιά.

Τα μικρά της φώκιας γεννιούνται με ένα λεπτό, μαλακό, μαλλιαρό, λευκό χνούδι, που ονομάζεται lanugo. Αυτό κρατούν τα ζωάκια ζεστά, μέχρι να αποκτήσουν παχύ στρώμα μονωτικού λίπους κάτω από το δέρμα τους. Σε ηλικία 8 εβδομάδων το χνούδι αποβάλλεται και ξεφυτρώνει νέο κανονικό τρίχωμα.

Αρκτικές αλεπούδες

Το χειμώνα καθώς είναι τυλιγμένες με μακριά, πυκνή γούνα, μαλακή σαν μετάξι, οι αλεπούδες μοιάζουν παχουλές και ογκώδεις. Αλλά κάτω από το ζεστό και φουντωτό κάλυμμα βρίσκεται το σχεδόν κοκαλιάρικο σώμα τους, που ζυγίζει μόνο 4,5 κιλά κατά μέσον όρο. Η γούνα τους τριπλασιάζεται τον χειμώνα - ακόμη και οι πατούσες καλύπτονται από αυτή.

Η αρκτική αλεπού είναι ζώο διμορφικό. Η φύση έχει δημιουργήσει δύο διαφορετικές "εκδόσεις": την μπλε, που έχει βαθύ γκρι-μπλε χρώμα όλο το χρόνο και τη λευκή, που είναι λευκή μόνο το χειμώνα, ενώ το καλοκαίρι γίνεται κιτρινο-καφετί έως καφέ-γκρι. Έχουν δε κοντά αυτιά.

Οι φωλιές των αλεπούδων διαθέτουν 4 έως 8 εισόδους κι ένα δαιδαλώδες σύστημα σηράγγων, που έχουν συνολικό εμβαδόν μέχρι 35 τετρ. μέτρα - σαν ένα μικρό διαμέρισμα! Μερικές από τις φωλιές αυτές χρησιμοποιούνται επί αιώνες, από πολλές γενιές αλεπούδων. Είναι μονογαμικά ζώα και συνήθως ζευγαρώνουν για ολόκληρη τη ζωή τους.

Η οικογένειά τους, όμως, που ζει στην ίδια φωλιά, είναι μία τελείως ασυνήθιστη κοινωνική ομάδα: αποτελείται από ένα ενήλικο αρσενικό, τα μικρά της τελευταίας γέννας και δύο θηλυκά, από τα οποία μόνο το ένα είναι σε αναπαραγωγική ηλικία! Το νεαρότερο θηλυκό είναι γέννημα της προηγούμενης χρονιάς και παραμένει για να βοηθήσει στην ανατροφή της νέας γενιάς. Η ιδιορρυθμία αυτή εξηγείται από το γεγονός ότι οι αλεπούδες γεννούν δύο φορές το χρόνο, από 5 έως 8 μικρά τη φορά (το ρεκόρ είναι 25). Ξαναζευγαρώνουν λίγες βδομάδες μετά την προηγούμενη γέννα τους, ενώ η κύηση διαρκεί μόνο 7 ή 8 εβδομάδες! Ωριμάζουν δε σεξουαλικά σε ηλικία μόλις 10 μηνών! Πολύ παραγωγικά ζώα, μα την αλήθεια!

Willow ptarmigan

Είναι ένα πουλί σε μέγεθος περιστεριού. Η πλησιέστερη μετάφραση του ονόματός του είναι αγριόγαλος της ιτιάς (γιατί συχνά χρησιμοποιεί ως καταφύγιο τις ιτιές). Το φτέρωμά του αλλάζει χρώμα, ώστε να εναρμονίζεται με τα επικρατούντα χρώματα στο περιβάλλον στο οποίο ζει, και συγκεκριμένα:

• το χειμώνα είναι λευκό σαν χιόνι

• την άνοιξη γίνεται ανάμεικτο λευκό / καφέ παρδαλό

• το καλοκαίρι παίρνει το χρώμα της γης δηλαδή καφέ / γκρι

• το φθινόπωρο αλλάζει σε διάστικτο (πιτσιλωτό) γκρι / λευκό / καφέ

• ξαναγίνεται ολόλευκο τον επόμενο χειμώνα, κ.ο.κ.

Το πουλί αυτό έχει επίγνωση του καταπληκτικού καμουφλάζ, που του εξασφαλίζει το χρώμα του και επιδιώκει να βρίσκεται σε ομοιόχρωμο περιβάλλον, ώστε να μη διακρίνεται από τους εχθρούς του. Έτσι π.χ. το χειμώνα, όταν είναι λευκό, αποφεύγει να διασχίζει λασπωμένους δρόμους. Το καλοκαίρι, όταν είναι καφέ-γκρι, δεν πηγαίνει ποτέ σε σκιερές περιοχές όπου υπάρχουν υπολείμματα χιονιού.

Ένα από τα πολύ αξιοπερίεργα που μπορεί να δει κανείς στην Αρκτική είναι ένα ptarmigan να πετάει με φόρα κατ' ευθείαν προς μία πλαγιά με χιόνι και να χώνεται μέσα! Αυτή η κάθετη εφόρμηση σαν γερμανικό στούκας είναι ο τρόπος που… αποσύρεται για ύπνο! Η συμπεριφορά αυτή μοιάζει τελείως παρανοϊκή και ο άνθρωπος που το βλέπει νομίζει ότι το πουλί τρελάθηκε. Αντιθέτως όμως, το πουλί ενεργεί σοφά (γιατί ίσως έχει ενσωματωμένη την πείρα χιλιάδων γενεών προγόνων στο DNA του). Πρώτα-πρώτα το χιόνι τού εξασφαλίζει εξαιρετική μόνωση από το περιβάλλον και το προστατεύει από τον φοβερό παγερό άνεμο (οι ίδιοι λόγοι εξηγούν και κάτι άλλο, που σε μας φαίνεται τελείως ακατανόητο: τα ιγκλού από πάγο, τα οποία χρησιμοποιούν ως καταφύγια οι Εσκιμώοι από αμνημονεύτων χρόνων, για να προστατευτούν από το κρύο). Επίσης, χρησιμοποιεί την κάθετη εφόρμηση και για άλλον ένα σοβαρό λόγο: επειδή έτσι δεν αφήνει πίσω του ούτε πατημασιές ούτε μυρωδιές, οι οποίες θα μπορούσαν να οδηγήσουν κάποια αλεπού ή άλλο αρπακτικό μέχρι το κρησφύγετό του!

Όπως όλα τα ζώα της Αρκτικής, τα ptarmigan είναι καταλλήλως εξοπλισμένα για το αντίξοο κλίμα. Εκτός από τα φτερά, που καλύπτουν για μόνωση ολόκληρο το χρόνο τα "καλάμια" των ποδιών τους, στο τέλος του φθινόπωρου αναπτύσσουν ένα πυκνό στρώμα από σκληρά φτερά στις "πατούσες" τους. Με τον τρόπο αυτό είναι σαν να φοράνε ειδικά «χιονοπάπουτσα», που τα βοηθούν να περπατούν επάνω στο μαλακό χιόνι, χωρίς να βυθίζονται. Τα μακριά, γαμψά νύχια τους χρησιμεύουν για να μη γλιστρούν επάνω σε επικλινείς επιφάνειες πάγου.

Τα ρουθούνια τους καλύπτονται από πυκνό στρώμα φτερών, που εμποδίζει την είσοδο νιφάδων χιονιού. Τα ενήλικα αρσενικά έχουν ανοιχτοκόκκινα "φρύδια" κι έτσι ξεχωρίζουν από τα άλλα πουλιά.

Κουκουβάγιες των χιονιών

Έχουν λευκό χρώμα, με μικρές καφετιές κηλίδες. Είναι τα μεγαλύτερα πουλιά της Αρκτικής. Συνήθως έχουν μήκος μέχρι 75 εκατοστά και άνοιγμα φτερών 1 μέτρο και 80 εκατοστά! Το βάρος τους είναι περίπου 2 κιλά. Πολύ συχνά κάθονται σε ένα ψηλό σημείο (βράχο, κλαδί κ.λπ.), εποπτεύοντας τη γύρω περιοχή, σε αναζήτηση τροφής. Το κεφάλι τους μπορεί να περιστραφεί μέχρι 270 μοίρες και αυτό διευκολύνει τον οπτικό έλεγχο του χώρου, χωρίς να χρειάζονται μετακινήσεις. Είναι αρπακτικά, σαρκοφάγα και τρώνε lemming (μικρά τρωκτικά), ποντίκια, λαγούς, κουνέλια, διάφορα πουλιά και θαλασσοπούλια ακόμη και ψάρια. Μπορούν να αρπάξουν μία πέστροφα από τα ρηχά νερά, να πιάσουν και να σκοτώσουν ένα λαγό με τριπλάσιο βάρος από το δικό τους, όπως επίσης και μια αλεπού!

Όταν υπάρχει έλλειψη τροφής, η γεννητικότητά τους μειώνεται, ενώ, αντιθέτως, όταν υπάρχει περίσσεια τροφής αυτή ενισχύεται. Όταν η τροφή είναι άφθονη, τα πιο ισχυρά αρσενικά δημιουργούν δύο χωριστές φωλιές, που απέχουν αρκετά μεταξύ τους. Δημιουργούν δύο οικογένειες και τις φροντίζουν εξ ίσου, προμηθεύοντάς τους τροφή.

Το θηλυκό αρχίζει την επώαση μόλις γεννηθεί το πρώτο αυγό, αλλά συνεχίζει να γεννάει κάθε δεύτερη μέρα άλλο ένα αυγό, μέχρι να φθάσει τα 5 έως 8. Μετά από ένα μήνα αρχίζουν να βγαίνουν τα πουλάκια, αλλά όχι όλα μαζί. Τα πρωτότοκα τσαλαπατούν λιγάκι τα μικρότερα κι αρπάζουν την περισσότερη τροφή. Η πείνα τους είναι ακόρεστη. Ίσως διαισθάνονται πως πρέπει να μεγαλώσουν, πριν φθάσει ο αμείλικτος χειμώνας. Μερικά από τα νεογέννητα "κουκουβαγιάκια" δεν κατορθώνουν να επιβιώσουν και γίνονται τροφή για τα υπόλοιπα… Το κυριότερο μέρος αναπαραγωγής τους κατά τους θερινούς μήνες είναι το Barrows, το οποίο βρίσκεται στις βορειότερες ακτές της Αλάσκας.

Οι επιστήμονες, για να μελετήσουν τις μετακινήσεις τους, στήνουν παγίδες και τις συλλαμβάνουν. Πριν τις ξαναφήσουν ελεύθερες προσαρμόζουν επάνω τους μικρούς πομπούς, βάρους 35 γραμμαρίων περίπου, εφοδιασμένους με κεραία, οι οποίοι καταγράφουν και μεταδίδουν στοιχεία επί ένα χρόνο.

Η παρακολούθηση των πουλιών αυτών με δορυφόρους έδειξε ότι διανύουν τεράστιες αποστάσεις μεταξύ Καναδά, Αλάσκας και Σιβηρίας. Μία κουκουβάγια διάνυσε 800 μίλια ωκεανού σε 11 μέρες, μία άλλη 1.800 μίλια σε 48 μέρες, πηγαίνοντας από τη Σιβηρία στον Καναδά. Αντίθετα προς τα άλλα είδη κουκουβάγιας, είναι πουλιά τόσο άφοβα που κυνηγάνε και κατά τη διάρκεια της ημέρας. Αυτό, άλλωστε, είναι απαραίτητο, αφού στην Αρκτική η ημέρα διαρκεί 24 ώρες το καλοκαίρι.

Δεν διστάζουν να ορμήσουν εναντίον καριμπού, σκυλιών ή ανθρώπων, για να τους διώξουν, αν τυχόν πλησιάσουν κοντά τη φωλιά και στα μικρά τους. Πέφτουν με αφάνταστη ταχύτητα από τον ουρανό, με τα μεγάλα γαμψά τους νύχια να προεξέχουν απειλητικά.

Πολικές αρκούδες

Στη σκληρή πραγματικότητα του περιβάλλοντος της Αρκτικής η πολική αρκούδα είναι το μεγαλύτερο, το πιο επικίνδυνο και το πιο σεβαστό απ' όλα τα ζώα. Επί χιλιάδες χρόνια οι άνθρωποι που έζησαν στις ίδιες περιοχές μαζί με τις αρκούδες τις φοβήθηκαν, τις λάτρεψαν, τις κυνήγησαν, αλλά και κυνηγήθηκαν από αυτές. Σήμερα, υπολογίζεται ότι ζουν σε όλη τη Γη περίπου 20.000 πολικές αρκούδες, από τις οποίες οι 15.000 στον Καναδά.

Είναι αναντίρρητα η «Βασίλισσα της Αρκτικής». Αποτελεί ένα θαύμα προσαρμογής σ' αυτό το δύσκολο κλίμα και έδαφος. Είναι αρκετά δύσκολο να τις συναντήσει κανείς στο φυσικό τους περιβάλλον, γιατί είναι λίγες, ζουν μέσα σε απέραντες εκτάσεις και σε πολύ αντίξοο περιβάλλον. Γι' αυτό οι άνθρωποι βλέπουν τις πολικές αρκούδες, συνήθως, αιχμάλωτες σε ζωολογικούς κήπους ή τσίρκο.

Η θηλυκή πολική αρκούδα έχει βάρος μέχρι 300 κιλά, ενώ η αρσενική, συνήθως, μέχρι 650 και μήκος μέχρι 4 μέτρα σχεδόν. Ένας πολύ εύκολος τρόπος για να τις ξεχωρίσεις από τις αρσενικές είναι ο τρόπος ούρησης.

Η μεγαλύτερη αρκούδα που καταγράφηκε ποτέ είχε βάρος 1 τόνο! Είναι το μεγαλύτερο σαρκοβόρο ζώο της ξηράς σε ολόκληρη τη Γη! Τα μπροστινά της πόδια είναι μεγαλύτερα από τα πίσω, έχουν σχήμα πτερυγίου και τα δάχτυλα συνδέονται μεταξύ τους, εν μέρει, με μεμβράνη, για να κολυμπάει καλύτερα. Οι "σόλες" των ποδιών της καλύπτονται από παχιά μαξιλάρια γούνας. Τα αυτιά της είναι μικρά και προστατεύονται κι αυτά από γούνα. Τα μάτια της φέρουν μεμβράνη προστασίας από το πολύ ισχυρό φως του ήλιου, που ανακλάται επάνω στους λευκούς πάγους. Έχει πιο κοντά νύχια από τα άλλα είδη αρκούδων (π.χ. καφέ) που αναρριχώνται σε δέντρα ή σκάβουν στο έδαφος για ανεύρεση τροφής. Έχει εξαιρετική όραση, καλή ακοή και απίστευτα ευαίσθητη όσφρηση. Μπορεί να ανιχνεύσει με ευκολία μία φώκια από 25 μίλια μακριά! Ερευνητές στην Αλάσκα παρατήρησαν αρσενικές αρκούδες να προχωρούν σε ευθεία γραμμή διασχίζοντας διάφορα εμπόδια (π.χ. ράχες πάγου κ.λπ.) μέχρι και 40 μίλια μακριά, για να φθάσουν ακριβώς στη λεία τους που είχαν μυριστεί!

Μια παλιά παροιμία της Σιβηρίας λέει:

«Αν μια βελόνα πέσει στο δάσος, θα τη δει ο αϊτός, θα την ακούσει ο τάρανδος και θα τη μυριστεί η αρκούδα»

Επίσης, μπορεί να οσφρανθεί μια φωλιά φώκιας που βρίσκεται κάτω από συμπαγές στρώμα χιονιού ή πάγου, πάχους 1 μέτρου!

Ο συμπαγής πάγος είναι απαραίτητος για να μπορέσουν οι πολικές αρκούδες να ψαρέψουν φώκιες, διότι δεν μπορούν να τις πιάσουν μέσα στο νερό. Όταν τη εντοπίσει με την όσφρησή της αρχίζει να σκάβει με μανία, αλλά συχνά η φώκια προλαβαίνει να διαφύγει προς τη θάλασσα. Δυσκολεύονται, όμως, να τα βάλουν με τους θαλάσσιους λέοντες.

Το καλοκαίρι ανοίγουν λάκκους, σαν λαγούμια και μπαίνουν μέσα για να δροσιστούν και να προφυλαχθούν από τη μεγάλη ζέστη. Οι πολικές αρκούδες θα είναι τα πρώτα θύματα της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Όταν δεν βρίσκουν τροφή χάνουν περίπου 1 κιλό βάρους κάθε μέρα!

Το συκώτι τους είναι υπερβολικά πλούσιο σε βιταμίνη Α. Περιέχει μεταξύ 15 έως 30 χιλιάδες μονάδες ανά γραμμάριο, πράγμα που το κάνει τοξικό για τον άνθρωπο. Μερικοί από τους πρώτους εξερευνητές της Αρκτικής αρρώστησαν ή πέθαναν γιατί δηλητηριάστηκαν, όταν έφαγαν συκώτι αρκούδας!

Στην ξηρά είναι παντοδύναμες. Δεν έχουν κανέναν εχθρό (εξαιρείται πάντα ο άνθρωπος). Ο μοναδικός εχθρός τους βρίσκεται στη θάλασσα και είναι η φάλαινα Orca Killer Whale.

Κολύμβηση

Οι πολικές αρκούδες είναι εξαίρετοι κολυμβητές. Μπορούν να διανύσουν συνεχώς δεκάδες μίλια κολυμπώντας, χωρίς ενδιάμεσα να σταματήσουν σε ξηρά. Μπαίνουν στο νερό για να πιάσουν την τροφή τους ή για να αποφύγουν κάποιο κίνδυνο. Χρησιμοποιούν τα μπροστινά τους πόδια σαν πτερύγια και μπορούν να αναπτύξουν μέση ταχύτητα περίπου 6 μίλια την ώρα. Αν υπάρχει ανάγκη, μπορούν να κολυμπήσουν στη θάλασσα 100 μίλια συνεχώς (όσο είναι η απόσταση Αθήνα - Αίγιο). Έχουν μάλιστα βρεθεί αρκούδες επάνω σε επίπεδα παγόβουνα 200 μίλια μακριά από την πλησιέστερη στεριά!

Οι αρκούδες είναι και ικανοί δύτες. Μπορούν να καταδυθούν σε βάθος 3 έως 5 μέτρων και να παραμείνουν στο βυθό επί 2 λεπτά. Στην κατάδυση χαμηλώνουν τα αυτιά, κλείνουν τα ρουθούνια αλλά κρατούν ανοιχτά τα μάτια τους. Κυνηγούν ψάρια, καβούρια, αλλά ακόμη και θαλασσοπούλια που κάθονται ήρεμα στην επιφάνεια του νερού, αναδυόμενες ξαφνικά ακριβώς από κάτω τους. Άλλοτε πάλι, παραμένουν τελείως ακίνητες στην επιφάνεια της θάλασσας σαν κομμάτια πάγου και αφήνονται να παρασυρθούν από ρεύματα ή από τον άνεμο. Όταν βγουν έξω από το νερό, τινάζουν τη γούνα τους, όπως οι σκύλοι.

Γούνα

Το χρώμα της γούνας των πολικών αρκούδων είναι λευκό έως ελαφρά κιτρινωπό. Επιστήμονες από ένα Πανεπιστήμιο της Βοστώνης μελέτησαν και διαπίστωσαν ότι η γούνα τους έχει την εκπληκτική ικανότητα να μετατρέπει τις υπεριώδεις ακτίνες του ήλιου σε χρήσιμη θερμότητα, με βαθμό απόδοσης 95%!

Αφορμή για την έρευνα αυτή υπήρξε ένα περίεργο γεγονός: Καναδοί βιολόγοι που προσπαθούσαν να υπολογίσουν τον πληθυσμό των αρκούδων χρησιμοποιώντας αεροφωτογραφίες (τόσο κανονικές όσο και υπέρυθρες), είχαν αποτύχει επανειλημμένως. Και αυτό γιατί οι συνήθεις φωτογραφίες από ψηλά δεν έδειχναν τις αρκούδες, επειδή το χρώμα τους ήταν όμοιο με του χιονιού, ενώ οι υπέρυθρες φωτογραφίες (που καταγράφουν τα θερμόαιμα ζώα) ήταν αναποτελεσματικές, επειδή η γούνα τις μονώνει τόσο καλά που δεν διαφεύγει η θερμότητά της προς το περιβάλλον. [Αντιθέτως, τέτοιες αεροφωτογραφίες είχαν επιτρέψει στους Αμερικανούς στη δεκαετία του '60 να εντοπίσουν τον αντάρτη Che Guevara και τους συντρόφους τους μέσα στις πυκνές ζούγκλες της Βολιβίας (από τις φωτιές που άναβαν για να μαγειρέψουν) και να ενημερώσουν το στρατό, που τελικά τους εξολόθρευσε…]

Ο εντοπισμός των αρκούδων επιτεύχθηκε, τελικά, με υπεριώδη φωτογράφιση. Στις φωτογραφίες αυτές καταγράφονται οι ακτίνες του άλλου άκρου του φάσματος του φωτός, που είναι αόρατες στο ανθρώπινο μάτι. Εκεί οι αρκούδες φάνηκαν σαν σκοτεινά σημάδια! Γιατί ενώ το χιόνι αντανακλά περίπου το 90% των υπεριωδών ακτινών που περιέχει το φως του ήλιου, η γούνα της αρκούδας τις απορροφάει (αντανακλά μόλις το 5%). Το μαύρο δέρμα της κάτω από τη γούνα βοηθάει στην απορρόφηση της θερμότητας.

Οι νεαρές αρκούδες, ιδίως το καλοκαίρι, υποβοηθούνται από την ηλιακή ακτινοβολία για τη διατήρηση της θερμοκρασίας του σώματός τους. Αντίθετα από τους ηλιακούς συλλέκτες (που πρέπει να είναι προσανατολισμένοι προς το νότο για καλύτερη απόδοση), το τρίχωμα των αρκούδων παγιδεύει το φως που προέρχεται από οποιαδήποτε κατεύθυνση.

Η γούνα των πολικών αρκούδων είναι η πιο ζεστή από τις γούνες όλων των ζώων! Για καλύτερη προστασία από τον ισχυρό άνεμο, στο εξωτερικό της υπάρχει μία στρώση από γυαλιστερό προφυλακτικό τρίχωμα, ενώ από κάτω υπάρχει ένα παχύ, μάλλινο στρώμα. Κάτω από το δέρμα υπάρχει λίπος, πάχους 5 έως 10 εκατοστών, το οποίο βοηθάει τόσο στη θερμομόνωση, όσο και στην πλευστότητα, όταν το ζώο κολυμπάει. Τέλος, οι αρκούδες διαθέτουν και σύστημα ανταλλαγής θερμότητας μεταξύ του θερμού αίματος, που πηγαίνει στα άκρα και του ψυχρού, που επιστρέφει στην καρδιά για εξοικονόμηση ενέργειας (όπως και οι φώκιες). Η ανθρώπινη τεχνολογία επινόησε τους «εναλλάκτες θερμότητας» και τους εφάρμοσε (κυρίως στη βιομηχανία) πολλές χιλιάδες, ίσως εκατομμύρια χρόνια αργότερα!

Πορεία

Συνήθως κινούνται με ταχύτητα 2,5 μίλια / ώρα αλλά, αν υπάρχει ανάγκη, μπορούν να τρέξουν με πάνω από 30 μίλια την ώρα. Αν και το σώμα τους δεν τις βοηθάει πολύ, μπορούν να διασχίσουν μεγάλες αποστάσεις. Τα μεγάλα μπροστινά τους πόδια είναι περισσότερο κατάλληλα για κολύμπι κι έχουν φοβερή δύναμη για να μπορούν να σπάσουν τον πάγο που καλύπτει μία φωλιά ή για ν' αρπάξουν και να βγάλουν από το νερό (με ένα μόνο χτύπημα) μία φώκια βάρους 150 κιλών.

Μπορούν να σκαρφαλώσουν σε επικλινείς πάγους και να κατέβουν απότομους κατήφορους είτε φρενάροντας με τα μπροστινά τους πόδια είτε γλιστρώντας με την κοιλιά σαν έλκηθρο.

Τροφή - Κυνήγι

Μία αρκούδα μπορεί να φάει μέχρι 70 κιλά φαγητό, χωρίς να βαρυστομαχιάσει. Κανονικά τρώει μία φώκια κάθε 5 ή 6 μέρες, αλλά μπορεί να φάει ακόμη και ψοφίμια (π.χ. φάλαινες, ψάρια, καβούρια που το κύμα ξεβράζει στην ακτή). Επιτίθεται και σε φάλαινες Beluga (λευκές). Στην Νορβηγία δε οι πολικές αρκούδες τρώνε πουλιά (π.χ. πάπιες Eider), αλλά και τα αυγά τους.

Η κυνηγετική τακτική τους είναι να παραμείνουν τελείως ακίνητες επί πολλές ώρες κοντά σε μία τρύπα που θα βρουν στους πάγους και να περιμένουν υπομονετικά πότε θα ξεμυτίσει κάποια φώκια (ή φάλαινα beluga) για να αναπνεύσει. Μόλις εμφανισθεί η μουσούδα της φώκιας, τις αρπάζουν με το στόμα. Με φοβερή δύναμη σηκώνονται αμέσως όρθιες, με το κεφάλι της φώκιας κρατημένο σφιχτά ανάμεσα στα σαγόνια τους. Καθώς τραβάνε με ορμή την άτυχη φώκια, υποχρεώνουν το παχύ σώμα της να περάσει μέσα από τη στενή τρύπα του πάγου, οπότε η άμοιρη φώκια πεθαίνει.

Το χειμώνα οι αλεπούδες και διάφορα πουλιά ακολουθούν τις αρκούδες, περιμένοντας πότε θα τελειώσουν το γεύμα τους, για να φάνε τα υπολείμματα που περισσεύουν. Οι αλεπούδες κρατάνε αρκετή απόσταση, γιατί καμιά φορά όταν πλησιάσουν πολύ, γίνονται οι ίδιες λεία.

Όταν η φώκια αναπαύεται επάνω στους πάγους η αρκούδα χρησιμοποιεί άλλη τεχνική: πλησιάζει το θήραμά της σιγά-σιγά, αλλά μόλις η φώκια ανασηκώσει το κεφάλι της για να κατοπτεύσει η αρκούδα μένει ασάλευτη και περιμένει μέχρις ότου η φώκια ξαπλώσει πάλι. Τότε πλησιάσει σε απόσταση λίγων μέτρων και πηδάει με φοβερή ταχύτητα για να αρπάξει το θήραμά της, πριν αυτό προλάβει να γλιστρήσει προς τη θάλασσα. Κατά μέσον όρο η αρκούδα έχει 15% επιτυχία στο κυνήγι της.

Μερικές φορές πάλι η αρκούδα πλησιάζει από την πλευρά της θάλασσας. Κολυμπάει αργά και όσο γίνεται πιο αθόρυβα. Όταν πλησιάσει αρκετά, καταδύεται. Ξαφνικά ξεπροβάλλει από το νερό και πηδάει επάνω στο θύμα της, αποκόπτοντας, συγχρόνως, και την οδό διαφυγής του. Υπάρχουν μαρτυρίες για αρκούδες που πήδηξαν έξω από τη θάλασσα σε ύψος 2,5 μέτρων!

Όταν υπάρχει μεγάλη έλλειψη τροφής, οι αρκούδες κάνουν φοβερή οικονομία δυνάμεων. Η συμπεριφορά τους αυτή ονομάζεται «περιπατητική διαχείμαση ή ξεχειμώνιασμα» (walking hibernation).

Αναπαραγωγή

Οι πολικές αρκούδες φτιάχνουν κάποιο πρόχειρο καταφύγιο, για να προστατεύονται από τις πολύ μεγάλες κακοκαιρίες. Κανονική φωλιά κατασκευάζουν, συνήθως, μόνο οι έγκυες θηλυκές αρκούδες σε χιονισμένες πλαγιές, με είσοδο προς τον νοτιά. Πρόκειται για ένα χώρο σχήματος οβάλ, που συνδέεται με την είσοδο μέσω ενός τούνελ. Η θερμοκρασία μέσα στη φωλιά μπορεί να είναι + 5 βαθμοί, ακόμη και όταν στο ύπαιθρο είναι πολύ κάτω από το μηδέν.

Γεννάνε 1 έως 4 μικρά (συνήθως δίδυμα) το Δεκέμβριο ή τον Ιανουάριο. Τα νεογέννητα είναι τυφλά και ζυγίζουν περίπου μισό κιλό μόνο. Μεγαλώνουν, όμως, γρήγορα και σε δύο μήνες ζυγίζουν 10 έως 15 κιλά. Θηλάζουν επί σχεδόν δύο χρόνια. Όταν είναι πάρα πολύ μικρά, για να μπορέσουν να θηλάσουν, η αρκούδα σκάβει μία κοιλότητα και ξαπλώνει ανάσκελα, οπότε τα αρκουδάκια σκαρφαλώνουν εύκολα επάνω στην κοιλιά της και βυζαίνουν! Όταν μεγαλώσουν λίγο κι ενώ ακόμη θηλάζουν, αρχίζουν να μαθαίνουν πώς να κυνηγάνε. Ακολουθούν τη μητέρα τους παντού, κι όταν εκείνη κολυμπάει, παίρνει τα μικρά καβάλα στη ράχη της.

Οι μητέρες προστατεύουν με αυτοθυσία τα μικρά τους από τις πεινασμένες αρσενικές αρκούδες, που καμιά φορά επιτίθενται με άγριες διαθέσεις για να τα φάνε. Μη βιαστείτε να κακίσετε και να ελεεινολογήσετε τη συμπεριφορά αυτή των θηρίων. Αυτά συμβαίνουν όχι μόνο στους κανίβαλους αλλά και στους πολιτισμένους ανθρώπους. [Υπενθυμίζω ότι στο αεροπορικό δυστύχημα που συνέβη στις Άνδεις το 1972 οι επιζήσαντες έφαγαν τις σάρκες των (νεκρών άραγε;) συνεπιβατών τους…] Τα εκπαιδεύουν επί δυόμιση χρόνια και όταν τα αρκουδάκια φτάσουν σε ηλικία 3 ετών ζουν μόνα τους. Στην αρχή δυσκολεύονται αρκετά, μερικά, μάλιστα, δεν επιβιώνουν. Η μητέρα αρκούδα ετοιμάζεται για το προσεχές ζευγάρωμα.

Το ταξίδι προς Toronto

Τρίτη 22.10.2002

Οι δυσκολίες και οι αγωνίες ενός ειδικού ταξιδιού - αποστολής αρχίζουν συνήθως πολύ πριν την έναρξή του. Σ΄ αυτό το ταξίδι, λίγες μέρες πριν από την αναχώρησή μου και αφού είχα ρυθμίσει (και προπληρώσει) σχεδόν τα πάντα, αρρώστησε η γυναίκα μου με φοβερό συνάχι, βήχα, πονόλαιμο κι ενόχληση στα αυτιά. Φοβήθηκα πάρα πολύ μήπως κολλήσω και τότε θα ήταν αδύνατο να ταξιδέψω στον παγωμένο βορρά του Καναδά. Ευτυχώς, όμως, τη γλίτωσα και κατάφερα να το πραγματοποιήσω.

Η διαδρομή μου μέχρι να φθάσω στο σημείο εκκίνησης συμπεριλάμβανε 5 αεροπορικές πτήσεις: Αθήνα - Frankfurt - Boston - Toronto - Winnipeg - Churchill. Στο αεροδρόμιο της Βοστώνης ζήτησα στον έλεγχο ασφαλείας να μην περάσουν τα φωτογραφικά μου φιλμ από ακτίνες και γι' αυτό οι αρμόδιοι υπάλληλοι, δυσανασχετώντας πολύ, άνοιξαν ένα-ένα κουτάκι, για να ελέγξουν το περιεχόμενό του.

Το αεροπλάνο για το Toronto ήταν ένα καινούργιο Airbus A 319, που είχε δορυφορικό τηλέφωνο στην πλάτη κάθε μεσαίου καθίσματος και πρίζες ρεύματος στις πλάτες των άλλων δύο (για τροφοδότηση lap top, computer κ.λπ.).

Την ώρα που πηγαίναμε για προσγείωση, μέσα στην πυκνή ομίχλη, τελείως ξαφνικά, ο πιλότος έκανε μία απότομη στροφή και μαρσάρησε στο φουλ τους κινητήρες του αεροπλάνου. Όπως μας εξήγησε λιγάκι αργότερα από το μεγαφωνικό σύστημα, είχαμε πλησιάσει επικίνδυνα ένα άλλο αεροσκάφος και γι' αυτό ο πύργος ελέγχου τού έδωσε εντολή, την τελευταία στιγμή, να απομακρυνθεί το ταχύτερο δυνατό. Τέτοια παρόμοια επικίνδυνη κατάσταση δεν είχα ζήσει ποτέ άλλοτε!

Προσγειωθήκαμε στο Toronto με αρκετή καθυστέρηση. Ο καιρός ήταν απαίσιος: χαμηλή νέφωση, συνεχής βροχή και θερμοκρασία γύρω στο μηδέν. Κακοί οιωνοί για τη συνέχεια, αφού στον σχετικά ζεστό νότο του Καναδά επικρατούσαν τέτοιες καιρικές συνθήκες. Βέβαια, από τα μετεωρολογικά δελτία που είχα πάρει από την Αθήνα, μέσω Internet, είχα προετοιμαστεί για πολύ δύσκολες καταστάσεις…

Στο αεροδρόμιο ήταν προσγειωμένα μικρά μονοκινητήρια αεροπλανάκια, που έχουν την προπέλα τους επάνω στην άτρακτο και μάλιστα στο πίσω μέρος (δηλαδή η έλικα σπρώχνει αντί να έλκει). Η περίεργη αυτή διάταξη είναι κατάλληλη για τα υδροπλάνα, ώστε να μην υπάρχει κίνδυνος να ακουμπήσει η έλικα στο νερό. Είδα, ακόμη, ένα γιγαντιαίο ρωσικό αεροπλάνο τύπου Antonov, που έχει δύο ζευγάρια ριναίων τροχών στο μπροστινό μέρος (αντί για ένα τροχό που έχουν συνήθως τα αεροπλάνα) και πίσω, σε κάθε πλευρά, τέσσερις μεγάλους τροχούς στη σειρά, για να μπορούν να σηκώσουν το τεράστιο βάρος του.

Διαπίστωσα ότι οι διαδικασίες εισόδου στη χώρα ήταν ανάλογες με εκείνες που ίσχυαν στις ΗΠΑ (εκτός από τη βίζα) και αρκετά χρονοβόρες.

Επειδή είχα στείλει τη μεγάλη αποσκευή μου κατ' ευθείαν για Winnipeg, προχωρούσα προς την έξοδο για την επόμενη πτήση, όταν διαπίστωσα πως έπρεπε πρώτα να παραλάβω εκεί την αποσκευή μου και να την περάσω από τελωνειακό έλεγχο, παρόλο που η ετικέτα της έγραφε Winnipeg! Αυτό δεν μου το είχε πει κανένας από πριν. Άρχισε, λοιπόν, ένας αγώνας δρόμου με αντίπαλο το ρολόι, για να προλάβω. Μαζί με μία υπάλληλο ασφαλείας του αεροδρομίου ξαναμπήκα στο χώρο των αφίξεων, βρήκα την αποσκευή μου, που γύριζε μόνη της επάνω στη περιστρεφόμενη ταινία, πέρασα όσο γινόταν πιο γρήγορα τις διαδικασίες κι έτρεξα να την παραδώσω πάλι. Τελικά, έχασα το αεροπλάνο…

Το καλό νέο ήταν ότι υπήρχε επόμενη πτήση μετά από τρεις ώρες και το κακό ότι ήταν γεμάτη! Έτσι μπήκα στη λίστα αναμονής… Κράτησαν τη βαλίτσα μου στην άκρη μέχρι να δουν αν θα μπορέσω να μπω στο αεροπλάνο. Η κατάσταση δεν ήταν καθόλου ρόδινη, γιατί εκτός των άλλων προβλημάτων θα με περίμενε αδίκως κάποιος στο αεροδρόμιο της Winnipeg, για να με παραλάβει. Ευτυχώς, το κινητό μου τηλέφωνο λειτουργούσε στο Toronto. Βρήκα τον αριθμό τηλεφώνου στη Winnipeg και ειδοποίησα ότι ξέμεινα στο αεροδρόμιο και δεν ξέρω πότε θα φύγω. Πέρασα τρεις ώρες μεγάλης αγωνίας. Είχα φθάσει στα όρια της απελπισίας, γιατί η επόμενη προγραμματισμένη πτήση μου για την επόμενη ημέρα το πρωί προς την πόλη Churchill θα ήταν ειδική, με ναυλωμένο μικρό αεροπλάνο κι αν την έχανα θα πήγαινε ολόκληρο το ταξίδι χαμένο…

Εκτός των άλλων υπέφερα και από υπερβολική ζέστη, γιατί είχα ντυθεί επίτηδες ιδιαιτέρως ζεστά, προνοώντας να είμαι σε θέση να αντιμετωπίσω το κρύο στον προορισμό μου, σε περίπτωση που χανόταν ή δεν έφθανε η αποσκευή μου με την ίδια πτήση. Πήγα στην πύλη αναχώρησης και περίμενα με ανυπομονησία να εμφανισθεί το προσωπικό. Μόλις ήρθαν οι πρώτοι υπάλληλοι, τους εξήγησα το πρόβλημά μου και τους θερμοπαρακάλεσα να με πάρουν. Μου είπαν να περιμένω, μέχρι να δουν αν υπήρχαν κενές θέσεις. Εκτός από εμένα υπήρχαν, δυστυχώς, και πολλοί άλλοι στη λίστα αναμονής. Αυτό μεγάλωνε τις ανησυχίες μου. Όταν μου ανακοίνωσαν ότι τελικά θα με πάρουν, μου ήρθε να φιλήσω τους υπαλλήλους!

Άλλη μια φορά στη ζωή μου μού είχε ξανασυμβεί αυτό: στην, μόλις ανεξάρτητη από τον αποικιοκρατικό ζυγό, Ζάμπια, τον Φεβρουάριο του 1971, όταν κινδύνεψα να πάω φυλακή, επειδή έκανα κάτι που δεν γνώριζα ότι απαγορευόταν: Στο αεροδρόμιο της Λουσάκα (πρωτεύουσα της «μαύρης» Ζάμπια) διάβαζα εφημερίδα από τη «λευκή» (τότε) Ροδεσία!! Οι δύο χώρες ήταν εκείνη την εποχή "στα μαχαίρια", επειδή στη Ροδεσία (σήμερα Ζιμπάμπουε) η κυβέρνηση ήταν ακόμη στα χέρια των λευκών. Όταν μου ανακοίνωσαν, τελικά, ότι θα μπω στο αεροπλάνο, ο φόβος, η απογοήτευση, η αγωνία και η απελπισία μεταβλήθηκαν σε αγαλλίαση κι ενθουσιασμό!

Στην Winnipeg

Η πτήση προς τη Winnipeg (πρωτεύουσα της Manitoba) διήρκησε περίπου δυόμιση ώρες και έπρεπε να βάλουμε τα ρολόγια μας μια ώρα πίσω, γιατί προχωρήσαμε πολύ πιο δυτικά. Στην παραλαβή των αποσκευών είχαν φθάσει σχεδόν όλες, εκτός από τη δική μου. Ήμουνα πια σχεδόν βέβαιος ότι είχε ξεμείνει στο Τορόντο. Τελικά βγήκε τελευταία! Έτσι γλίτωσα από νέα ταλαιπωρία και νέα περιπέτεια…

Ο άνθρωπος που με περίμενε με μετέφερε στο παλιό αρχοντικό ξενοδοχείο «The Fort Garry», το οποίο είχε εξωτερική εμφάνιση φρουρίου. Χτίστηκε περίπου 100 χρόνια πριν, μαζί με μία σειρά άλλων ξενοδοχείων κοντά στους σταθμούς της σιδηροδρομικής γραμμής, για διευκόλυνση των ταξιδιωτών.

Τακτοποίησα στα γρήγορα τα πράγματά μου στο δωμάτιο και βγήκα να κάνω μια βόλτα, όσο υπήρχε ακόμα το φως της ημέρας. Η θερμοκρασία ήταν γύρω στο μηδέν και ελάχιστοι άνθρωποι κυκλοφορούσαν στους δρόμους. Γι' αυτό αποφάσισα σύντομα να επιστρέψω στο ξενοδοχείο μου.

Στο δωμάτιο υπήρχε ηλεκτρικό σίδερο και σιδερώστρα για το φρεσκάρισμα των τσαλακωμένων ρούχων (τον ίδιο εξοπλισμό διέθεταν και πολλά ξενοδοχεία στις Η.Π.Α.).

Έκανα ένα υπέροχο ζεστό ντους πραγματική απόλαυση, γιατί στη Βοστώνη, στο πολυτελές ξενοδοχείο Fairmont, μου ήταν τελείως αδύνατο να ρυθμίσω τη θερμοκρασία του νερού! Στα λουτρά είχαν κάτι συστήματα, στα οποία τόσο η θερμοκρασία όσο και η ποσότητα του νερού ελέγχονταν μόνο από ένα μοχλό. Το αποτέλεσμα ήταν να μην ρυθμίζεται τίποτα…

Το σαμπουάν που πρόσφερε το ξενοδοχείο στη Winnipeg ήταν τελείως ασυνήθιστο, γιατί περιείχε και μέντα. Το συστατικό αυτό είναι πολύ αισθητό, όχι μόνο στο άρωμα αλλά και στην αίσθηση δροσιάς που χαρίζει. Κάτι τέτοιο θα ήταν ιδιαίτερα ευχάριστο σε κάποια ζεστή χώρα των τροπικών, όχι όμως στον παγωμένο χειμωνιάτικο Καναδά!

Η ενημέρωση (briefing)

Στο βραδινό φαγητό έγινε η συνάντηση με τον αρχηγό μας, τον Ken, και η αλληλογνωριμία με τα άλλα μέλη της ομάδας, που ήταν όλοι Αμερικανοί. Εγώ ήμουν ο μοναδικός μη Αμερικανός - δεν υπήρχε ούτε καν κάποιος Καναδός! Ο Ken είχε γεννηθεί και ζούσε στη γειτονική Αλάσκα, γι' αυτό είχε μεγάλη πείρα από τις πολύ βόρειες περιοχές και τις συνθήκες που επικρατούν εκεί.

Μας είπε, λοιπόν, ότι όσο καιρό η θάλασσα είναι παγωμένη, οι πολικές αρκούδες πιάνουν φώκιες, φάλαινες και ψάρια. Βρίσκουν, δηλαδή, άφθονη τροφή. Όταν λιώσουν οι πάγοι, στο τέλος της άνοιξης, καταφεύγουν στην ξηρά και προχωρούν νότια προς τα δάση. Εκεί η τροφή είναι ελάχιστη, γι' αυτό τρέφονται από το λίπος τους και χάνουν πάρα πολύ βάρος. Στα μέσα Οκτωβρίου επιστρέφουν κοντά στις ακτές (ιδίως στην περιοχή του Churchill, στις ακτές του τεράστιου κόλπου Hudson Bay, όπου είναι ένα από τα καλύτερα σημεία παρατήρησης τους). Εκεί περιμένουν με ανυπομονησία πότε θα παγώσει πάλι η θάλασσα, για να μπορέσουν να βρουν τροφή.

Ήταν ήδη Οκτώβρης, οπότε ήταν πολύ πεινασμένες, κυριολεκτικά λιμασμένες, γιατί είχαν να φάνε από τον περασμένο Ιούνιο, δηλαδή πέντε ολόκληρους μήνες! Ήταν, επομένως, φυσικό να είναι επικίνδυνες.

Για την προστασία του χωριού Churchill υπήρχαν ένοπλες περίπολοι, που κυκλοφορούσαν ολόκληρο το 24ωρο. Αρχικά πυροβολούσαν στον αέρα, για να τις φοβίσουν. Αν δεν έφευγαν, τότε τις νάρκωναν με ειδικά βλήματα που περιείχαν ισχυρό υπνωτικό και κατόπιν τις μετέφεραν μακριά. Μόνο σε περίπτωση έσχατης ανάγκης τις σκότωναν. Αυτό, όμως, συνέβαινε πολύ σπάνια.

Κοντά στα όρια του χωριού υπήρχαν μεγάλες πινακίδες που προειδοποιούσαν να μην προχωρήσει κανείς πιο πέρα, γιατί υπήρχε μεγάλος κίνδυνος να συναντήσει κάποια αρκούδα. Τη δε νύχτα υπήρχε γενική απαγόρευση της κυκλοφορίας εξαιτίας της παρουσίας τους!

Μια πολύ παλιά συνήθεια ήταν οι πόρτες των σπιτιών και των κτιρίων του χωριού να παραμένουν πάντα ξεκλείδωτες, ώστε να μπορεί να μπει γρήγορα μέσα για να βρει καταφύγιο όποιος τυχόν κινδύνευε, κυνηγημένος από κάποια αρκούδα. Στην περίμετρο του χωριού είχαν τοποθετήσει ολόγυρα ειδικές αρκουδοπαγίδες, για να πιάνουν όσα θηρία πλησίαζαν πάρα πολύ.

Τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια είχαν συμβεί δύο θανατηφόρα δυστυχήματα με αρκούδες. Στη μία περίπτωση επρόκειτο για ασυγχώρητο σφάλμα: Κάποιος κάτοικος έφυγε ένα βράδυ από μία ταβέρνα του Churchill μισομεθυσμένος κι έβαλε μερικά χάμπουργκερ στις τσέπες του. Καθώς περπατούσε εμφανίστηκε μία λευκή αρκούδα. Αυτός αντί να της πετάξει αμέσως όλα τα φαγητά, θέλησε να τα φυλάξει και προσπάθησε να τη διώξει…

Την πρώτη φορά που άκουσα από τον Ken ότι βάζουν τις αρκούδες στη φυλακή νόμισα ότι μου κάνει πλάκα. Αργότερα, όμως, διαπίστωσα ότι μιλούσε σοβαρά…

Στη διάρκεια του δείπνου ο Ken μάς έκανε την πρώτη ενημέρωση και για τα ειδικά οχήματα που θα χρησιμοποιούσαμε.

Οχήματα της τούντρας

Η μετακίνησή μας στα ανώμαλα εδάφη της καναδέζικης τούντρας θα γινόταν με ειδικά οχήματα, που ονομάζονται Tundra Buggy κι έχουν κίνηση σε όλους τους τροχούς. Βuggy αρχικά σήμαινε μικρό, ελαφρύ ιππήλατο αμάξι. Γύρω στο 1970 κατασκευάστηκαν τα Beach Buggy, που ήταν μικρά ανοιχτά αυτοκίνητα με μεγάλες φουσκωτές ρόδες, ειδικά κατασκευασμένα για να κινούνται στις παραλίες και στην άμμο. Η επόμενη εξέλιξη ήταν η δημιουργία οχημάτων κατάλληλων για την τούντρα.

Τα λάστιχα των Tundra Buggy είναι τρακτερωτά και πάρα πολύ μεγάλα (πολύ μεγαλύτερα από αυτά που έχουν τα μηχανήματα οδοποιίας κ.λπ.). Για τη θέρμανσή τους διαθέτουν μεγάλη σόμπα υγραερίου με θερμοστάτη, καπνοδόχο και ευρύχωρη δεξαμενή καυσίμου. Κάθε όχημα είναι εφοδιασμένο με τεράστιες ποσότητες καυσίμων για κίνηση και θέρμανση, για ευνόητους λόγους. Το συνηθισμένο καλοριφέρ (από τη μηχανή του αυτοκινήτου) εκεί δεν επαρκεί, λόγω του ψύχους, αλλά και επειδή η μηχανή συχνά παραμένει επί πολλή ώρα σβηστή, για να μην τρομάζουν τα ζώα. Μέσα στο όχημα υπάρχει τουαλέτα, γιατί προφανώς θα ήταν πολύ παρακινδυνευμένο να κατέβει κανείς για την ανάγκη του. Και πέρα από την ασφάλεια δεν υπάρχει στο ύπαιθρο πυκνή βλάστηση ώστε να μπορεί κάποιος να απομονωθεί…

Οι κανόνες καλής συμπεριφοράς στα οχήματα τούντρας (tundra buggy etiquette) τηρούνται αυστηρά και είναι οι εξής:

1) Δεν δίνουμε ποτέ φαγητό στις αρκούδες, γιατί είναι αντίθετο προς τη φύση. Εάν το πράτταμε θα επηρεάζαμε τη συμπεριφορά και τις συνήθειές τους, καθώς και τη δυνατότητα επιβίωσής τους, διότι θα αποκτούσαν εξάρτηση από τον άνθρωπο. Η χορήγηση τροφής απαγορεύεται και για έναν άλλο πολύ σημαντικό λόγο: όταν οι αρκούδες συνηθίσουν να δέχονται τροφή από τους ανθρώπους και κάποτε δεν τους δοθεί, τότε θα εξαγριώνονταν και θα επιτίθονταν, γιατί ο άνθρωπος συνδυάζεται στο μυαλό τους με το φαγητό.

2) Δεν χρησιμοποιούμε ποτέ δόλωμα για να τις κάνουμε να πλησιάσουν πιο κοντά.

3) Αποφεύγουμε τις μετακινήσεις όση ώρα το όχημα είναι σε κίνηση. Αν το επιθυμούμε πολύ, τότε κρατιόμαστε και με τα δυο μας χέρια.

4) Αν θέλουμε να επισκεφθούμε την τουαλέτα, πρέπει να ειδοποιήσουμε προηγουμένως τον οδηγό να σταματήσει.

5) Σε καμιά περίπτωση δε βγάζουμε έξω από τα παράθυρα το κεφάλι ή το χέρι μας, ένα κασκόλ, κάποια μηχανή ή το λουράκι της, ή οποιοδήποτε άλλο αντικείμενο. Οι αρκούδες συνήθως καραδοκούν από κάτω και σε κλάσμα του δευτερολέπτου μπορούν να σηκωθούν όρθιες για να τ' αρπάξουν.

Εξοπλισμός

Στο τέλος της ενημέρωσης ο αρχηγός μοίρασε σε όλους μας από μία ειδική θερμομονωτική κανάτα με χειρολαβή και κάλυμμα που ανοιγόκλεινε, για να το αφαιρέσουμε τελείως όταν θέλαμε να το γεμίσουμε. Επίσης, με μια μικρή περιστροφή ενός μοχλού αποκαλύπτονταν δύο τρύπες: μία μεγάλη, για να πίνουμε και μία μικρή, στην αντίθετη μεριά, για την είσοδο του αέρα. Το ίδιο εύκολα ξαναέκλεινε για να μη κρυώνει το υπόλοιπο ρόφημα. Έτσι λειτουργούσε συγχρόνως και ως μεγάλο κύπελλο. Θα μας χρησίμευε πολύ όλες τις μέρες που θα ταξιδεύαμε με το tundra buggy, για να μεταφέρουμε, να διατηρούμε ζεστό και να πίνουμε τον καφέ ή το αφέψημά μας. Καθώς έκλεινε ερμητικά, δεν υπήρχε κίνδυνος να χυθεί το ρόφημα όταν το όχημα κινιόταν σε πολύ ανώμαλα εδάφη και κλυδωνιζόταν, σαν σκάφος σε φουρτουνιασμένη θάλασσα.

Με υπερηφάνεια τολμώ να πω ότι είχα τον καλύτερο εξοπλισμό απ' όλη την ομάδα. Αυτό δεν είναι περίεργο, γιατί προετοιμάζομαι μεθοδικά και μελετώ πολύ πριν από κάθε δύσκολο ταξίδι. [Σημειωτέον ότι για τη μελέτη / προετοιμασία (πριν από το ταξίδι) αλλά και για τη συγγραφή του παρόντος (μετά το ταξίδι) χρειάσθηκε υπερδιπλάσιος χρόνος απ' ό,τι για την πραγματοποίηση ολόκληρου του ταξιδιού!] Το απίστευτο είναι ότι, ενώ σχεδόν όλοι οι Αμερικανοί μένουν σε πολιτείες που το χειμώνα κάνει δριμύ ψύχος, αρκετοί από αυτούς δεν είχαν ούτε άνορακ της προκοπής! Αναγκάστηκαν, λοιπόν, να νοικιάσουν επί τόπου… Εγώ δεν χρειάστηκα ούτε να αγοράσω, ούτε να νοικιάσω, ούτε να δανειστώ κάτι.

Όσον αφορά τα γάντια, ήξερα ότι χρειάζονται το λιγότερο δύο ζευγάρια, από τα οποία το εξωτερικό είναι προτιμότερο να μην έχει χωριστά τα 4 δάχτυλα (για να περιορίζεται η απώλεια θερμότητας). Η χρήση τους προσφέρει ζεστασιά, περιορίζει, όμως, την ικανότητα χειρισμού της φωτογραφικής μηχανής. Για να βγάλεις φωτογραφία είσαι αναγκασμένος να βγάζεις τουλάχιστον τα χοντρά εξωτερικά γάντια.

Το πρόβλημα είναι η ανεύρεση των κατάλληλων λεπτών γαντιών. Τα λεπτά μάλλινα γάντια, δυστυχώς, αχρηστεύονται μόλις βραχούν. Στο ταξίδι της Ανταρκτικής είχα πάρει μαζί μου κάτι λεπτά γάντια από πλαστικό (σαν εσωτερικά), για να προστατεύουν τα χέρια μου τόσο από τα νερά (π.χ. λειωμένο χιόνι, κύματα) όσο και από το κρύο. Στο πρώτο αποδείχθηκαν άριστα, αλλά στο δεύτερο τραγικά! Στις πολύ χαμηλές θερμοκρασίες το πλαστικό ήταν τόσο παγωμένο που προτιμούσα να τα βγάζω και να μη φοράω τίποτα (όπως είναι καλύτερα να έχεις τα χέρια σου γυμνά στον αέρα, παρά να ακουμπάς σε παγωμένο μέταλλο).

Γι' αυτό το ταξίδι είχα βρει κάτι ειδικά γάντια, που η εσωτερική τους πλευρά (η παλάμη) ήταν από λεπτό δέρμα, ώστε να έχω εξαιρετικά καλή αφή και ευελιξία στα δάχτυλα για να χειρίζομαι τις διάφορες μηχανές. Όλο το υπόλοιπο ήταν κατασκευασμένο από αφρώδες συνθετικό καουτσούκ (neopren), που έχει θερμομονωτικές ικανότητες. Η δοκιμή απέδειξε ότι αυτή τη φορά πέτυχα διάνα!

Το πρωινό στη Winnipeg

Τετάρτη 23.10.02

Το πρωινό ξύπνημα στο ξενοδοχείο γινόταν με ηχογραφημένο μήνυμα, που ενημέρωνε για την ημερομηνία, την ακριβή ώρα, αλλά και την πρόβλεψη του καιρού. Για εκείνη τη ημέρα η μέγιστη θερμοκρασία προβλεπόταν ότι θα έφθανε τον 1ο C!

Όταν πήγα να ξυριστώ διαπίστωσα ότι είχα ξεχάσει στο ξενοδοχείο της Βοστώνης τον αντάπτορα, που προσάρμοζε το φις της ηλεκτρικής ξυριστικής μηχανής στις αμερικανικές πρίζες. Απογοητεύτηκα και ζήτησα άλλον από τη ρεσεψιόν του ξενοδοχείου, αλλά δυστυχώς δεν είχαν. Φαίνεται ότι λίγοι Ευρωπαίοι φθάνουν μέχρι τα βάθη του Καναδά… «Μικρό το κακό», σκέφθηκα Κι αποφάσισα να αφήσω γενειάδα όσο καιρό θα βρισκόμουν στον παγωμένο βορρά. Θα μου ζέσταινε λιγάκι και το πρόσωπο…

Το breakfast στο ξενοδοχείο ήταν υπέροχο, σε πλουσιότατο μπουφέ. Ήταν κάτι σαν αποχαιρετισμός στον πολιτισμό και την πολυτέλεια. Έφαγα αυγά ποσέ, που ετοίμαζαν μέσα σε ειδική συσκευή. Εκτός των άλλων, έφαγα και γιαούρτι με διαφόρων ειδών βατόμουρα (berries), που πολλά απ' αυτά δεν ευδοκιμούν στην Ελλάδα και γι' αυτό δεν υπάρχουν αντίστοιχα ελληνικά ονόματα. Το παράδοξο ήταν ότι στον μπουφέ διατηρούσαν το γιαούρτι επάνω σε τριμμένο πάγο μέσα σε ειδική παγωνιέρα. Κι αυτό μέσα στον παγερό χειμώνα…

Για να πάει κανείς στο Churchill έπρεπε να ταξιδεύει τρεις ημέρες με το τρένο. Τελευταία είχαν δρομολογήσει γρήγορα τρένα, τα οποία χρειάζονταν μόνο 36 ώρες (δηλαδή ενάμισι μερόνυχτο) για να φθάσουν εκεί. Η εναλλακτική λύση, βέβαια, ήταν το αεροπλάνο, αλλά δυστυχώς δεν υπήρχαν τακτικές προγραμματισμένες πτήσεις της Air Canada γι' αυτό το απομακρυσμένο χωριό. Αν ήθελε μια ομάδα να πάει εκεί γρήγορα, έπρεπε να νοικιάσει αεροπλάνο. Αυτό ακριβώς κάναμε κι εμείς.

Ένα λεωφορείο μάς μετέφερε από την πόρτα του ξενοδοχείου κατευθείαν στη σκάλα του αεροπλάνου! Μπήκε μέσα στο εσωτερικό του αεροδρομίου και σταμάτησε ακριβώς πλάι στο αεροπλάνο μας. Ναι, έτσι ακριβώς: ούτε ζυγίσματα αποσκευών, ούτε έλεγχοι ασφαλείας, ούτε κάρτες επιβίβασης, ούτε θέσεις. Η έλλειψη κάθε ελέγχου ασφαλείας μού θύμισε πολύ παλιές καλές εποχές… Η πτήση διήρκησε "μόλις" 3 ώρες.

Η πτήση προς Churchill

Το αεροπλάνο μας ήταν ένα Hawker Siddley HS 748, δικινητήριο ελικοφόρο, που χωρούσε περίπου 40 άτομα (μαζί μας ήταν κι άλλες δύο ομάδες ταξιδιωτών της περιπέτειας). Η εταιρεία που μας μετέφερε ονομαζόταν Calm Air (= ήσυχος αέρας). Πραγματικά πολύ επιτυχημένο όνομα για να καθησυχάσει τις εύλογες ανησυχίες κάθε επιβάτη...

Μέσα στο αεροπλάνο υπήρχε ελάχιστος χώρος για χειραποσκευές. Έτσι, αναγκάστηκα να παραδώσω και τη δική μου, με αποτέλεσμα να μην έχω τίποτε για διάβασμα στη διάρκεια της πτήσης. Οι τεχνικοί του αεροδρομίου, για να ελέγξουν κάτι στον κινητήρα του αεροπλάνου, έφεραν μία φορητή πτυσσόμενη σκάλα, σαν αυτές που χρησιμοποιούμε στα σπίτια! Η αεροσυνοδός ήταν μία κοπέλα από τη Μποτσουάνα της Αφρικής, μία μαυρούλα, η οποία συνεχώς γελούσε ή χαμογελούσε.

Οι γραπτές οδηγίες ασφαλείας (π.χ. έξοδοι κινδύνου, τρόποι εκκένωσης του αεροσκάφους κ.λπ.) ήταν γραμμένες και στα "Εσκιμώικα", δηλαδή στη γλώσσα που ονομάζεται syllabic, δηλαδή συλλαβική, επειδή τα γραφικά σύμβολα αντιστοιχούν σε συνδυασμούς φωνηέντων και συμφώνων (συλλαβές). Δεν επρόκειτο, όμως, για αρχέγονη γραφή των ιθαγενών κατοίκων. Την είχαν επινοήσει πριν από πολλά χρόνια κάποιοι επιστήμονες, για να εκφράσουν γραπτώς τη γλώσσα διαφόρων φυλών που ζούσαν στην Αρκτική. Μερικά από τα γράμματα-σύμβολα αυτής της γραφής είναι όμοια με μερικά της ελληνικής γλώσσας, όπως π.χ. Γ, Λ, Δ, σ. Υπάρχουν, όμως, και πολλά άλλα, π.χ. ένα γράμμα σε σχήμα πετάλου, άλλο σαν μαγκούρα, καθώς και σαν Δ κεφαλαίο αλλά με την κορυφή του άλλοτε στραμμένη προς τα δεξιά κι άλλοτε πάλι προς τα αριστερά κ.λπ. Σημειωτέον ότι στην αχανή Αρκτική ομιλούνται περισσότερες γλώσσες ή διάλεκτοι, που έχουν μικρές ή μεγάλες ομοιότητες μεταξύ τους.

Η αεροσυνοδός μάς έδειξε πώς θα ανοίγαμε τις εξόδους κινδύνου του αεροπλάνου μόνοι μας, αν προέκυπτε ανάγκη. Ταξίδευα σχεδόν 50 χρόνια με αεροπλάνα και κάτι τέτοιο δεν μου είχε ξανασυμβεί! Τις εξόδους κινδύνου τις ανοίγουν παντού και πάντοτε οι αεροσυνοδοί.

Η "τουαλέτα" του αεροπλάνου ήταν μια σκέτη απογοήτευση: δεν διέθετε ούτε καζανάκι, ούτε νιπτήρα, ούτε νερό. Αντί για λεκάνη υπήρχε μία ευρύχωρη τρύπα που καλυπτόταν από ένα καπάκι κι από κάτω ένα μεγάλο δοχείο γεμάτο με το αποκρουστικό περιεχόμενο. Για όσους αηδιάζουν υπάρχει η επιλογή του τρένου, όμως η διαδρομή διαρκεί 3 πλήρη μερόνυχτα αλλέ-ρετούρ.

Η αεροσυνοδός μάς μοίρασε καραμέλες (όπως γινόταν πολύ παλιά, όταν η καμπίνα των αεροπλάνων δεν είχε σταθερή πίεση), για να καταπίνουμε συχνά προκειμένου να μην πονάνε τα αυτιά μας από την αλλαγή της πίεσης, λόγω διαφοράς υψομέτρου. Βέβαια, τα καθίσματα δεν ήταν ανακλινόμενα και τα παράθυρα δεν είχαν σκούρο κάλυμμα για προστασία από τον ήλιο. Αλλά το αεροπλάνο πετούσε! Είμαι βέβαιος ότι οι περισσότεροι φίλοι μου θα προτιμούσαν να κατέβουν παρά να ταξιδέψουν με τέτοια σακαράκα!

Κάποιος συνεπιβάτης μού είπε ότι ήταν η δεύτερη φορά που επιχειρούσε το συγκεκριμένο ταξίδι. Την πρώτη φορά είχε ματαιωθεί η πτήση, λόγω κακοκαιρίας… Και κάτι άλλο που εγώ, ευτυχώς, το πληροφορήθηκα μετά την προσγείωση: κάποιος επιβάτης είχε παρατηρήσει ότι ένα κάλυμμα της μηχανής δεν εφάρμοζε σωστά και που και που κουνιόταν κι έφευγε από τη θέση του. Το ανέφερε στην αεροσυνοδό, εκείνη ρώτησε τον πιλότο κι επιστρέφοντας έδωσε την καθησυχαστική απάντηση: «δεν είναι τίποτε σημαντικό».

Λίγο πριν φθάσουμε στον προορισμό μας ο καιρός ξάνοιξε λίγο. Στο Churchill τα πάντα ήταν χιονισμένα. Στο κτίριο του αεροδρομίου, όπως και στο Toronto, υπήρχε ανιχνευτής κίνησης και αν προχωρούσες προς κάποια απαγορευμένη κατεύθυνση, δηλαδή αντίθετα προς την επιτρεπόμενη (π.χ. προς τα έξω αντί προς τα μέσα) ηχούσαν σειρήνες.

Στο Churchill

Το Churchill ήταν ένα μικρό χωριουδάκι που μόλις και με δυσκολία ξεπερνούσε τους 1.000 κατοίκους. Είναι εύλογη η απορία που δημιουργείται: γιατί έφτιαξαν ολόκληρο αεροδρόμιο για μια φούχτα ανθρώπους; Η εξήγηση είναι απλή: το αεροδρόμιο κατασκευάστηκε την εποχή του ψυχρού πολέμου, για στρατιωτικούς σκοπούς. Αποτελούσε ένα κρίκο στη μεγάλη αλυσίδα που είχαν κατασκευάσει οι ΗΠΑ, στην Αλάσκα, τον Καναδά, την Γροιλανδία κ.λπ., για προστασία από ενδεχόμενη επίθεση της Σοβιετικής Ένωσης, που θα ξεκινούσε από τη Σιβηρία και θα περνούσε πάνω από τον βόρειο παγωμένο ωκεανό. Αυτό το αμυντικό σύστημα περιελάμβανε ένα πυκνό δίκτυο ραντάρ για γρήγορη ανίχνευση και έγκαιρη προειδοποίηση (early warning), καθώς και πολλά στρατιωτικά αεροδρόμια και βάσεις εκτόξευσης πυραύλων.

Ο διάδρομος προσγείωσης στο Churchill ήταν τόσο μεγάλος που μπορούσε να υποδεχτεί ακόμη και… διαστημικό λεωφορείο κατά την επιστροφή του από το διάστημα. Βρισκόταν, μάλιστα, στην 5η θέση προτίμησης για την προσγείωση-υποδοχή του λεωφορείου στη Γη (προφανώς εκτός από το μήκος του διαδρόμου θα λαμβάνονταν υπόψη ο καιρός, η εναέρια κυκλοφορία, η θέση του επάνω στην επιφάνεια της Γης καθώς και άλλοι παράγοντες). Σήμερα, όλη αυτή η στρατιωτική υποδομή είτε έχει περιοριστεί πολύ είτε έχει εγκαταλειφθεί.

Ο καιρός ήταν, δυστυχώς, ο αναμενόμενος: πυκνή συννεφιά, χιονιάς και πολύ κρύο. Στο πίσω μέρος του μικρού λεωφορείου που ήρθε να μας παραλάβει, τοποθετήσαμε τις αποσκευές μας. Κάθε φορά που άνοιγε η πίσω πόρτα, ένας ισχυρός βομβητής χτυπούσε, ώστε να ειδοποιείται ο οδηγός.

Αμέσως μετά το γεύμα, πήγαμε στο ξενοδοχείο. Δυστυχώς, δεν υπήρχε την ημέρα εκείνη δωμάτιο για μένα, ίσως επειδή είχα δηλώσει συμμετοχή την τελευταία στιγμή. Έτσι, αναγκαστικά, έπρεπε να πάω για μια βραδιά σε άλλο ξενοδοχείο. Μου διέθεσαν προσωρινά ένα δωμάτιο ώστε ν' ανοίξω στα γρήγορα τις αποσκευές μου , να βγάλω και να φορέσω κάτι πιο ζεστό.

Προσπάθησα να τηλεφωνήσω στην Αθήνα μα, δυστυχώς, τα κινητά δεν λειτουργούσαν. Δοκίμασα να τηλεφωνήσω με πιστωτική κάρτα, αλλά δεν τα κατάφερα. Αγόρασα μια προπληρωμένη, τοπική τηλεκάρτα, αλλά και πάλι στάθηκε αδύνατη η επικοινωνία. Ζήτησα τότε τη βοήθεια μιας υπαλλήλου του ξενοδοχείου. Προσπάθησε κι αυτή, μίλησε και με την τηλεφωνήτρια, αλλά δεν τα κατάφερε. Μου είπε ότι οι λιγοστές διαθέσιμες γραμμές μάλλον θα ήταν υπερφορτωμένες. Έτσι, αναγκάστηκα να εγκαταλείψω την προσπάθεια. Στο μεταξύ είχα γίνει μούσκεμα στον ιδρώτα, από την αγωνία και τη ζέστη, αν και δεν φορούσα το άνορακ.

Εκδρομή με έλκηθρο

Έξω από το ξενοδοχείο είχε έρθει ήδη και περίμενε το έλκηθρο με τα 7 σκυλιά, το οποίο θα με πήγαινε βόλτα στη χιονισμένη τούντρα. Μαζί μου ήταν κι ένα ζευγάρι Αμερικανών. Καθίσαμε στη σειρά, ο ένας πίσω από τον άλλο. Μπροστά κάθισε η κυρία, μετά ο κύριος και στο τέλος εγώ. Σκεπαστήκαμε όλοι με έναν υπνόσακο, που χρησιμοποιούσαμε ως πάπλωμα. Από κάτω ήταν απλωμένες μάλλινες κουβέρτες, γιατί έκανε πολύ κρύο. Δεξιά κι αριστερά το έλκηθρο είχε τεντωμένα σκοινιά, για να συγκρατούν τους επιβάτες ώστε να μην έπεφτε κάποιος προς τα έξω. Στο πίσω μέρος υπήρχε μια γερή, όρθια, ξύλινη πλάτη, όπου ακουμπούσα την πλάτη μου. Το μικρό σακίδιο, μέσα στο οποίο είχα βάλει τις μηχανές, τα εφεδρικά φιλμ κ.λπ., το είχα τοποθετήσει μπροστά μου (στο στήθος). Η συνηθισμένη θέση του (στην πλάτη) ήταν εντελώς άβολη, γιατί πρώτον ενοχλούσε και δεύτερον ήταν τελείως αδύνατο να πάρω το παραμικρό πράγμα από μέσα όσο το έλκηθρο έτρεχε.

Τα 7 husky έτρεχαν πέρα-δώθε ανυπόμονα να ξεκινήσουν. Ο οδηγός αγωνιζόταν να τα συγκρατήσει. Κατέβαλε ηρωικές προσπάθειες παρ' όλο που τα σκυλιά τον γνώριζαν καλά. Ήταν ο ιδιοκτήτης τους, ο οποίος βέβαια τα φρόντιζε, τα τάιζε και τα πότιζε. Μερικές φορές μπλέκονταν τα λουριά τους με τα οποία ήταν ζεμένα. Όταν κάποτε ο οδηγός κατάφερε επιτέλους να βάλει μία τάξη, ξεκινήσαμε.

Στα πρώτα βήματα ο οδηγός ακολουθούσε το έλκηθρο, τρέχοντας πλάι του. Αμέσως μετά πήδησε κι ο ίδιος επάνω στο έλκηθρο και στάθηκε όρθιος ακριβώς από πίσω μου. Με τα χαλινάρια και με τα ειδικά παραγγέλματα έδινε εντολές στα husky. Το κουμάντο ήταν πολύ δύσκολη υπόθεση. Έχω διαβάσει μερικά βιβλία σχετικά με τα ταξίδια με έλκηθρο, γιατί ελπίζω ότι στο μέλλον θα κάνω κάποιες διαδρομές, όχι πια ως επιβάτης αλλά ως οδηγός.

Στο συναρπαστικό αυτό άθλημα της ελκηθροδρομίας, που στα αγγλικά ονομάζεται mushing, φορτώνεται επάνω στο έλκηθρο όλος ο εξοπλισμός (σκηνή, υπνόσακος, τρόφιμα, εργαλεία, καύσιμα για μαγείρεμα και για θέρμανση, καθώς και όλα τα απαραίτητα για τη χειμερινή επιβίωση) και στο πίσω μέρος του έλκηθρου ταξιδεύει όρθιος ο οδηγός. Ανάλογα με το μεταφερόμενο βάρος, την απόσταση και τα διαθέσιμα σκυλιά επιλέγεται ο αριθμός των ζώων, τα οποία θα ζευτούν. Κάθε σκυλί παίζει τον δικό του ρόλο και φυσικά πρωταρχική σημασία έχει το προπορευόμενο, που είναι ο αρχηγός και δείχνει το δρόμο. Πολύ συχνά τοποθετείται κοντά του κι ένα δεύτερο husky, που είναι ο… μαθητευόμενος αρχηγός. Για να λειτουργήσει σωστά η ομάδα των σκυλιών πρέπει το καθένα να εκπληρώνει σωστά το ρόλο του.

Η σχέση του οδηγού με το κάθε σκυλί του είναι καθοριστική για την ομαλή πορεία. Για τα παραγγέλματα που δίνουν οι οδηγοί στα husky (δεξιά, αριστερά, στοπ, πιο αργά, γρηγορότερα κ.λπ..) χρησιμοποιούν μια κοινή διεθνή ορολογία. Η δε συμπεριφορά της ομάδας των υποζυγίων μοιάζει με τη συμπεριφορά ομάδας ποδοσφαίρου. Η συνεργασία μεταξύ των σκυλιών είναι το ίδιο σημαντική όπως και η συνεργασία μεταξύ των ανθρώπων. Ο αγωγιάτης εκτελεί χρέη προπονητή. Πρέπει να έχει κύρος, πείρα και γνώσεις. Πρέπει να τιμωρεί αλλά να είναι δίκαιος και να ανταμείβει, όποτε χρειάζεται. Ακόμη και ο ψυχολογικός παράγοντας είναι εξίσου βασικός για τα ζώα, τα οποία έχουν φοβερή νοημοσύνη, αλλά είναι εξαιρετικά ατίθασα και βγάζουν ένα ουρλιαχτό, που μοιάζει πολύ με εκείνο των λύκων. Τα κουτάβια, από ηλικία 4 μηνών, τα βάζουν να τρέχουν πλάι στα έλκηθρα, χωρίς να τα δένουν, για να συνηθίζουν σιγά-σιγά. Από ηλικία 9 μηνών αρχίζουν να παίρνουν θέση στην ομάδα έλξης. Η αντοχή τους στο κρύο είναι εκπληκτική και μια από τις απολαύσεις τους είναι να κυλιούνται στο χιόνι.

Στη διάρκεια της πορείας κάθε φορά που δημιουργείτο πρόβλημα ο οδηγός έτρεχε για να το λύσει, στο σημείο όπου είχε παρουσιαστεί. Άλλοτε το πρώτο σκυλί έπαιρνε λάθος διαδρομή, άλλοτε τα σκυλιά δεν υπάκουαν στα παραγγέλματα, άλλοτε τσακώνονταν, άλλοτε πάλι μπλέκονταν οι ιμάντες (ακριβώς σ' αυτές τις δύσκολες στιγμές φαίνεται η αξία του καλού αγωγιάτη).

Εκείνος έτρεχε γρήγορα και κατέβαλε μεγάλη προσπάθεια, γι' αυτό ζεσταινόταν. Εγώ, αντιθέτως, παρέμενα ακίνητος και καθώς χιόνιζε και φυσούσε παγερός άνεμος, τουρτούριζα από το κρύο. Δυστυχώς, είχα φορέσει ελάχιστο ρουχισμό (γιατί άνοιξα βιαστικά και πρόχειρα τις αποσκευές μου) και ξεκίνησα τη διαδρομή ιδρωμένος (από τη ζέστη και την αγωνία, να προλάβω να τηλεφωνήσω στα γρήγορα από το ξενοδοχείο).

Καθώς η υγρασία πάγωνε, οι φακοί των φωτογραφικών μηχανών θόλωναν και γίνονταν αδιαφανείς. Με πολλή προσπάθεια τους καθάριζα κάθε τόσο, χρησιμοποιώντας ένα μαλακό πανί. Το πιο πρόχειρο ήταν το fleece της εσωτερικής επένδυσης του άνορακ.

Την ώρα που περάσαμε κοντά από τον καταυλισμό που βρίσκονταν τα σπιτάκια των σκυλιών έγινε κυριολεκτικά χαμός: ένα πανδαιμόνιο από γαβγίσματα, γιατί εκεί βρίσκονται όχι μόνο τα υπόλοιπα σκυλιά, αλλά και τα δικά τους κουτάβια! Γι' αυτό κατευθύνονταν προς τα εκεί με ορμή, παραβαίνοντας τα παραγγέλματα και τις φωνές του κυρίου τους. Η ανυπακοή τους ήταν απίστευτη κι ο οδηγός πάσχιζε, μάταια, να τα συγκρατήσει. Πήγε στην αρχή και έπιασε το πρώτο σκυλί της ομάδας έλξης, για να το απομακρύνει. Τελικά, μετά από πολλές προσπάθειες, τα κατάφερε.

Το τοπίο ήταν ολόλευκο, η βλάστηση ελάχιστη και ξερή, το χιόνι πάρα πολύ. Προχωρήσαμε κατά μήκος της παραλίας. Τα νερά της θάλασσας είχαν αποτραβηχτεί, γιατί ήταν η ώρα της άμπωτης (η παλίρροια εκεί είναι πολύ έντονη).

Για τη στροφή του γυρισμού ο αρχηγός κατέβηκε πάλι για να οδηγήσει τα σκυλιά. Στην επιστροφή το κρύο ήταν ακόμη πιο τσουχτερό, γιατί ο άνεμος ήταν αντίθετος. Οι νιφάδες του χιονιού χτυπούσαν στο πρόσωπο με ορμή. Φθάσαμε στον καταυλισμό των σκυλιών, όπου σταματήσαμε. Η χαρά τους ήταν απερίγραπτη! Ήρθε κι ένα κουτάβι ηλικίας 9 μηνών, το οποίο ήταν λυτό. Χωνόταν παντού, χοροπηδούσε, έπαιζε με τα χαλινάρια και τα σκοινιά, έπιασε στο στόμα του κι ένα ζευγάρι γάντια, που ήταν πεσμένα στο χιόνι…

Ο αγωγιάτης ξεκαπίστρωσε ένα-ένα τα σκυλιά από το ζεύξιμό τους στο έλκηθρο. Αυτά, μέχρι να λυθούν, έκαναν σαν τρελά από την ανυπομονησία τους. Καθώς πηγαινοέρχονταν, δυσκόλευαν πολύ και καθυστερούσαν την απελευθέρωσή τους από το ζυγό. Ένα-ένα πήγε στο σπιτάκι του. Η μάνα του κουταβιού ήταν η πιο αεικίνητη και η πιο θορυβώδης απ' όλα τα σκυλιά!

Επιστρέψαμε στο ξενοδοχείο μ' ένα αυτοκίνητο. Η υπόλοιπη ομάδα ήταν ήδη έτοιμη για να ξεκινήσουμε την εξόρμησή μας στην τούντρα. Ένα λεωφορειάκι θα μας μετέφερε στη βάση των tundra buggies (των ειδικών οχημάτων της τούντρας). Πριν επιβιβαστούμε είδαμε ένα πολύ ασυνήθιστο θέαμα: ένα ελικόπτερο να κρέμεται κάτω από ένα άλλο, δεμένο με χοντρό συρματόσχοινο. Ήταν προφανές ότι είχε πάθει κάποια σοβαρή βλάβη και θα το μετέφεραν για επισκευή.

Στη βάση των οχημάτων τούντρας

Αρχικά ακολουθήσαμε τη χιονισμένη άσφαλτο και σε λιγάκι βγήκαμε από το χωριό. Προχωρήσαμε σ' ένα δύσβατο δρόμο, μια χιονοπίστα, απλώς καθαρισμένη από τον μεγάλο όγκο των χιονιών. Στη διαδρομή συναντήσαμε μια μεγάλη πολική αρκούδα, σ' ένα κάπως μακρινό ξέφωτο ανάμεσα σε λιγοστά δένδρα. Προχωρούσε αμέριμνη αργά, νωχελικά, με μεγαλοπρέπεια. Δεν έδειξε κανένα ενδιαφέρον για μας. Αντιθέτως, εμείς τη φωτογραφίζαμε ασταμάτητα, παρ' όλο που βρισκόταν πολύ μακριά, γιατί ήταν η πρώτη που αντικρίσαμε.

Σε λίγο φθάσαμε στη βάση των εξορμήσεων, τη βάση των οχημάτων τούντρας, η οποία αποτελείτο από ένα πελώριο υπόστεγο, κλειστό ολόγυρα, όπου φυλάσσονταν τα οχήματα στη διάρκεια του φοβερού πολικού χειμώνα, γίνονταν οι επισκευές, οι έλεγχοι κ.λπ. Η βάση διέθετε ακόμη γραφεία, εκχιονιστικά μηχανήματα και ειδικές υπερυψωμένες αποβάθρες στο ύψος του δαπέδου των οχημάτων, που ήταν απαραίτητες για να επιβιβασθεί κανείς στα πανύψηλα buggy χωρίς να χρησιμοποιήσει σκάλες.

Υπήρχαν δύο εταιρείες με οχήματα τούντρας και κάθε μία είχε τη δική της βάση. Η πρώτη, η δική μας, ονομαζόταν Great White Bear κι είχε ως έμβλημα μια μεγάλη αρκούδα. Η δεύτερη ονομαζόταν Tundra Buggy και είχε ως διακριτικό σήμα ζωγραφισμένο ένα όχημα τούντρας και δίπλα του μία λευκή αρκούδα σηκωμένη στα δύο πισινά της πόδια, που ακουμπούσε επάνω του.

Εγκαταλείψαμε το λεωφορείο και επιβιβαστήκαμε στα ειδικά οχήματα.

Περιγραφή των οχημάτων

Τα tundra buggy ήταν τόσο ψηλά, που το δάπεδό τους έφθανε σχεδόν στο ύψος της οροφής του λεωφορείου! Κάθε τροχός είχε διάμετρο 66 ίντσες (περίπου 1,70 μέτρα) και πλάτος 44΄΄ (περίπου 1,12 μ.). Κάθε λάστιχο κόστιζε γύρω στα 5.000 δολάρια! Η πίεσή τους ήταν μόνο 9 psi (περίπου το ένα τρίτο από εκείνη των Ι.Χ.), ώστε να είναι πολύ μαλακά, για να έχουν καλύτερη πρόσφυση και να αποσβένουν τους κραδασμούς (που οφείλονταν στις ανωμαλίες του εδάφους).

Τα οχήματα τούντρας έχουν συνήθως 4 τροχούς. Το δικό μας, όμως, είχε 6 και υπήρχε ένα ακόμη μεγαλύτερο με 8 τροχούς. Ήταν ένα όχημα-τέρας!

Κάθε όχημα είχε βάρος 13 τόνους (τα μεγαλύτερα περισσότερο). Στο πίσω μέρος είχαν όλα μια πλατφόρμα με ψηλή κουπαστή ολόγυρα, σαν ξεσκέπαστη βεράντα. Το δάπεδό της ήταν κατασκευασμένο από πολύ χοντρό, ισχυρό μεταλλικό πλέγμα. Λίγο αργότερα (το ίδιο βράδυ κιόλας) κατάλαβα, γιατί αυτό το πλέγμα ήταν τόσο ενισχυμένο. Από τα διάκενά του φεύγουν προς τα κάτω τα χιόνια, οι λάσπες και τα νερά. Στην πλατφόρμα-βεράντα του οχήματος υπήρχε μία πτυσσόμενη σκάλα με 8 σκαλοπάτια. Σε περίπτωση ανάγκης (π.χ. πυρκαγιά, έκρηξη της σόμπας) περιστρέφεται και φθάνει μέχρι το έδαφος, ώστε να μπορούν οι επιβάτες να κατέβουν από το buggy (αλλά ευτυχώς κάτι τέτοιο δεν μας χρειάστηκε). Το εσωτερικό του οχήματος επικοινωνούσε με την πλατφόρμα με μία πόρτα.

Το όχημά μας είχε μηχανή Diesel Turbo, ισχύος 300 ίππων και αυτόματο κιβώτιο ταχυτήτων, με πολλές θέσεις επιλογής. Η συνηθισμένη μέση ταχύτητα ήταν μόλις 2 μίλια την ώρα. Η κατανάλωση καυσίμου ήταν σχεδόν 10 γαλόνια την ώρα και η χωρητικότητα του ρεζερβουάρ 80 έως 100 γαλόνια. Τα οχήματα κατασκευάζονταν στο Churchill, με υλικά που προέρχονταν από διάφορα εργοστάσια. Το πρώτο όχημα κατασκευάστηκε το 1978 και από τότε έγιναν πολλές τροποποιήσεις και βελτιώσεις, με βάση την πρακτική πείρα.

Κάθε βράδυ γινόταν λεπτομερής έλεγχος του οχήματος από ειδικούς τεχνικούς, ώστε να είναι απολύτως έτοιμο και ασφαλές για τις διαδρομές της επόμενης μέρας. Όταν το χιόνι ήταν υπερβολικά πολύ, χρησιμοποιούσαν εκχιονιστικά μηχανήματα John Deer, εξοπλισμένα με μεγάλη λοξή λάμα μπροστά, τα οποία έδιωχναν τα πολλά χιόνια στην άκρη κι ελευθέρωναν τις πίστες.

Το χρώμα των οχημάτων ήταν λευκό, ώστε να προσαρμόζεται στο περιβάλλον της Αρκτικής. Το πιο χρήσιμο μέρος του οχήματος ήταν η τουαλέτα του, αφού τριγύρω… κυκλοφορούσαν αρκούδες! Έμοιαζε, όμως, πολύ με εκείνη του αεροπλάνου: μια τρύπα, χωρίς καζανάκι, χωρίς νιπτήρα! Η θέρμανση μέσα στο tundra buggy ήταν πολύ ικανοποιητική.

Η πρώτη εξόρμηση στην τούντρα

Καθώς ήμασταν λίγα άτομα και οι θέσεις πολλές (υπερτριπλάσιες), όχι μόνο είχαμε όλοι παράθυρο στη διάθεσή μας αλλά μπορούσαμε να πηγαίνουμε και σε άλλη θέση, στην αντίθετη πλευρά, ανάλογα με το πού υπήρχε ενδιαφέρον θέαμα.

Στις διαδρομές μας στην τούντρα ακολουθούσαμε παλιούς, στρατιωτικούς χιονόδρομους, δηλαδή υποτυπώδεις πίστες από όπου είχαν απλώς περάσει πολλές φορές τέτοια ειδικά οχήματα. Έτσι διευκολύνονταν λίγο τα οχήματα στην πορεία τους, αλλά περισσότερο προστατευόταν το περιβάλλον. Ιδίως για τα φυτά και τα ζώα θα ήταν δυσάρεστο αν τα οχήματα "όργωναν" όλη την έκταση.

Κάποια στιγμή ο οδηγός σταμάτησε, κοίταξε προσεχτικά με τα κιάλια και μετά μας έδειξε ένα πουλί. Ήταν μια λευκή πολική κουκουβάγια (polar owl). Διακρινόταν με μεγάλη δυσκολία, αλλά φάνηκε πολύ καθαρά μόλις πέταξε ψηλά. Οι χαμηλές θαμνώδεις ιτιές που υπήρχαν σε διάφορα σημεία μάς χρησίμευαν ως σημάδια, για να συνεννοούμαστε μεταξύ μας και να δείχνουμε στους υπόλοιπους πού βρισκόταν κάτι ενδιαφέρον, το οποίο ενδεχομένως να διακρίναμε πρώτοι.

Η εσωτερική πλευρά των παραθύρων θόλωνε τελείως από το κρύο και έπρεπε κάθε τόσο να καθαρίζουμε τα κρύσταλλα με μεγάλες χαρτοπετσέτες, γιατί η ορατότητα περιοριζόταν στο μηδέν. Λίγο πιο κάτω συναντήσαμε άλλες δύο λευκές κουκουβάγιες.

Έχει αρχίσει πια να σουρουπώνει για τα καλά. Διαβήκαμε μέσα από ένα ρηχό ποτάμι σκεπασμένο με στρώμα πάγου. Το Tundra Buggy θρυμμάτισε την κρυστάλλινη πλάκα και τα κομμάτια της επέπλευσαν σαν λεπτά, επίπεδα παγόβουνα. Το όχημα "δεν καταλάβαινε τίποτα", αλλά εμείς αισθανόμασταν πολύ έντονα τους κραδασμούς. Λίγο αργότερα περάσαμε κοντά από μια παλιά εγκαταλειμμένη βάση ραντάρ της ψυχροπολεμικής εποχής. Το κτίριο ήταν πλέον μισοερειπωμένο και οι δύο μεγάλες σφαίρες τρυπημένες σε διάφορα σημεία.

Από τη βεράντα του οχήματος είχαμε ωραιότερη θέα και φωτογραφίζαμε καλύτερα, αλλά το τσουχτερό κρύο μάς ανάγκαζε κάθε τόσο να μπαίνουμε μέσα για να ζεσταίνεται το… κοκαλάκι μας. Καθώς, όμως, μπαινοβγαίναμε τακτικά, οι φακοί όλων των μηχανών θόλωναν από τη διαφορά θερμοκρασίας και υγρασίας και στο μισοσκόταδο ήταν δύσκολο να το αντιληφθείς. Υπάρχει, βέβαια, ένα απλό και αποτελεσματικό τέχνασμα, για να το αποφεύγεις.

Συναντήσαμε αρκετές αρκούδες, αλλά ήταν κάπως μακριά για να τις φωτογραφήσουμε. Καθώς κόντευε να νυχτώσει, χρειαζόταν οπωσδήποτε φλας, η έντασή του, όμως, δεν έφθανε σε τόσο μεγάλη απόσταση.

Το Πανδοχείο των αρκούδων

Μετά από μία ώρα φθάσαμε σε μία ειδική βάση διαμονής για παρατήρηση της άγριας φύσης του Βορρά. Θα μπορούσαμε να την ονομάσουμε Πανδοχείο των πολικών αρκούδων. Στα αγγλικά λέγεται bunkhouse. Πρόκειται για μία σειρά 7 οχημάτων ενωμένων μεταξύ τους, σαν ένα είδος τρένου. Αυτή η ιδιόρρυθμη αμαξοστοιχία αποτελείτο από ένα Tundra Buggy και 6 ακόμη οχήματα με όμοια λάστιχα και ανάλογο ύψος, αλλά χωρίς μηχανή, που επικοινωνούσαν μεταξύ τους. Έμοιαζαν με πελώρια τροχόσπιτα. Το ένα λειτουργούσε ως εστιατόριο, ένα άλλο ως όχημα παρατηρήσεων, ένα ως εντευκτήριο, ενώ δύο άλλα είχαν κρεβάτια και χρησίμευαν ως κοιτώνες. Τέλος, υπήρχε κι ένα όχημα υπηρεσίας (με γεννήτρια, κουζίνα, αποθήκη κ.λπ.). Tα τροχόσπιτα αυτά μεταφέρονταν ένα-ένα, συρόμενα από Tundra Buggy, στην αρχή του φθινόπωρου και αποσύρονταν πάλι, με τον ίδιο τρόπο, όταν πλησίαζε ο χειμώνας.

Μέσα στη βάση διέμεναν διάφοροι επιστήμονες, φυσιολάτρες κ.ά., για να παρακολουθούν την άγρια φύση από κοντά. Υποθέτω ότι η πολυήμερη παραμονή στη βάση αυτή θα ήταν πολύ μονότονη.

Κάτω από όλα τα οχήματα είχαν τοποθετήσει ανυψωτικούς γρύλους, για να τα σταθεροποιούν και για να ανακουφίζουν τα λάστιχα κατά τη μεγάλη διάρκεια της ακινησίας. Κάτω από κάθε όχημα υπήρχε μία μακριά, χοντρή, μεταλλική ράβδος (μπάρα), η οποία χρησίμευε για τη σύνδεση με το Tundra Buggy, ώστε να γίνεται η ρυμούλκηση και η μεταφορά του. Έξω από τα οχήματα ήταν εγκατεστημένοι ισχυροί προβολείς, για να φωτίζουν τον περιβάλλοντα χώρο τη νύχτα.

Όπως μας πληροφόρησε ο Ken, ακόμη κι όταν το bunkhouse δεν κατοικείτο, λειτουργούσε λίγο το σύστημα θέρμανσής του, ώστε να μην κατεβαίνει η εσωτερική θερμοκρασία πολύ χαμηλά. Γιατί, αλλιώς, όλα τα πλαστικά υλικά θα γίνονταν εξαιρετικά εύθραυστα και θα έσπαγαν.

Σταματήσαμε κοντά στη βάση. Εκεί παραμείναμε για αρκετή ώρα ακίνητοι, χωρίς το θόρυβο της μηχανής, για να μη φοβίσουμε και διώξουμε τα ζώα. Είδαμε μία αρκούδα να έχει αράξει κάτω ακριβώς από το όχημα-εστιατόριο. Φαίνεται ότι την είχαν προσελκύσει εκεί οι έντονες μυρωδιές από το μαγείρεμα των φαγητών.

Η νύχτα στην τούντρα

Το υπέροχο σούρουπο, που σ' αυτά τα μεγάλα γεωγραφικά πλάτη διαρκεί πολύ, είχε πια τελειώσει. Μέσα στο μισοσκόταδο διακρίναμε δύο ακόμα αρκούδες, οι οποίες ήταν ξαπλωμένες στο έδαφος. Έμεναν ακίνητες, σαν να λαγοκοιμόνταν.

Η τύχη ήταν μαζί μας. Τα σύννεφα είχαν σιγά-σιγά λιγοστέψει και ο ουρανός καθώς περνούσε η ώρα ξαστέρωνε όλο και περισσότερο. Σε λίγο άρχισε να ανατέλλει το φεγγάρι. Ήταν πελώριο, γιατί μόλις 2 νύχτες πριν ήταν πανσέληνος. Κοντά στο όχημά μας είχαμε εντοπίσει από αρκετή ώρα μία αρκούδα, που αναπαυόταν ξαπλωμένη επάνω στο χιόνι. Τεμπέλιαζε αδιάφορη για την παρουσία μας και μόνο καμιά φορά κούνησε ελάχιστα το κεφάλι της.

Η ανατολή της σελήνης είναι πάντα ένα πολύ ωραίο θέαμα, αλλά εκεί ήταν πραγματική μαγεία! Φώτισε τα λιγοστά συννεφάκια που απέμειναν στον ουρανό και το χιονισμένο τοπίο ολόγυρά μας. Ήμασταν διπλά τυχεροί, γιατί είχαμε και φεγγαράδα και ξαστεριά. Η αρκούδα που αναπαυόταν πλάι στο όχημά μας σηκώθηκε, προχώρησε αργά-αργά, πλησίασε, μετά πέρασε μπροστά μας και πήγε προς την άλλη μεριά. Σε λίγο σηκώθηκε και η άλλη αρκούδα, που επί τόση ώρα βρισκόταν κάτω από τη βάση παρατηρήσεων και ήρθε κοντά μας. Κάναμε απόλυτη ησυχία, για να μην την τρομάξουμε. Για να επικοινωνήσουμε μεταξύ μας, μιλούσαμε μόνο ψιθυριστά, λες και ήμασταν μέλη μυστικής συνωμοσίας μέσα στο μισοσκόταδο. Σε λίγο εμφανίστηκε και τρίτη αρκούδα. Άρχισα να υποθέτω ότι το σεληνόφως τις ενέπνεε. Γιατί, πώς αλλιώς να εξηγήσουμε τέτοια διαφορά κινητικότητας;

Η αναπνοή μας πάγωνε επάνω στα κρύσταλλα, γιατί η θερμοκρασία είχε πια κατέβει πάρα πολύ χαμηλά. Δεν αρκούσε πλέον ένα απλό σκούπισμα για να φύγει το θόλωμα. Έπρεπε να ξύνουμε το λεπτό στρώμα πάγου που σχηματιζόταν επάνω στην εσωτερική πλευρά των κρυστάλλων. Κι αυτό απαιτούσε αρκετή προσπάθεια.

Έχει φθάσει, όμως, η ώρα του δείπνου. Για να βλέπουμε, ανάψαμε πολλά μικρά κεράκια. Ο αρχηγός και ο οδηγός του Tundra Buggy μετέφεραν όλα τα τρόφιμα και τα ποτά που είχαμε μαζί μας. Σε ειδικά μονωμένα θερμός είχαν μεταφερθεί όλα ζεστά. Το πιο υπέροχο ήταν η καυτή σούπα στην αρχή και το ζεστό τσάι στο τέλος... Ήπιαμε κόκκινο κρασί μαζί με το φαγητό μας και απολαύσαμε, συγχρόνως, το υπέροχο τοπίο ολόγυρά μας. Αυτό το δείπνο με το αμυδρό φως των μικρών κεριών έμοιαζε με μυσταγωγία, καθώς μιλούμε σιγανά και διακρίναμε μόνο οι σιλουέτες των συνομιλητών μας.

Αφού ζεστάθηκα και πήρα δυνάμεις, αποφάσισα να βγω έξω στην πλατφόρμα. Ακριβώς από κάτω διέκρινα, με το αχνό φεγγαρόφωτο, μια αρκούδα, η οποία βρισκόταν στη σκιά του οχήματος. Τα μάτια της λαμπύριζαν έντονα. Φαίνεται ότι την είχαν ξετρελάνει οι μυρωδιές των φαγητών μας και γι' αυτό είχε πλησιάσει τόσο κοντά. Σηκώθηκε όρθια στα δυο της πόδια και η μουσούδα της ακούμπησε το κάτω μέρος του πλέγματος του δαπέδου της πλατφόρμας. Απείχε μόλις ελάχιστα εκατοστά από τα πόδια μου. Έσκυψα κοντά της. Άκουγα κι αισθανόμουνα τη βαριά ανάσα του πελώριου ζώου. Δεν γρύλιζε ούτε έκανε άλλο θόρυβο. Μόνο παρατηρούσε και οσμιζόταν. Ενθουσιασμένος ειδοποίησα και τους άλλους, για να μη χάσουν το θέαμα. Έσπευσαν να έρθουν για να δουν κι αυτοί το υπέροχο θηρίο.

Καθώς, όμως, έκανε τρομερό κρύο έξω στη βεράντα, δεν μπορούσαμε να μείνουμε για πολλή ώρα. Κάθε τόσο μπαίναμε μέσα, για να ζεσταθούμε λίγο κοντά στη σόμπα. Μέσα στο σκοτάδι δεν αντιλήφθηκα ότι οι φακοί των φωτογραφικών μηχανών μου είχαν θολώσει, μόλις βγήκα από τη ζέστη του οχήματος έξω στο κρύο της πλατφόρμας! Δυστυχώς, κάποιες φωτογραφίες μου χάλασαν…

Είχε έρθει πλέον η ώρα της επιστροφής. Το Tundra Buggy προχωρούσε αργά με σβηστά φώτα, καθώς το τοπίο φωτιζόταν από το φεγγαρόφωτο. Το θέαμα ήταν ονειρικό. Μου θύμισε τις υπέροχες ρομαντικές σκηνές από το κινηματογραφικό έργο «Δόκτωρ Ζιβάγκο», που μου έχουν μείνει αξέχαστες: το ολόλευκο χιονισμένο τοπίο, λουσμένο στο απόκοσμο φως της σελήνης. Η μόνη διαφορά ήταν ότι στη Ρωσία, όπου εκτυλίσσεται το έργο, υπήρχαν λύκοι ενώ εκεί αρκούδες. Επί πάρα πολλά χρόνια επιθυμούσα και επιδίωκα να απολαύσω ένα χιονισμένο τοπίο με πανσέληνο. Αλλά δεν το είχα καταφέρει ποτέ. Στην Ελλάδα θα πρέπει να ανεβεί κανείς επάνω σε κάποιο βουνό το χειμώνα, για να δει κάτι τέτοιο. Γι' αυτό πρέπει η πανσέληνος να συμπέσει με Σαββατοκύριακο, ώστε να έχει κανείς ελεύθερο χρόνο για να ταξιδέψει μακριά από την Αθήνα. Επιπλέον, το χειμώνα επικρατεί συνήθως πυκνή συννεφιά, οπότε η πανσέληνος δεν φαίνεται και δεν μπορεί να φωτίσει το τοπίο. Εκεί, όμως, είχα τύχη βουνό! Τα σύννεφα είχαν διαλυθεί και κατάφερα να απολαύσω το υπέροχο θέαμα.

Μία αρκούδα ακολουθούσε από πίσω το όχημά μας, καθώς αυτό προχωρούσε. Βγήκα έξω στη πλατφόρμα, για να την παρατηρήσω καλύτερα. Η αρκούδα συνέχισε να έρχεται ξοπίσω μας. Δεν καταλαβαίνω γιατί μας πήρε στο κατόπι. Από περιέργεια άραγε; Το θέαμα ήταν λίγο αστείο: το Tundra Buggy μπροστά και πίσω η αρκούδα, που δεν χαμπαριάζει ούτε από χιόνια, ούτε από πάγους, ούτε από τα νερά των μισοπαγωμένων ποταμών. Ακολουθούσε, σε σταθερή πάντα απόσταση. Όμως, το κρύο παραήταν τσουχτερό, γι' αυτό μπήκα μέσα να ζεστάνω λιγάκι τα παγωμένα μέλη του σώματός μου.

Τα θεαματικά πυροτεχνήματα της φύσης

Όταν, αρκετά αργότερα, ξαναβγήκα στη πλατφόρμα, η αρκούδα είχε πια εξαφανιστεί. Όμως, στον ουρανό υπήρχε ένα υπέροχο διάχυτο φως. Δεν πίστευα τα μάτια μου! Ήταν το περίφημο Βόρειο σέλας! Επί πόσα χρόνια, ή μάλλον δεκαετίες, άκουγα γι' αυτό, διάβαζα γι' αυτό, αλλά ποτέ δεν το είχα αντικρίσει. Ούτε στη Λαπωνία, ούτε καν στην Ανταρκτική (το Νότιο Σέλας) επί τόσες νύχτες, όταν βρισκόμουνα εκεί.

Καθώς περνούσε η ώρα, μετασχηματιζόταν συνεχώς. Σε λίγο πήρε το σχήμα ενός πελώριου ανθρώπινου αυτιού. Άλλοτε γινόταν πιο αχνό κι άλλοτε πάλι περισσότερο έντονο. Παρά το δυνατό φεγγαρόφωτο που φώτιζε τον ουρανό, το φως του φαινόταν ωραιότατα. Ήταν ένα θέαμα φαντασμαγορικό, που ξεπερνούσε την ανθρώπινη φαντασία. Ήταν κάτι που ασφαλώς επιθυμούσα τόσο πολύ, επί δεκαετίες, να δω. Ήταν, όμως, ένα όνειρο, που δεν τολμούσα ούτε να ελπίσω ότι θα το ζήσω, ούτε καν να το ζητήσω από τον Θεό στην προσευχή μου… Κι όμως ήρθε από μόνο του! Και μάλιστα με πολύ μεγάλη διάρκεια. Μας συντρόφευσε, αλλάζοντας κάθε τόσο μορφή και σχήμα, μέχρι που επιστρέψαμε στο χωριό.

Η περιοχή του Churchill είναι ευνοημένη, γιατί το βόρειο σέλας την "επισκέπτεται" κάπως πιο συχνά από άλλες. Αλλά αυτό δε συμβαίνει ούτε μια φορά το μήνα.

Το φαινόμενο μπορεί να διαρκέσει από λίγα λεπτά μέχρι πολλές ώρες. Ο Ken μας διηγήθηκε ότι κάποτε έτρεξε στο ξενοδοχείο, για να ξυπνήσει τα μέλη της ομάδας του, ώστε να απολαύσουν το βόρειο σέλας, αλλά μέχρι να ξυπνήσουν αυτό είχε ήδη διαλυθεί… Εμάς μας ευνόησε σκανδαλωδώς η τύχη. Ήταν μια «νύχτα γεμάτη θάματα, νύχτα γεμάτη μάγια!», όπως έλεγε ο ποιητής… Και να φανταστεί κανείς ότι όταν έγραφε τους στίχους αυτούς δεν είχε απολαύσει ούτε μερικά ψίχουλα από αυτή την πανδαισία…

Το πολικό σέλας

Είναι ένα φαντασμαγορικό οπτικό φαινόμενο των πολικών, κυρίως, περιοχών. Το σέλας είναι ένα ζωηρό, μεταβλητό, απόκοσμο φως, που εκφράζει την απόλυτη μαγεία της φύσης. Πρόκειται για μια ιδιαιτέρως εντυπωσιακή φωτοχυσία του νυχτερινού ουρανού!

Είναι ένα σπάνιο φαινόμενο, που εμφανίζεται στο νυκτερινό ουρανό, κυρίως σε γεωμαγνητικά πλάτη μεταξύ 60ο και 70ο, βόρεια ή νότια. Πολύ πιο σπάνια, όμως, μπορεί να εμφανισθεί και σε μικρότερα πλάτη (τα οποία απέχουν σημαντικά από τους πόλους). Γι' αυτό ήταν γνωστό και στους αρχαίους Έλληνες (Αναξιμένης ο Μιλήσιος, Αναξαγόρας ο Κλαζομένιος, Αριστοτέλης). Περισσότερες πιθανότητες για να το δει κανείς έχει, συνήθως, πριν από τα μεσάνυχτα, ιδίως κοντά στις ισημερίες (τέλη Σεπτεμβρίου, τέλη Μαρτίου). Η διάρκεια του φαινομένου είναι από λίγα λεπτά μέχρι πάρα πολλές ώρες.

Η βάση του σέλαος βρίσκεται σε ύψος 80 έως 300 χιλιομέτρων από την επιφάνεια της γης, ενώ η κορυφή του μπορεί να φθάσει στα 500 χλμ. Η λαμπρότητά του είναι, συχνά, ασθενέστερη από εκείνη του Γαλαξία, αλλά είναι δυνατόν να υπερβεί και τη λαμπρότητα της πανσελήνου! Η ποικιλία των αποχρώσεών του είναι μεγάλη. Το συνηθέστερο κι εντονότερο χρώμα του σέλαος είναι το κιτρινοπράσινο, αλλά μπορεί να εμφανισθεί ως κίτρινο, μπλε, βυσσινί, μοβ, κόκκινο ή λευκό. Είναι δε δυνατόν να συνυπάρχουν και περισσότερα χρώματα. Μερικές φορές ένα μακρινό κόκκινο σέλας μπορεί να θεωρηθεί από λάθος σαν πολύ μακρινή πυρκαγιά, ενώ ένα λευκό σαν αντιφέγγισμα των φώτων μιας πόλης, η οποία βρίσκεται πέρα από τον ορίζοντα.

Το σέλας παρουσιάζει απίστευτη ποικιλία δομών: είτε είναι διάχυτο, είτε σε σχήμα τόξου, ταινίας, ραβδώσεων, πτυχώσεων, στέμματος, πέπλου κ.λπ. Είναι ενδεχόμενο, μάλιστα, να υπάρχουν ταυτοχρόνως περισσότερες από τις παραπάνω δομές. Το φως που εμφανίζεται στο νυχτερινό ουρανό μπορεί να αρχίσει απαλά, σαν ασθενική διάχυτη ανταύγεια, η οποία μοιάζει με γαλαξία μικροσκοπικών αστεριών. Μερικές φορές η έντασή του αλλάζει, το σχήμα του μεταβάλλεται ή το χρώμα του τροποποιείται. Το υπέροχο φως λαμπυρίζει, στροβιλίζεται, χορεύει στον ουράνιο θόλο. Άλλοτε παραμένει ακίνητο κι αμετάβλητο κι άλλοτε πάλι είναι φευγαλέο κι ευμετάβλητο. Συνήθως καταλαμβάνει πελώρια έκταση στον ουρανό.

Επί χιλιάδες χρόνια οι διάφοροι πολιτισμοί προσπάθησαν να εξηγήσουν αυτό το εντυπωσιακό φαινόμενο. Η πρώτη μαρτυρία καταγράφηκε από τους Κινέζους, που το περιέγραφαν ως «κόκκινο σύννεφο, που κατέλαβε ολόκληρο τον ουρανό». Οι σκωτσέζικοι θρύλοι απέδιδαν το φαινόμενο σε υπερφυσικά όντα, που αποκαλούσαν «Merry Dancers», τα οποία πάλευαν στον ουρανό για την εύνοια μιας όμορφης κοπέλας. Οι Εσκιμώοι της περιοχής του κόλπου Hudson θεωρούσαν ότι ήταν μαγικές εκδηλώσεις των ψυχών των προγόνων τους, που χόρευαν στον ουρανό. Άλλοι ιθαγενείς της Αρκτικής πίστευαν ότι ήταν πνεύματα ζώων, π.χ. καριμπού.

Η επιστημονική εξήγηση είναι ότι πρόκειται για φυσικό φαινόμενο, που οφείλεται σε ηλιακούς ανέμους υψηλής ενέργειας - ριπές πλάσματος (δηλαδή μαγνητοσφαιρικές καταιγίδες), οι οποίοι διασχίζουν τα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας (σε απόσταση περίπου 50 έως 200 μίλια επάνω από την επιφάνεια της γης). Χτυπούν τα μόρια των αερίων και τα διεγείρουν, ώστε να εκπέμπουν φως (όπως ακριβώς οι ηλεκτρικές εκκενώσεις μέσα στους σωλήνες νέον των φωτεινών επιγραφών, που λειτουργούν με υψηλή τάση). Το χρώμα του φωτός που εκπέμπεται εξαρτάται από το είδος του αερίου του οποίου τα μόρια "βομβαρδίζονται" με σωματίδια μεγάλης ενέργειας, αλλά και από την ατμοσφαιρική πίεση που επικρατεί στην περιοχή αυτή (επομένως και από την απόσταση του σέλαος από την επιφάνεια της γης). Η εμφάνιση του σέλαος συνδέεται στενά με τη δραστηριότητα του ήλιου, που εμφανίζει περιοδικές εξάρσεις (δηλαδή πολλές ηλιακές κηλίδες) με κύκλους διάρκειας 11 ετών, αλλά και 27 ημερών. Κατά τις περιόδους έντονης ηλιακής δραστηριότητας το σέλας εμφανίζεται συχνότερα, ακόμη και σε μικρά γεωμαγνητικά πλάτη (τα οποία δεν συμπίπτουν με τα γεωγραφικά, επειδή και οι μαγνητικοί πόλοι δεν συμπίπτουν με τους γεωγραφικούς). Σε πολύ ακραίες περιπτώσεις έχει εμφανιστεί ακόμη και στο Μεξικό και στην Αίγυπτο! Αμερικανοί επιστήμονες έστειλαν ρουκέτες με καπνογόνα από την Αλάσκα, για να μελετήσουν τις επιπτώσεις τους επάνω στο πολικό σέλας.

Το σέλας έχει παρατηρηθεί βεβαίως και στον αττικό ουρανό. Μια από τις εντυπωσιακές εμφανίσεις του κατά τη σύγχρονη εποχή ήταν τη νύχτα της 23 προς 24 Μαρτίου 1940. Οι Αθηναίοι είπαν τότε ότι "θεϊκά πέπλα" σκέπασαν την πόλη...

Ένας φίλος μου, που κατόρθωσε να φθάσει μέχρι τον Βόρειο Πόλο, δεν μπόρεσε να δει το βόρειο σέλας, επειδή ήταν συνεχώς ημέρα (δεν νύχτωσε ποτέ!). Το ταξίδι του πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια της πολύμηνης θερινής πολικής ημέρας...

Flagtree, Snow owl

Πέμπτη 24.10.2002

Δεν έχει ακόμη ξημερώσει. Το σκοτάδι έξω ήταν πυκνό και ψιλοχιόνιζε.

Στο σαλόνι του ξενοδοχείου είχαν στήσει όρθια μια βαλσαμωμένη λευκή αρκούδα. Καθώς περίμενα να έρθουν να με πάρουν με αυτοκίνητο για να πάμε για πρόγευμα (διότι οι μετακινήσεις εκεί, ακόμη και σε μικρές αποστάσεις, γίνονταν με αυτοκίνητο λόγω ψύχους, γλιστερού πάγου και κινδύνου αρκούδων), στάθηκα ακριβώς πλάι της. Σήκωσα το χέρι μου ψηλά, για να αναμετρηθώ μαζί της στο ύψος. Ήταν πανύψηλη, μόλις και με δυσκολία έφθασα να αγγίξω τη μουσούδα της…

Αμέσως μετά το πρωινό μπήκαμε στο λεωφορείο και σε λίγο ξεκινήσαμε. Είχε αρχίσει πια να ξημερώνει. Στη διάρκεια της διαδρομής συναντήσαμε ίχνη ζώων επάνω στο χιόνι, τα οποία είχαν διασχίσει το δρόμο εγκαρσίως. Σταματήσαμε και ο αρχηγός μάς εξήγησε πώς μπορεί κανείς να διακρίνει από τις πατημασιές το είδος του ζώου και την κατεύθυνση της πορείας του. Αν πρόκειται για αρκούδα, κάποιος πεπειραμένος μπορεί να συμπεράνει ακόμη κι αν είναι αρσενική ή θηλυκή! Τα αχνάρια, τελικά, φανερώνουν πολλά…

Σε λίγο φθάσαμε στη βάση των Tundra Buggy. Αποβιβαστήκαμε από το λεωφορείο και μπήκαμε στο όχημά μας. Εμείς μεταφέραμε τα σακίδιά μας, ενώ ο αρχηγός και ο οδηγός τα εφόδια της ημέρας.

Στη διαδρομή είδαμε αρκετά δεντράκια που ονομάζονται flagtree (το επιστημονικό τους όνομα είναι άλλο), που σημαίνει δένδρο-σημαία. Η ονομασία δόθηκε επειδή ο κορμός τους βρίσκεται στη μια πλευρά, ενώ όλα τα κλαδιά και τα φύλλα στην άλλη. Δηλαδή, έχουν το σχήμα κονταριού και σημαίας. Αυτή η περίεργη μορφή οφείλεται στην επικράτηση ισχυρών ανέμων, οι οποίοι φυσάνε συνήθως από μία κατεύθυνση. Έτσι, επηρεάζουν την ανάπτυξη της βλάστησης και την κάνουν μονόπλευρη.

Το πρώτο ενδιαφέρον θέαμα της ημέρας ήταν ένα πελώριο πουλί, που είχε καθίσει επάνω σ' ένα ψηλό, μυτερό, γκρίζο βράχο. Παρά την πολύ μεγάλη απόσταση ξεχώριζε καθαρά. Ήταν μια λευκή κουκουβάγια των χιονιών (snow owl). Με τα κιάλια φαινόταν πολύ καλά. Έμεινε αρκετή ώρα ακίνητη, ώστε να μπορέσουμε να την παρατηρήσουμε με την άνεσή μας. Μετά βαρέθηκε και πέταξε μακριά.

Σε λίγο ο καιρός βελτιώθηκε, τα σύννεφα λιγόστεψαν και πρόβαλε ένας πολύ καλοδεχούμενος ήλιος. Το λαμπερό φως του μάς βοηθούσε να απολαμβάνουμε το τοπίο και να φωτογραφίζουμε καλύτερα.

Παρατηρώντας τις αρκούδες

Σε λίγο φθάσαμε στο «Πανδοχείο των πολικών αρκούδων». Μια αρκούδα πέρασε κάτω από τα βαγόνια-τροχόσπιτα και χάθηκε από την πίσω μεριά. Μια άλλη πλησίασε το buggy μας αργά-αργά, πέρασε μπροστά μας, διέσχισε τον χιονόδρομο (πίστα) και μετά απομακρύνθηκε.

Είχε φθάσει, όμως, η ώρα για το ζεστό πρωινό μας ρόφημα, που με το τσουχτερό κρύο ήταν ιδιαίτερα ευπρόσδεκτο και τονωτικό. Ο αρχηγός μάς σέρβιρε από τα πελώρια θερμός που είχε μεταφέρει στο Tundra Buggy. Κάθε ένας από μας γέμιζε τη θερμομονωτική κανάτα του με το ρόφημα που προτιμούσε: τσάι, καφέ, χαμομήλι, κακάο κ.λπ. Επειδή όλες οι κανάτες ήταν όμοιες, για να μη μπερδευόμαστε είχαμε γράψει απ' έξω ο καθένας το όνομά του. Οι κανάτες αυτές με το μεγάλο χερούλι (ώστε να μπορούμε να το κρατάμε ακόμη κι όταν φορούσαμε χοντρά γάντια), που χρησίμευαν συγχρόνως και σαν κύπελλο, ήταν τελικά μια έξυπνη και πολύ πρακτική λύση.

Μια αρκούδα πέρασε ακριβώς μπροστά από το όχημά μας και κατευθύνθηκε προς τη θάλασσα. Δεν καταδέχτηκε ούτε καν να μας κοιτάξει. Μια άλλη, πολύ μεγάλη αρκούδα βρισκόταν ακριβώς κάτω από το όχημα-εστιατόριο του Πανδοχείου. Είχε τη μουσούδα της μονίμως χωμένη στα νερά, που έτρεχαν από το ρεστοράν. Πιθανολογώ ότι θα ήταν τα νερά του πλυσίματος των πιάτων. Που και που σήκωνε το πελώριο κεφάλι της και ξερογλειφόταν και αμέσως μετά ξαναβουτούσε τη γλώσσα και τη μουσούδα της μέσα στα νερά. Ίσως έβρισκε κάποια ίχνη φαγητού, για να ξεγελάσει τη φοβερή πείνα της… Στην κατάστασή της τα μικρά κομματάκια από φαγώσιμα θα είναι εξαιρετική λιχουδιά! Αυτός ο συλλογισμός μου επιβεβαιώθηκε λίγο αργότερα, όταν πλησίασε μία άλλη αρκούδα, κάπως μικρότερη. Μόλις αντιλήφθηκε η μεγάλη αρκούδα την παρουσία της εκεί κοντά, αγρίεψε φοβερά, όρμησε εναντίον της γρυλίζοντας δυνατά κι άρχισε να την κυνηγάει. Η παρείσακτη, παρά την πείνα της, υποχώρησε και το έβαλε στα πόδια. Φαίνεται ότι συνειδητοποίησε πως η μάχη θα απέβαινε σε βάρος της και δεν τόλμησε να συγκρουστεί. Γιατί οι συμπλοκές μεταξύ αρκούδων είναι εξαιρετικά άγριες κι αιματηρές.

Σε λίγο πλησίασαν στην περιοχή ακόμη δύο αρκούδες. Έτσι, συνολικά, είχαμε κοντά μας τέσσερα θηρία. Τα παρατηρούσαμε, αλλά ήταν πολύ δύσκολο να τα φωτογραφίσουμε μαζί. Γιατί το κάθε ένα βρισκόταν σε απόσταση ασφαλείας από το άλλο. Οι γούνες των αρκούδων ήταν κάπως λερωμένες και γι' αυτό είχαν χρώμα κιτρινωπό (όταν όμως κολυμπάνε, η γούνα τους πλένεται κι ασπρίζει).

Κάποια στιγμή είδαμε μία αρκούδα να σκάβει με μανία στο χιόνι. Προφανώς θα είχε μυριστεί κάτι φαγώσιμο. Μετά ανασηκώθηκε σχεδόν όρθια και στη συνέχεια πάτησε με τα δυο της μπροστινά πόδια με φοβερή δύναμη, μεταφέροντας όλο το βάρος της προς τα εμπρός. Αυτός είναι ο κλασικός τρόπος που χρησιμοποιούν οι αρκούδες όταν θέλουν να φθάσουν σε κάποιο λαγούμι, το οποίο βρίσκεται αρκετά βαθιά και καλύπτεται από παχύ στρώμα χιονιού ή πάγου. Με μεγάλη ταχύτητα επανέλαβε τις ίδιες κινήσεις πολλές φορές. Αλλά τα χτυπήματα, παρά το τεράστιο βάρος της, δεν έφεραν αποτέλεσμα. Φαίνεται ότι είτε δεν υπήρχε φωλιά είτε υπήρχε αλλά βρισκόταν υπερβολικά βαθιά κι έτσι το μικρό ζωάκι τη γλύτωσε… Οι πολικές αρκούδες σπανίως αναζητούν τροφή στην ξηρά, επειδή τα μικρά θηράματα τους δίνουν συνήθως λιγότερες θερμίδες απ' όσες καταναλώνουν για να τα βρουν και να τα πιάσουν. Όμως τώρα, μετά από τόσους μήνες χωρίς τροφή, φαίνεται ότι βρίσκονταν στο έσχατο όριο πείνας και εξάντλησης…

Όλοι οι επιβάτες του Tundra Buggy εφαρμόζαμε σιωπηρά την εξής τακτική: κάθε φορά που το όχημα σταματούσε για να παρατηρήσουμε τα ζώα, όποιος επιθυμούσε να επισκεφτεί την τουαλέτα επωφελείτο από τη στάση. Γιατί, όσο το όχημα κινούνταν, το σκαμπανέβασμα από το ανώμαλο έδαφος δεν επέτρεπε τέτοιες επισκέψεις…

Σε λίγο ο ουρανός συννέφιασε κι αμέσως άρχισε να ψιλοχιονίζει. Στην περιοχή μας κατέφθασε και πέμπτη αρκούδα. Συνήθως έμεναν ξαπλωμένες, αλλά που και που σηκώνονταν και μετακινούνταν. Η μόνη που παρέμενε συνεχώς δραστήρια ήταν εκείνη που έγλυφε ασταμάτητα τα νερά κάτω από το Πανδοχείο, λες και έκανε μεροκάματο…

Μια αρκούδα ήρθε κάτω από το Tundra Buggy μας. Ακούμπησε τη μουσούδα της κάτω από το πλέγμα του δαπέδου της πλατφόρμας-βεράντας, περίεργη να δει τα "ασυνήθιστα ζώα", που βρίσκονταν από πάνω. Μας παρατηρούσε σχεδόν ακίνητη και πολύ ήσυχη. Δεν βρυχιόταν ούτε έκανε τον παραμικρό θόρυβο. Μόνο κοίταζε, αφουγκραζόταν και οσφραινόταν. Η έκφρασή της ήταν καλοκάγαθη. Έμοιαζε με πελώρια κούκλα teddy bear! Φαινόταν τόσο άκακη και ήσυχη! Η γούνα της έδειχνε μαλακιά κι αφράτη και έμπαινα στον πειρασμό να την χαϊδέψω! Δεν υπήρχε καμία ένδειξη για να αντιληφθείς πως δεν επρόκειτο για τεράστιο παιδικό παιγνίδι, αλλά για ένα άγριο θηρίο. Σκύβοντας την είδα από απόσταση λίγων εκατοστών του μέτρου μόνο!

Όταν, κάποτε, η αρκούδα μάς βαρέθηκε κι έφυγε, αποφασίσαμε να μετακινηθούμε προς άλλη περιοχή.

Κατά τη διάσχιση διαφόρων μικρών παγωμένων ποταμών ή λιμνών, το στρώμα του επιφανειακού πάγου υποχωρούσε κάτω από το μεγάλο βάρος του οχήματος. Οι πελώριες ρόδες εκτόπιζαν τα νερά και τους πάγους και τα έδιωχναν προς τα εμπρός και προς τα πλάγια, με τόσο μεγάλη ορμή σαν να τα έδιωχνε προπέλα πλοίου ή τα παρέσυρε δυνατό ρεύμα ποταμού.

Σε λιγάκι είχαμε ξανά λιακάδα, αλλά η θερμοκρασία παρέμενε σταθερά κάτω από το μηδέν (να μην ξεχνιόμαστε!). Οι αλλαγές του καιρού εκεί ήταν απότομες, ταχύτατες κι απρόβλεπτες. Τη μια στιγμή λάμπει ο ήλιος και την άλλη χιονίζει, χωρίς ενδιάμεσες διαδικασίες.

Τα χαριτωμένα αρκουδάκια

Από το ραδιοτηλέφωνο του οχήματος πήραμε την πληροφορία ότι σε κάποια άλλη, κάπως μακρινή, περιοχή εμφανίστηκαν αρκούδες μαζί με τα μικρά τους! Εκείνη τη στιγμή βρισκόμασταν σε απόσταση 45 λεπτών περίπου. Παρά την πείνα μας, γιατί ήταν η ώρα του μεσημεριανού φαγητού, αποφασίσαμε ομόφωνα να εγκαταλείψουμε την ιδέα του φαγητού και να ξεκινήσουμε αμέσως για εκεί.

Στη διαδρομή περάσαμε από ένα παλιό στρατιωτικό παρατηρητήριο. Ήταν ένας ψηλός μεταλλικός πύργος με ένα καμαράκι στην κορυφή του, που χρησιμοποιούνταν για επιστημονικές παρατηρήσεις. Στο παράθυρο του μικρού δωματίου του είδαμε δύο άτομα με κιάλια να επιτηρούν τη γύρω περιοχή. Στη βάση του πύργου υπήρχε μια τετράτροχη, τετρακίνητη μοτοσυκλέτα ATC All terrain cycle, την οποία χρησιμοποιούσαν συχνά ως μεταφορικό μέσο στην τούντρα.

Συναντήσαμε μια αρκούδα και σταματήσαμε. Εκείνη άρχισε να μας πλησιάζει. Περπατούσε αργά-αργά επάνω στο αφράτο, απάτητο χιόνι, αφήνοντας πίσω της μεγάλα βαθιά αχνάρια. Φθάνοντας σ' ένα ανάχωμα, σταμάτησε για λίγο και μας παρατηρούσε. Μετά πήδηξε πάνω από το εμπόδιο κι ήρθε κοντά μας. Σε λιγάκι έφυγε τρέχοντας.

Επιτέλους φθάσαμε στο σημείο όπου βρισκόταν η αρκούδα με το αρκουδάκι της. Τα δύο ζώα ήταν ξαπλωμένα σε απόσταση 20 έως 25 μέτρων από εμάς. Οι αρκούδες έμειναν ξαπλωμένες και σχεδόν ακίνητες επί πολλή ώρα επάνω στο χιόνι.

Ο αρχηγός ετοίμασε το φαγητό της εκστρατείας: διάφορα είδη σάντουιτς, τυριά, κράκερς, καπνιστό σολομό κ.λπ. Αλλά τη μεγαλύτερη επιτυχία είχαν η καυτή χορτόσουπα στην αρχή και τα ζεστά τονωτικά ροφήματα στο τέλος. Κάποια στιγμή το μικρό αρκουδάκι άρχισε να θηλάζει κι εμείς παρατήσαμε αμέσως το φαγητό μας, για να το χαζέψουμε. Η μαμά του, για να το διευκολύνει, σήκωσε το ένα από τα πίσω πόδια της και το ακούμπησε μαλακά επάνω στην πλάτη του. Όταν το μικρό χόρτασε, ξάπλωσε πάλι κοντά της κι εμείς… επιστρέψαμε στο φαγητό μας. Βρισκόμασταν στο ίδιο σημείο συνολικά μία ώρα περίπου και κανείς μας δεν πίστευε ότι θα άλλαζε το σκηνικό. Σκεπτόμασταν, λοιπόν, ότι θα έπρεπε να προχωρήσουμε, για να δούμε και κάτι άλλο.

Ξάφνου, όμως, οι αρκούδες σηκώθηκαν κι άρχισαν να μας πλησιάζουν σιγά-σιγά. Αν σηκώνονταν λίγο αργότερα, εμείς θα είχαμε φύγει… Οι φωτογραφικές μας και οι βιντεοκάμερες πήραν κυριολεκτικά "φωτιά"! Οι αρκούδες ακούμπησαν επάνω στο buggy. Η μαμά σηκώθηκε όρθια κι ακούμπησε τα μπροστινά της πόδια πρώτη επάνω στο πλευρό του οχήματος κι αμέσως μετά τη μιμήθηκε και το μικρό! Το ρύγχος της μεγάλης αρκούδας έφθανε ακριβώς έξω από τα παράθυρα, δηλαδή σε ύψος περίπου 3 μέτρων! Υπενθυμίζω ότι τα οχήματα τούντρας είναι πανύψηλα, με λάστιχα διαμέτρου μεγαλύτερης από το μέσο ύψος ενός ανθρώπου! Το μικρό αρκουδάκι κοίταζε προς τα πάνω, γιατί βέβαια δεν έφθανε ώστε να δει μέσα… Κατόπιν έκαναν μαζί το γύρο του οχήματος και στη συνέχεια πήγαν και στα άλλα Tundra Buggy, που στο μεταξύ είχαν έρθει κι αυτά κοντά. Τα γύρισαν όλα, για να μη μείνει κανείς παραπονεμένος και μετά επέστρεψαν πάλι σε μας. Η μητέρα ακούμπησε τη μούρη της στο κρύσταλλο του παρμπρίζ. Για λόγους ασφαλείας τα παράθυρα του Βuggy δεν ανοίγουν μέχρι κάτω. Η μοναδική εξαίρεση είναι το παράθυρο του οδηγού. Του έδωσα, λοιπόν, τη μηχανή μου και τον παρακάλεσα να τραβήξει εκείνος μία φωτογραφία από πολύ κοντά, σχεδόν από απόσταση αναπνοής.

Κόντευαν πια να μου τελειώσουν τα φιλμ. Παρ' όλο που δεν προσφέραμε καθόλου τροφή στις αρκούδες (ούτε καν μυρωδιά από φαγητό) εκείνες σηκώνονταν συχνά όρθιες στα πίσω τους πόδια και οι μουσούδες τους πλησίαζαν κοντά στα παράθυρα του οχήματος. Φαίνεται ότι είχαν πολύ μεγάλη περιέργεια!

Το πόσο τυχερή ήταν η ομάδα μας σε όλα τα θέματα το κατάλαβα από τη συμπεριφορά του αρχηγού και του οδηγού μας. Παρ' όλο που βρίσκονταν και οι δύο αυτή την εποχή κάθε μέρα εκεί, έδειχναν εξαιρετικά ενθουσιασμένοι, απολάμβαναν το θέαμα και φωτογράφιζαν κι αυτοί!!! Τόσο ασυνήθιστα καλές ήταν οι σκηνές αυτές.

Η αρκούδα και η αρκουδίτσα έκαναν ένα τελευταίο γύρο αποχαιρετισμού και μετά απομακρύνθηκαν. Μπροστά προχωρούσε η μαμά κι από πίσω ακολουθούσε, σε λίγα μέτρα απόσταση, το μικρό. Ξαναπήγαν στο αναπαυτήριό τους και ξάπλωσαν ακριβώς εκεί όπου τις είχαμε πρωτοδεί. Όπως ακριβώς κάνουν οι ηθοποιοί, όταν ολοκληρώνουν... το νούμερό τους!

Η παράσταση, δυστυχώς, είχε τελειώσει…

2ο Μέρος

Μια πολική αλεπού

Ο οδηγός διέκρινε από μακριά μια ολόλευκη πολική αλεπού (polar fox) κι αμέσως μας ενημέρωσε. Ήταν σαν μεγάλη γάτα, με παχιά γούνα και μεγάλη ουρά. Η τόσο χαρακτηριστική ουρά της, πελώρια και φουντωτή, ανέμιζε ψηλά, σαν σημαία. Πέρασε σε αρκετά μακρινή απόσταση, οπότε η φωτογράφιση ήταν πρακτικά αδύνατη. Διέγραψε ένα ημικύκλιο γύρω μας, γιατί φαίνεται ότι είχε επίγνωση του κινδύνου! Πηδώντας και τρέχοντας, ανάλαφρη σαν τον άνεμο, εξαφανίστηκε ταχύτατα. Αν δεν υπήρχαν οι καφετιοί θάμνοι ώστε να ξεχωρίζει, δεν θα τη διακρίναμε καθόλου, καθώς ήταν ολόλευκη επάνω σε άσπρο χιόνι. Λίγο αργότερα διακρίναμε άλλη μία αλεπού, δυστυχώς αρκετά μακρύτερα, την οποία επίσης χάσαμε γρήγορα από τα μάτια μας. Οι αλεπούδες δικαίωσαν τη φήμη τους ότι είναι παμπόνηρα ζώα…

Στη διαδρομή της επιστροφής συναντήσαμε μία αρκούδα με δύο μεγαλόσωμα αρκουδάκια. Αναπαύονταν μαζί σε σύμπλεγμα των τριών, η μία κυριολεκτικά επάνω στην άλλη. Μόνο τα κεφάλια τους σήκωναν που και που, για να μας κοιτάξουν.

Είδαμε, επίσης, και διάφορα είδη πουλιών της Αρκτικής, αλλά η μεγάλη απόσταση δεν μας επέτρεπε να τα φωτογραφίσουμε. Για το σκοπό αυτό θα έπρεπε να στήσουμε καρτέρι και να περιμένουμε κρυμμένοι κι ακίνητοι επί πολλές ώρες, μέχρι να πλησιάσουν εκείνα προς το μέρος μας. Η διαδικασία αυτή προϋποθέτει πολύ χρόνο, μεγάλη υπομονή και αρκετή τύχη, για να έχεις επιτυχία.

Τα κλαράκια πολλών θάμνων, χωρίς καθόλου φύλλα, είχαν τυλιχτεί από στρώμα διαφανούς πάγου. Λαμπύριζαν αστραφτερά καθώς τα φώτιζαν οι ακτίνες του ήλιου, ο οποίος είχε ξαναβγεί από τα σύννεφα λίγο πριν.

Επίσκεψη στη φυλακή

Επιστρέφοντας με το λεωφορείο στο Churchill κάναμε μία στάση, για να επισκεφθούμε τη «Φυλακή των Αρκούδων». Ήταν ένα μεγάλο κτίριο, κατασκευασμένο εξ ολοκλήρου από μέταλλο, ένα υπόστεγο κλειστό απ' όλες τις πλευρές, χωρίς καθόλου παράθυρα. Επικρατούσε απόλυτη ησυχία. Ίσως και να μη "φιλοξενούνταν" μέσα αρκούδες εκείνες τις μέρες.

Όταν όμως υπήρχαν, κάθε αρκούδα είχε το δικό της κλουβί και μόνο τα αρκουδάκια μοιράζονταν το ίδιο κελί με τη μητέρα τους. Έξω από τη φυλακή είδαμε μερικά εφεδρικά κλουβιά, που ήταν κατασκευασμένα από χοντρές χαλύβδινες μπάρες. Μια που ήταν όλα άδεια σκέφτηκα να επωφεληθώ. Μπήκα μέσα σ' ένα απ' αυτά, για να το… δοκιμάσω.

Στον περίβολο αποθηκεύονταν σε άλλες εποχές του χρόνου και οι αρκουδοπαγίδες. Τώρα, όμως, ήταν όλες τοποθετημένες σε επίκαιρα σημεία γύρω από τη μικρή πόλη. Έτσι προστατεύονταν οι κάτοικοι από… ανεπιθύμητες συναντήσεις. Κάθε παγίδα αποτελούνταν από ένα μεταλλικό κύλινδρο, μεγάλης διαμέτρου, που έμοιαζε με πελώριο κυλινδρικό βαρέλι. Στο βάθος του τοποθετούνταν το δόλωμα. Μόλις η αρκούδα έμπαινε μέσα για να το φάει, το καπάκι του έκλεινε απότομα και έφραζε την έξοδο. Ο κύλινδρος ήταν στερεωμένος επάνω σε μια μεγάλη ρυμούλκα με ρόδες. Η γεμάτη αρκουδοπαγίδα προσαρμοζόταν κατόπιν στον κοτσαδόρο ενός αυτοκινήτου, όπως ακριβώς τα τρέιλερ που μεταφέρουν βάρκες και σκάφη στην ξηρά. Με τον τρόπο αυτό η εγκλωβισμένη αρκούδα μεταφερόταν εύκολα στη φυλακή της. Αλλιώς θα χρειαζόταν γερανός ή ελικόπτερο και βέβαια θα έπρεπε να την ναρκώσουν. Όταν προβλεπόταν μεγάλη επιδείνωση του καιρού, οι αρμόδιοι φρόντιζαν, πριν ξεσπάσει η χιονοθύελλα, να αδειάζουν τις φυλακές, μεταφέροντας τις αρκούδες δεκάδες χιλιόμετρα μακριά. Έτσι δημιουργούνταν ελεύθερος χώρος έτοιμος για να δεχθεί τις νέες… πελάτισσες!

Όταν, βέβαια, η θάλασσα πάγωνε, τις άφηναν όλες ελεύθερες, γιατί ήταν πια εύκολο να βρουν τροφή. Τα πρώτα χρόνια έδιναν τροφή στις φυλακισμένες αρκούδες, τώρα όμως τους δίνουν μόνο νερό. Έπαψαν να τις ταΐζουν, γιατί τις καλοσυνήθισαν. Άρχισαν και οι ελεύθερες αρκούδες να κάνουν διαρρήξεις της φυλακής, για να μπούνε μέσα!! Εκτός από αυτό, η παροχή έτοιμης τροφής αποτελεί ανεπίτρεπτη παρέμβαση στον προαιώνιο φυσικό τρόπο ζωής των πολικών αρκούδων, που μπορεί να μεταβάλει τις συνήθειές τους και την ικανότητά τους να βρίσκουν τροφή μόνες τους.

Μετά το δείπνο παρακολουθήσαμε προβολή slides, με θέματα από την πανίδα της Αρκτικής. Η αίθουσα προβολής ήταν μέσα στο πελώριο αθλητικό και πολιτιστικό κέντρο της πόλης. Ήταν τόσο μεγάλο που χάθηκα και περιπλανήθηκα αρκετά μέχρι να εντοπίσω πού βρισκόταν, τελικά, η αίθουσα προβολών…

Το βράδυ κοιμήθηκα κι εγώ στο ξενοδοχείο Polar Inn, μαζί με όλους τους άλλους. Η πρώτη μου ενέργεια μέσα στο δωμάτιο ήταν να βγάλω τις βαριές μπότες και την εσωτερική τους επένδυση. Η επένδυση αυτή είναι από ειδική "τσόχα" πάχους ενάμισι έως δύο εκατοστών κι έχει ακριβώς το σχήμα της μπότας. Επάνω στην επένδυση είδα σταγονίτσες νερού. Δεν προέρχονταν από χιόνι (οι μπότες μου είναι τελείως αδιάβροχες), αλλά από συμπύκνωση του ιδρώτα μου! Ένα καυτό ντους ολοκλήρωσε με τον καλύτερο τρόπο εκείνη την υπέροχη μέρα…

Πρωινή αγωνία

Παρασκευή 25.10.2002

Το πρωινό έχει ορισθεί για τις 7:00. Τα μικρά ξενοδοχειάκια εκεί ήταν οικογενειακές επιχειρήσεις, που πέρα από ένα καθαρό, ζεστό και άνετο δωμάτιο δεν προσέφεραν τίποτε άλλο - ούτε καν πρόγευμα. Για να πάρουμε το πρωινό μας ήμασταν υποχρεωμένοι να πάμε σε κάποιο από τα μικρά εστιατόρια του χωριού, που κι αυτά ήταν οικογενειακές επιχειρήσεις. Το πρόβλημα ήταν ότι τόσο νωρίς επικρατούσε απόλυτο σκοτάδι και έκανε πολύ κρύο.

Ετοιμάζοντας το φωτογραφικό εξοπλισμό μου και κρατώντας πρόχειρες σημειώσεις, καθυστέρησα λίγο. Αυτό αποδείχθηκε μεγάλο λάθος, γιατί όταν βγήκα από το δωμάτιό μου δεν βρήκα ψυχή στο ξενοδοχείο. Φαίνεται ότι όλοι οι άλλοι είχαν ήδη φύγει κι εγώ δεν ήξερα πού να πάω. Την προηγούμενη μέρα που είχα διανυκτερεύσει στο άλλο ξενοδοχείο με πήγαν με αυτοκίνητο για το breakfast κι έτσι δεν είχα προσέξει πώς πηγαίνουν εκεί. Ήμουν σε μεγάλη αμηχανία κι έβριζα τον εαυτό μου.

Ευτυχώς, κάποιος άγνωστος ξύπνησε και βγήκε από το δωμάτιό του. Τον ρώτησα μήπως ήξερε πού βρισκόταν το κινέζικο εστιατόριο. Αυτό το χαρακτηριστικό το θυμόμουνα (όχι βέβαια και το όνομά του). Για καλή μου τύχη το γνώριζε και μου είπε πως είναι πολύ κοντά, εξηγώντας μου τη διαδρομή που έπρεπε να ακολουθήσω.

Έφυγα αμέσως από το ξενοδοχείο, με την ψυχή στο στόμα. Παντού σκοτάδι, χιόνια, γλιστερός πάγος, "ψοφόκρυο" και... κίνδυνος αρκούδων. Δεν κυκλοφορούσε άνθρωπος στο δρόμο. Δεν υπήρχε ούτε ένα φως αναμμένο σε κάποιο παράθυρο ώστε να μπορώ να χτυπήσω για να ξαναρωτήσω. Τελικά, ψάχνοντας, κατάφερα να το βρω.

Ξεκινήσαμε με το λεωφορειάκι στις 8:00, όταν είχε πια ξημερώσει. Η συννεφιά ήταν πυκνή και ψιλοχιόνιζε. Στη διαδρομή είδαμε στα δεξιά μας μια μεγάλη αρκούδα, που κρατούσε κάποιο μεγάλο σκουρόχρωμο πράγμα στο στόμα της. Στην αρχή νόμισα ότι ήταν κλαδί από θάμνο με φύλλα και απόρησα γιατί το κουβαλούσε. Προσέχοντας όμως καλύτερα, είδα ότι ήταν ένα μεγαλόσωμο πουλί. Φαίνεται ότι η αρκούδα το μυρίστηκε με τη φοβερή όσφρησή της, ενώ αυτό ήταν κρυμμένο κάπου. Μόλις αντιλήφθηκε το αυτοκίνητό μας, έσπευσε να απομακρυνθεί. Έφθασε σ' ένα λοφάκι κι εκεί σταμάτησε, για να φάει με την ησυχία της, μακριά από μας. Άρχισε να απολαμβάνει με λαιμαργία τη δυσεύρετη λεία της.

Στη βάση επιβιβαστήκαμε στο Tundra Buggy. Τo πρώτο αξιοθέατο στη εξόρμηση εκείνης της μέρας ήταν μία αρκούδα με το μικρό της. Δυστυχώς, βρισκόταν σε αρκετά μακρινή απόσταση, έξω από το βεληνεκές των φωτογραφικών μας μηχανών.

To Baby Buggy των φωτογράφων

Πιο πέρα συναντήσαμε το μοναδικό Baby Buggy, που ήταν πολύ μικρότερο και χαμηλότερο απ' όλα τ' άλλα. Ήταν το μόνο που είχε χρώμα μπλε και χρησιμοποιείτο αποκλειστικά για ελάχιστους επαγγελματίες φωτογράφους. Επειδή το όχημα είχε μικρό ύψος, οι αρκούδες έφθαναν εύκολα στα παράθυρά του και τα κεφάλια τους εμφανίζονται ακριβώς απ' έξω, σ' ελάχιστη απόσταση από τις φωτογραφικές μηχανές. Όταν τα ζώα βρίσκονταν μακριά, οι φωτογράφοι είχαν, κατ' εξαίρεση, το δικαίωμα να κατέβουν για λίγο από το όχημα, ώστε να στήσουν τα τρίποδα με τους ισχυρούς τηλεφακούς σε σταθερό έδαφος. Επειδή έπρεπε ν' ανεβοκατεβαίνουν συχνά και μάλιστα στα γρήγορα, τους βοηθούσε πολύ το γεγονός ότι τα σκαλιά ήταν ελάχιστα. Ο οδηγός τους, όμως, ήταν ένοπλος κι όση ώρα αυτοί φωτογράφιζαν εκείνος ανίχνευε ολόγυρα, μήπως τυχόν εμφανιζόταν ξαφνικά κάποια άλλη αρκούδα κι είχε το όπλο του έτοιμο για παν ενδεχόμενο. Έτσι, οι φωτογραφίες έβγαιναν καλύτερες, αλλά ο κίνδυνος ήταν μεγαλύτερος…

Το μικρό όχημα με τις μικρότερες ρόδες του δεν είχε, βέβαια, τις ίδιες δυνατότητες να αντιμετωπίζει τις δυσκολίες του ανώμαλου εδάφους, όπως τα μεγάλα "αδέλφια" του. Το Baby Buggy, την ώρα που το συναντήσαμε, είχε κολλήσει στα χιόνια και είχε ήδη πλησιάσει δίπλα του ένα άλλο μεγάλο Buggy, για να το βοηθήσει να ξεκολλήσει.

Η χιονισμένη τούντρα είναι σαν μια απέραντη λευκή έρημος. Αντίθετα από ό,τι πιστεύει ο πολύς κόσμος, υπάρχει πολύ ενδιαφέρον και αφάνταστα μεγάλη ποικιλία, τόσο στις αμμώδεις ερήμους όσο και στην τούντρα: λόφοι, χαράδρες, θάμνοι, πλατωσιές τελείως επίπεδες, λίμνες, ποτάμια, πατημασιές διάφορων ζώων και με λίγη τύχη τα ίδια τα ζώα.

Περιπλανηθήκαμε επί δύο ώρες, κυρίως σε αναζήτηση αλεπούδων. Κινηθήκαμε κι έξω από τις χαραγμένες πίστες, όπου οι πιθανότητες ήταν περισσότερες. Περάσαμε ρυάκια, βουναλάκια και ρηχές λίμνες, όπου το καταχείμωνο δημιουργείται στην επιφάνεια του νερού πολύ χονδρό στρώμα πάγου, το οποίο μπορεί να σηκώσει και το μεγάλο βάρος των Tundra Buggy.

Εκμεταλλευόμουν πάντα τη λιγοστή ώρα που σταματούσαμε όταν κάποιος συνταξιδιώτης ήθελε να πάει στην τουαλέτα, για να κρατήσω σημειώσεις, γιατί όλες τις υπόλοιπες ώρες το συνεχές ταρακούνημα από το φοβερά ανώμαλο έδαφος δεν μου επέτρεπε να γράψω. Και, φυσικά, όταν σταματούσαμε για να δούμε κάποιο ενδιαφέρον θέαμα, τότε φωτογράφιζα. Δεν έμενε στιγμή ελεύθερη για γράψιμο.

Ο φωτογραφικός εξοπλισμός μου σε σύγκριση με αυτόν του αρχηγού μας, του Ken, έμοιαζε αστείος. Εκείνος είχε μία τεράστια, βαριά, μεταλλική, πολύπλοκη κατασκευή, με αρθρώσεις και λαβές σύσφιξης, την οποία προσάρμοζε στο παράθυρο και τοποθετούσε πάνω της τη φωτογραφική μηχανή του, με τον πελώριο τηλεφακό. Είχε κι ένα σωρό άλλα εξαρτήματα και διάφορους φακούς μαζί του, γιατί τραβούσε επαγγελματικές φωτογραφίες, για περιοδικά κ.λπ.

Οδηγώντας το όχημα

Σε κάποια στιγμή ο οδηγός μας, ο Greg, με ρώτησε αν ήθελα να οδηγήσω το Tundra Buggy. Νόμιζα ότι αστειεύεται και απλώς χαμογέλασα. Όμως, όταν κατάλαβα ότι το εννοούσε στα σοβαρά, δεν δίστασα καθόλου. Σε λίγα δευτερόλεπτα βρέθηκα καθισμένος στη θέση του. Εννοείται ότι στο σημείο εκείνο υπήρχε πίστα και η διαδρομή δεν ήταν δύσκολη.

Το τιμόνι ήταν μικρό και σχεδόν οριζόντιο. Είχε ιδιαίτερα μεγάλο "τζόγο" (νεκρή διαδρομή), αργούσε, δηλαδή, να υπακούσει. Αυτό γινόταν για να μη μεταφέρονται στο τιμόνι και στα χέρια του οδηγού οι ξαφνικές μετακινήσεις των τροχών από χτυπήματα σε βράχους, λακκούβες κ.λπ. Για να στρίψει το όχημα χρειαζόταν αρκετές στροφές του τιμονιού. Αυτό ήταν εφικτό, επειδή η ταχύτητα κίνησης ήταν πάρα πολύ μικρή. Καθώς παρακολουθούσα το έδαφος μπροστά μου και τη συμπεριφορά του αμαξιού διαπίστωσα ότι η ανάρτηση (συσπανσιόν) του οχήματος ήταν πολύ μαλακή.

Όταν συμπλήρωσα αυτή την οδηγητική μου εμπειρία, παρέδωσα το τιμόνι στον Greg. Σε λιγάκι αντικρίσαμε ένα πολύ ενδιαφέρον θέαμα: μια αρκούδα με το μικρό της βρισκόταν στο πίσω μέρος ενός Tundra Buggy, το οποίο είχε σταματήσει σε κάποιο σημείο της πίστας. Είχαν σταθεί και οι δύο στα πισινά τους πόδια και παρατηρούσαν τους ανθρώπους. Κατόπιν, πήγαν στο πλάι, έκαναν το γύρο του οχήματος και ξαναγύρισαν πίσω. Το αρκουδάκι ξανασηκώθηκε όρθιο κάτω από την πλατφόρμα, δηλαδή κάτω από τα πόδια των ανθρώπων. Όπως όλα τα μικρά, ήταν ιδιαίτερα περίεργο. Σε λιγάκι μαμά και μικρό ήρθαν προς το μέρος μας. Πέρασαν πλάι μας και ήρθαν στην πίσω πλευρά του δικού μας Buggy. Μετά άρχισαν να απομακρύνονται, με κατεύθυνση προς τον μεταλλικό πύργο επιτήρησης (το παλιό στρατιωτικό παρατηρητήριο). Μπροστά πήγαινε η μαμά-αρκούδα και πίσω της ακολουθούσε, σε απόσταση μερικών βημάτων, το χαριτωμένο αρκουδάκι.

Αλεπούδες της Αρκτικής

Λίγο πιο κάτω συναντήσαμε μία ασημένια αλεπού (silver fox), που, παρά το όνομά της, έχει χρώμα σκούρο καφέ. Ήταν αρκετά μακριά μας και προχωρούσε πάνω από βράχους και θάμνους χοροπηδηχτή, γρήγορη κι ανάλαφρη. Αργότερα συναντήσαμε και μια δεύτερη ασημένια αλεπού. Είχε σταθεί κοντά σ' ένα ακινητοποιημένο για χάρη της Tundra Buggy, το οποίο προπορευόταν. Σιγά-σιγά πλησιάσαμε κι εμείς. Έτσι είχα τη δυνατότητα να θαυμάσω από κοντά τη φουντωτή ουρά της. Σε λιγάκι, σαν να θεώρησε ότι πόζαρε αρκετά στους φωτογράφους, απομακρύνθηκε. Μετά κοντοστάθηκε κι άρχισε να επιστρέφει πίσω. Πέρασε γρήγορα ανάμεσα στα δύο σταματημένα οχήματα τούντρας και κατευθύνθηκε προς την άλλη μεριά. Πηδώντας πολύ άνετα πάνω από τους βράχους, χάθηκε, τελικά, ανάμεσα στους καφέ θάμνους, που είχαν χρώμα παρόμοιο με τη γούνα της.

Γύρω στις 11:30 κάναμε μια στάση για καφέ. Ήταν η ώρα για ένα ζεστό ρόφημα, που ήταν τόσο ευπρόσδεκτο μέσα στο κρύο! Η απόλαυση συμπληρώθηκε με μία αφάνταστη ποικιλία βουτημάτων, κυρίως με σοκολάτα. Ιδιαίτερα ενισχυτικό για τις χαμηλές θερμοκρασίες ήταν το ποτό της αρκούδας (bear drink), ένα καυτό ποτό, ασυνήθιστο, που περιέχει καφέ και κακάο μαζί.

Κάθε φορά που το όχημα τούντρας επρόκειτο να ξεκινήσει, ο οδηγός προειδοποιούσε, ώστε να μην πέσει κανείς από το απότομο τράνταγμα, ιδιαίτερα όσοι βρίσκονταν έξω στην πλατφόρμα ή όποιος ήταν στην τουαλέτα.

Αφού διασχίσαμε μία παγωμένη λίμνη, προχωρήσαμε λίγο πιο πέρα, όπου συναντήσαμε μια λευκή αλεπού. Περπατούσε αμέριμνη στην πίστα προς την αντίθετη κατεύθυνση, δηλαδή ερχόταν κατά πάνω μας. Μόλις μας πήρε χαμπάρι έσπευσε να εξαφανιστεί, πριν προλάβουμε να την απαθανατίσουμε με τις μηχανές μας. Οι αλεπούδες δεν είχαν ούτε στο ελάχιστο την αυτοπεποίθηση των αρκούδων, οι οποίες πλησίαζαν τους ανθρώπους άφοβα.

Στη συνέχεια ακολουθήσαμε την παραλιακή πίστα. Η θάλασσα στα αβαθή ήταν ήδη μισοπαγωμένη. Το ίδιο συμβαίνει και σε όλη τη ζώνη της ακτής, όπου πηγαινοέρχεται η παλίρροια. Βέβαια οι πάγοι δεν ήταν ακόμη συμπαγείς, αλλά ανάμικτοι με νερά. Μόλις η θάλασσα παγώσει, οι αρκούδες θα εξαφανιστούν από την περιοχή. Ο κόλπος του Hudson, δηλαδή η θάλασσα που βλέπαμε, ήταν πελώριος. Η έκτασή του ήταν όση η μισή Μεσόγειος θάλασσα (που ως γνωστόν αρχίζει από το Γιβραλτάρ και φθάνει μέχρι τη Βενετία, τα Δαρδανέλια, το Σουέζ κ.λπ.).

Είχε αρχίσει πάλι να χιονίζει - μια ακόμη ταχύτατη αλλαγή του καιρού. Ο οδηγός του Tundra Buggy και ο αρχηγός μας είχαν μεγάλη πείρα και οξύτατη όραση. Παρατηρούσαν το τοπίο ολόγυρα για να μας ενημερώσουν όταν έβλεπαν κάτι ενδιαφέρον. Μερικές φορές η ανίχνευση ήταν πολύ δύσκολη. Η εμπειρία τούς βοηθούσε και ήξεραν πού να ψάξουν. Με τα ισχυρά κιάλια εντόπιζαν και παρατηρούσαν τα διάφορα ζώα.

Σε κάποια στιγμή διακρίναμε μια λευκή αλεπού ακίνητη στο πλάι του δρόμου. Σταματήσαμε αμέσως. Η αλεπού διάσχισε το δρόμο με μικρά πηδηματάκια. Κάπου-κάπου κοντοστεκόταν, κοιτούσε προς τα πίσω και μετά συνέχιζε. Τελικά, απομακρύνθηκε προς την παραλία και χάθηκε.

Τα πουλιά - καμικάζι

Λίγο πιο πέρα ο οδηγός ξανασταμάτησε. Δεν βλέπαμε, όμως, τίποτε. Κοιτάζοντας προσεκτικότερα, διακρίναμε -με πολλή δυσκολία- κάτι άσπρα πουλιά επάνω στο χιόνι, που στην αρχή ήταν αθέατα, αν και βρίσκονταν δίπλα μας. Ήταν καμιά εικοσαριά, σε απόσταση από 5 έως 8 μέτρα. Ήταν Ptarmigan, τα οποία έχουν πούπουλα ακόμη και στα πόδια τους, για να προστατεύονται από το κρύο. Γι' αυτό ήταν δύσκολο να φανούν στη φωτογραφία. Αντιθέτως, σε βιντεοταινία διακρίνονταν οι μικρές κινήσεις τους κι έτσι ξεχώριζαν από το ακίνητο χιονισμένο τοπίο. Αυτά είναι τα πουλιά που έχουν την ιδιόρρυθμη συνήθεια, να παίρνουν φόρα και να βουτάνε με ορμή, για να χωθούν βαθιά μέσα στο χιόνι. Έτσι εξαφανίζονται από τους εχθρούς τους και συγχρόνως προστατεύονται από τον παγερό άνεμο. Έχει, μάλιστα, συμβεί σε αρκετούς σκιέρ, την ώρα που κάνουν σκι, να "ξεθάψουν" από το χιόνι ένα ή περισσότερα ptarmigan. Καθώς αυτά πετάγονται τελείως ξαφνικά, δεν ξέρω ποιος τρομάζει πιο πολύ, ο σκιέρ ή τα πουλιά!

Τα κρύσταλλα των παραθύρων κατέβαιναν λιγάκι προς τα κάτω, ώστε να ανοίγει μόνο το επάνω μέρος (για ασφάλεια) κι έτσι μπορούσαμε να φωτογραφίσουμε, χωρίς να παρεμβάλλεται κρύσταλλο, το οποίο θα μείωνε την καθαρότητα της εικόνας. Αφού τράβηξα μερικές φωτογραφίες με τις μικρές αυτόματες μηχανές, θέλησα να πάρω και μερικές με τον ισχυρό τηλεφακό της μεγάλης Nikon SLR (= single lens reflex). Εστίασα και ρύθμισα την κατάλληλη απόσταση στο φακό zoom. Με το που πάτησα το κουμπί, όμως, τα πουλιά τρόμαξαν και πέταξαν μακριά! Ο θόρυβος του διαφράγματος ακούστηκε σαν πυροβολισμός μέσα στην απόλυτη ησυχία. Ευτυχώς, όλοι οι συνταξιδιώτες είχαν ήδη προλάβει να φωτογραφίσουν κι έτσι δεν διαμαρτυρήθηκε κανείς…

Κολλημένοι στη λάσπη της λίμνης

Για να δούμε και άλλες περιοχές, ο οδηγός μάς πέρασε από ένα τελείως απάτητο μέρος, όπου δεν υπήρχαν καθόλου ίχνη οχημάτων ούτε καν πατημασιές ζώων. Το έδαφος καλυπτόταν από ολόλευκο, παρθένο χιόνι και μόνο κάποιοι ψηλοί, μυτεροί βράχοι προεξείχαν που και που. Προχωρήσαμε αρκετά. Σε κάποιο σημείο, όμως, το Tundra Buggy μας γλίστρησε προς το πλάι στην επικλινή όχθη μιας παγωμένης λίμνης. Οι ρόδες άρχισαν να πατινάρουν. Ούτε το μεγάλο του μέγεθος, ούτε η ελάχιστη πίεση στα λάστιχα (που τα κάνει πολύ μαλακά), ούτε η κίνηση στους 6 τροχούς, ούτε το μπλοκάρισμα του διαφορικού αποδείχθηκαν αρκετά για να ξεκολλήσουμε. Αντιθέτως, σε κάθε μαρσάρισμα του κινητήρα έγερνε πιο λοξά, προς την ακρολιμνιά και οι ρόδες χώνονταν όλο και πιο βαθιά. Όπως διαπιστώσαμε εκ των υστέρων, η αιτία ήταν ότι κάτω από το χιόνι υπήρχε ένα παχύτατο και ύπουλο στρώμα μαλακής λάσπης.

Τότε ο οδηγός κάλεσε σε βοήθεια ένα άλλο Tundra Buggy με το ραδιοτηλέφωνο. Όταν έφθασε το άλλο όχημα, ο οδηγός μας, ο Greg, πήρε ένα πολύ χονδρό σκοινί (διαμέτρου 7 εκατοστών περίπου), άνοιξε την πόρτα της πλατφόρμας στο πίσω μέρος και κατέβηκε. Έδεσε προσεκτικά τα δύο Tundra Buggy μεταξύ τους. Στη συνέχεια μπήκαμε όλοι μέσα στα οχήματα και κλείσαμε τις πίσω πόρτες επικοινωνίας των θαλάμων των επιβατών με τις βεράντες- πλατφόρμες.

Έξω δεν έμεινε απολύτως κανείς, γιατί αν τυχόν, με το φοβερό ζόρισμα, έσπαγε το σκοινί, όποιος βρισκόταν εκεί κοντά θα μετακόμιζε ακαριαία στον Παράδεισο (ή στην Κόλαση….)! Ο Greg κάθισε στη θέση τού οδηγού. Οι ισχυρές μηχανές των δύο αμαξιών άρχισαν να μουγκρίζουν συγχρόνως. Μετά από λίγα πατιναρίσματα και σκορτσαρίσματα, τελικά κατορθώσαμε να ξεκολλήσουμε. Πίσω μας έμειναν δύο μακρόστενα, βαθιά ίχνη από τις ρόδες ή μάλλον δύο πελώριοι λάκκοι…

Αυτή η μικρή περιπέτεια μας άνοιξε ακόμη περισσότερο την όρεξη για φαγητό. Το πιο ευπρόσδεκτο απ' όλα ήταν, βέβαια, η ζεστή σούπα, που περιείχε διάφορα χορταρικά και κομμάτια κρέας. Ήταν νόστιμη, τονωτική και χορταστική. Αλλά και το κυρίως φαγητό και το γλυκό εξαφανίστηκαν ταχύτατα…

Προχωρώντας, συναντήσαμε κι άλλες αρκούδες. Μία πολύ μεγαλόσωμη πέρασε πλάι στο όχημα, αδιαφορώντας για την παρουσία μας. Ακολουθούσε μία σειρά από παλιές αρκουδίσιες πατημασιές. Προχωρούσε σκυμμένη, μυρίζοντας με τη μουσούδα της τα βαθιά ίχνη. Μια άλλη αρκούδα ήρθε κοντά μας, σταμάτησε, έσκαψε με τα χοντρά μπροστινά πόδια της μια λακκούβα στο χιόνι και μετά ξάπλωσε για να αναπαυθεί μέσα στο λάκκο της. Επιστρέφοντας στο bunkhouse, βρήκαμε τη γνωστή, τεράστια αρκούδα κάτω από το εστιατόριο να γλύφει μανιωδώς τα νερά της αποχέτευσης. Μια άλλη βρισκόταν δεξιά μας, μία αριστερά μας και δύο ακόμη ήταν ξαπλωμένες λίγο πιο πέρα. Είχαμε πολλή άνεση χρόνου, για να παρακολουθούμε όλες τους τις κινήσεις. Παρατηρούσα το περπάτημά τους και διαπίστωσα ότι, καθώς προχωρούσαν προς τα εμπρός κουνώντας μια το αριστερό πίσω πόδι τους και μια το δεξί, συμπαρέσυραν όλη την περιοχή του πισινού τους, ο οποίος κινιόταν έντονα εναλλάξ πότε δεξιά και πότε αριστερά. Στο θέαμα αυτό άθελά σου θυμάσαι κάποιες "καλλίπυγους" κομψές εκπροσώπους του ωραίου φύλου των ανθρώπων, που διαπρέπουν σ' αυτό το προκλητικό είδος βαδίσματος…

Οι αρκούδες είναι πανέξυπνα ζώα. Είδα μία να δοκιμάζει την αντοχή του πάγου πρώτα με το ένα της πόδι μόνο, πριν πατήσει με όλο της το βάρος! Για να πετύχει καλύτερη κατανομή του βάρους της σε μεγαλύτερη επιφάνεια, άπλωνε πολύ τα πόδια της, ώστε να μεγαλώσει σημαντικά ο διασκελισμός της κάνοντας, βέβαια, αργές και πολύ προσεκτικές κινήσεις.

Συχνά-πυκνά ο ήλιος εναλλασσόταν με σύννεφα. Έτσι τη μία έκανε λιακάδα και την άλλη χιόνιζε, φυσώντας συνεχώς. Ο παγερός άνεμος κυριολεκτικά "ξύριζε". Η θερμοκρασία σε καμιά περίπτωση δεν ξεπερνούσε το μηδέν. Γι' αυτό ήμασταν υποχρεωμένοι να φοράμε πολλά ρούχα κι αυτό μας δυσκόλευε αρκετά στην τουαλέτα… Αντιθέτως, οι αρκούδες δεν δυσκολεύονταν καθόλου. Ανασηκώνονταν λίγο στα πίσω τους πόδια και…. η υπόθεση είχε λήξει! Αλλά ο δυνατός άνεμος ενοχλούσε και τις αρκούδες, σε άλλο όμως ζήτημα: δεν τους επέτρεπε να εντοπίσουν με την οσμή πού υπήρχε τροφή.

Συναντήσαμε πολλές ακόμη αρκούδες. Μία από αυτές σκαρφάλωσε αναιδέστατα επάνω στον προφυλακτήρα του Buggy και κόλλησε τη μουσούδα της επάνω στο παρμπρίζ, ίσως για να δει κάτι περίεργα ζώα μέσα στο μεγάλο μεταλλικό και γυάλινο κλουβί…

Επιστρέφοντας το σούρουπο στη βάση των Tundra Buggy είδαμε ακόμη μία λευκή αλεπού. Ήταν το τελευταίο, το αποχαιρετιστήριο ζώο μιας πολύ γεμάτης μέρας.

Μια περιπέτεια τα ξημερώματα

Σάββατο 26.10.2002

Το πρωί ξύπνησα πολύ νωρίς, όπως συνήθως, κι άρχισα να ετοιμάζω τον εξοπλισμό της ημέρας: τα απαιτούμενα ρούχα, σκούφιες, μπότες, τα διάφορα είδη φιλμ σε χωριστές τσέπες για slides και για φωτογραφίες και με διαφορετικές ευαισθησίες, ώστε να μπορώ να επιλέξω το καταλληλότερο ανάλογα με τις συνθήκες φωτισμού κ.λπ.

Βγήκα από το δωμάτιο την ώρα που είχαμε δώσει ραντεβού για να πάμε για πρωινό, το οποίο εκείνη τη μέρα θα το παίρναμε σε άλλο εστιατόριο. Ήταν, βέβαια, νύχτα ακόμα και δεν υπήρχε ψυχή τριγύρω. Βγήκα έξω και είδα ακριβώς απέναντι ένα λεωφορειάκι με ανθρώπους. Την ώρα που το πλησίαζα ξεκίνησε και παρά τα νοήματά μου δεν σταμάτησε. Ήταν, ασφαλώς, αδύνατο να διακρίνω πρόσωπα, για να δω αν ήταν η δική μου ομάδα. Έβριζα τον εαυτό μου, γιατί ενώ είχα ξυπνήσει τόσο νωρίς, δεν βγήκα εγκαίρως από το δωμάτιό μου. Σκέφθηκα να το ακολουθήσω και άρχισα να περπατάω όσο πιο γρήγορα μου επέτρεπε ο πάγος. Να τρέξω, θα ήταν πολύ επικίνδυνο. Σε λίγο έχασα το λεωφορείο από τα μάτια μου. Δεν ήξερα ούτε καν σε ποιο εστιατόριο θα πηγαίναμε κι έτσι αποφάσισα ότι το σοφότερο θα ήταν να επιστρέψω στο ξενοδοχείο, παρά να περιπλανιέμαι στο παγωμένο σκοτάδι με κίνδυνο να χαθώ, να γλιστρήσω και να πέσω. Και ποιος θα με βοηθούσε, αφού δεν κυκλοφορούσε ψυχή; Άλλωστε δεν μπορούσα να πιστέψω ότι έφυγαν ακριβώς στην ώρα που είχαμε ορίσει, χωρίς να με περιμένουν ούτε ένα λεπτό. Φθάνοντας στο ξενοδοχείο βρήκα ολόκληρη την ομάδα εκεί, λες και είχαν εμφανισθεί όλοι μαζί από κάποιο μαγικό κόλπο!

Στο εστιατόριο παράγγειλε ο καθένας το breakfast του κατά βούληση. Με τέτοιο κρύο ένα γερό πρωινό ήταν απαραίτητο! Εκτός από αυγά, πατάτες τηγανητές κ.λπ. έφαγα κι ένα υπέροχο blueberry pie (γλυκό φτιαγμένο από ένα είδος βατόμουρων).

Αμέσως μετά επισκέφθηκα το Μουσείο των Εσκιμώων, όπου υπήρχαν ένα σωρό εκθέματα με στολές, εργαλεία, κομψοτεχνήματα, φωτογραφίες κ.λπ. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσίαζαν τα καγιάκ (ονομασία εσκιμωϊκή) και ο τρόπος κατασκευής τους, καθώς επίσης και τα εργαλεία ψαρέματος και ιδίως τα harpoon με τα οποία καμάκωναν φώκιες, φάλαινες κ.λπ.

Σε μία πινακίδα υπήρχε το αλφάβητο της γλώσσας syllabic (την οποία χρησιμοποιούν οι Εσκιμώοι), μαζί με τις αντίστοιχες επεξηγήσεις με λατινικά στοιχεία, πώς προφέρεται το κάθε γράμμα. Αγόρασα μερικά ενδιαφέροντα βιβλία για τα ζώα των πολικών περιοχών και για τα ήθη και έθιμα των κατοίκων.

Στην τούντρα με το έλκηθρο

Αμέσως μετά πήγα στο ραντεβού που είχα κανονίσει για να απολαύσω ακόμα μια βόλτα με το έλκηθρο. Αυτή τη φορά ήμουν ο μόνος επιβάτης, γιατί την προηγούμενη φορά είχα δυσκολευτεί πολύ να τραβήξω καλές φωτογραφίες, καθώς ήμουνα ο τρίτος στη σειρά επιβάτης και καθόμουνα πολύ πίσω. Σε λίγα λεπτά έφθασε το έλκηθρο, που έσερναν 7 πανέμορφα σκυλιά husky. Ο οδηγός μου, ο Kelly, στεκόταν όρθιος κι επιβλητικός στο πίσω μέρος του οχήματος. Φορούσε μία κιτρινοπράσινη στολή και φαινόταν ότι κυριαρχούσε με το παράστημα και την πείρα του επάνω στο μακρύ συρμό, που έτρεχε μπροστά του. Ξάπλωσα στο έλκηθρο κι ακούμπησα πίσω στην πλάτη, ώστε να είμαι ανασηκωμένος λίγο, για να βλέπω το θέαμα και να φωτογραφίζω. Τυλίχτηκα καλά μέσα στο πάπλωμα, που είχε τη μορφή χοντρού υπνόσακου, για να προστατευτώ από το κρύο.

Τις φωτογραφικές μηχανές τις τοποθέτησα έξω από το χονδρό άνορακ, αλλά μέσα στον "υπνόσακο", ώστε να είναι προσιτές αλλά, συγχρόνως, και προστατευμένες, ιδίως από το κρύο, γιατί σε πολύ χαμηλές θερμοκρασίες ο αυτοματισμός τους δεν λειτουργεί και οι μπαταρίες εξαντλούνται ταχύτατα. Σε ακραίες θερμοκρασίες πρέπει να χρησιμοποιούνται μόνο οι παλιές, τελείως χειροκίνητες, φωτογραφικές μηχανές, που δεν έχουν καθόλου ηλεκτρονικά και ηλεκτρικά εξαρτήματα. Η φωτογράφηση κάτω από πολύ δύσκολες συνθήκες θέλει αντίστοιχη τεχνική και αρκετή πείρα για να επιτύχει. Ένα άλλο πρόβλημα, που ήδη έχω αναφέρει, είναι το θόλωμα των φακών. Για να αντιμετωπίσω το πρόβλημα, προσπαθούσα να μειώσω τις διαφορές θερμοκρασίας, τοποθετώντας τις μηχανές όχι κοντά στο σώμα μου αλλά μεταξύ ρουχισμού και υπνόσακου. Προχωρώντας, περάσαμε πλάι στον σιδηροδρομικό σταθμό. Το προαιώνιο μέσο μεταφοράς της Αρκτικής πλάι στο νεώτερο, με φόντο το χιονισμένο τοπίο.

Καθώς προχωρούμε με ταχύτητα και συγχρόνως φυσούσε δυνατός άνεμος, το τρομερό ψύχος γινόταν ακόμη πιο αισθητό. Η θερμοκρασία ήταν πιο χαμηλή απ' ότι στην πρώτη διαδρομή με το έλκηθρο. Κι όσο περνούσε η ώρα, τόσο έχανα θερμίδες και το κρύο προχωρούσε πιο βαθιά… μέχρι το μεδούλι. Σ' αυτό συντέλεσε και το γεγονός ότι έμενα τόση ώρα τελείως ακίνητος. Αντίθετα, ο οδηγός αναγκαζόταν που και που να κατέβει και να τρέξει μπροστά στα σκυλιά. Μερικές φορές ακόμα κι όταν σταματούσαμε και το έλκηθρο δεν προχωρούσε, οι ιμάντες των σκυλιών μπλέκονταν καθώς ήταν αεικίνητα κι ο Kelly έπρεπε να τα ξεμπλέξει, πριν ξεκινήσουμε πάλι. Χρειαζόταν αρκετή μυϊκή προσπάθεια, για να τα κουμαντάρει κι αυτό βέβαια τον ζέσταινε.

Για τις εξορμήσεις με έλκηθρα χρειάζεται πολύ βαρύς ρουχισμός κι εξοπλισμός: τουλάχιστον διπλές, χοντρές κάλτσες, αδιάβροχες μπότες με εσωτερική επένδυση από γούνα ή μονωτικό υλικό, σκούφος τύπου balaclava (που καλύπτει και ολόκληρο το πρόσωπο) και από πάνω καπέλο που ξανασκεπάζει τ' αυτιά, γάντια διπλά ή τριπλά. Η θερμοκρασία ήταν μονίμως, μέρα-νύχτα, κάτω από το μηδέν. Εκείνο που άλλαζε ήταν πόσους βαθμούς κάτω από το μηδέν και η ένταση του ανέμου.

Σε κάποια στιγμή ένα από τα husky ήθελε να κάνει την… ανάγκη του κι έτσι όλος ο συρμός σταμάτησε αναγκαστικά, για λίγο.

Όταν περάσαμε κοντά από το "χωριό" όπου κατοικούσαν τα σκυλιά, αυτά έπαψαν να υπακούουν στα παραγγέλματα κι έστριψαν προς τα εκεί που ήταν οι φίλοι και τα μικρά τους. Ο οδηγός φρενάρισε, κατέβηκε από το έλκηθρο και πήγε μπροστά για να επαναφέρει την τάξη. Το φρένο ήταν ένα σίδερο με τέσσερις μεγάλες μύτες, σαν γάντζους και ήταν δεμένο με χοντρό σκοινί στο πίσω μέρος του ελκήθρου. Ο οδηγός το έμπηξε στο χιόνι και πάτησε επάνω του, για να χωθούν οι μύτες πιο βαθιά. Έτσι, αντί το όχημα να γλιστρήσει απαλά πάνω στο χιόνι, αναγκάστηκε να σταματήσει, καθώς τα σκυλιά δεν μπορούσαν να το τραβήξουν με τόση δύναμη ώστε να υπερνικήσουν το φρένο.

Όταν φθάσαμε στο τέρμα της διαδρομής ο οδηγός κατέβηκε, πήγε και πάλι μπροστά και καθοδήγησε το πρώτο σκυλί, ώστε να κάνουμε αναστροφή. Τα σκυλιά husky, παρ' όλο που είναι άγρια και μερικές φορές ουρλιάζουν σαν λύκοι, μπορείς να τα χαϊδέψεις, γιατί δεν δαγκώνουν. Στο τέλος της διαδρομής έβγαλα αναμνηστικές φωτογραφίες με το έλκηθρο και τα 7 αεικίνητα τετράποδα.

Σαφάρι με ελικόπτερο (Heli - Safari)

Αμέσως μετά πήγα στο ελικοδρόμιο, για να πετάξω με ένα ελικόπτερο και να δω από ψηλά το αρκτικό τοπίο. Πριν απ' όλα, όμως (όπως κάθε επίδοξος επιβάτης), έπρεπε να υπογράψω, στα γραφεία της εταιρείας, ένα ειδικό έντυπο ότι απάλλασσα από κάθε ευθύνη τόσο τους πιλότους όσο και την αεροπορική εταιρεία. Επίσης, ότι παραιτούμουν, ακόμη και για λογαριασμό... των κληρονόμων μου (!) από κάθε αποζημίωση για ο,τιδήποτε τυχόν συνέβαινε στη διάρκεια της πτήσης.

Τις πρώτες φορές που θα σου ζητήσουν να υπογράψεις ένα τέτοιο έγγραφο, αισθάνεσαι πάρα πολύ άσχημα και αφύσικα, αλλά κατόπιν συνηθίζεις... Ξεχνάς ότι πρόκειται για θέμα ζωής ή θανάτου (και μάλιστα της δικής σου!). Βάζεις, έτσι, μια τζίφρα στα γρήγορα… Αυτό μου έχει συμβεί πάμπολλες (για να μην πω αμέτρητες) φορές!

Κατόπιν της υπογραφής του εντύπου και πριν από την πτήση έγινε μια λεπτομερής ενημέρωση για τους κανόνες ασφαλείας, οι οποίοι είχαν ως εξής:

1) Η προσέγγιση και η απομάκρυνση από το ελικόπτερο γίνεται πάντα από μπροστά ή ελαφρώς πλάι (ώστε να υπάρχει οπτική επαφή με τον πιλότο).

2) Όταν το έδαφος είναι επικλινές, η προσέγγιση και η απομάκρυνση γίνονται οπωσδήποτε από το χαμηλό μέρος της πλαγιάς (γιατί αλλιώς υπάρχει κίνδυνος αποκεφαλισμού από μεγάλη έλικα).

3) Κατά την προσέγγιση του ελικόπτερου στο έδαφος όλα τα αντικείμενα πρέπει να είναι δεμένα/στερεωμένα (όχι ελεύθερα), ασφαλισμένα ή τοποθετημένα μέσα σε μεγάλη αποσκευή, γιατί αλλιώς θα τα συμπαρασύρει και θα τα σηκώσει ο ισχυρός άνεμος που δημιουργούν οι έλικες.

4) Κατά την προσέγγιση του ελικοπτέρου, απαγορεύεται η κράτηση όρθιων αντικειμένων (π.χ. μπαστούνια, σκι, κ.λπ.), γιατί μπορεί να προσκρούσουν επάνω τους τα πτερύγια της περιστρεφόμενης έλικας.

5) Πριν από το κλείσιμο της πόρτας, πρέπει να ελεγχθεί ότι η ζώνη ασφαλείας βρίσκεται μέσα και ότι δεν κρέμεται απ' έξω (αλλιώς θα δημιουργηθεί πρόβλημα, αν ανακαλυφθεί εκ των υστέρων).

6) Απαγορεύεται η στήριξη στο διαφανές, πλαστικό, εξωτερικό κέλυφος (έχει μικρή αντοχή και γρατζουνίζεται εύκολα, οπότε μειώνεται η ορατότητα).

7) Απαγορεύεται η κακομεταχείριση των θυρών (κλείσιμο με δύναμη), ούτε η στήριξη στα χερούλια τους, γιατί δεν είναι φτιαγμένες για τέτοιες καταπονήσεις -μπορεί να ξεφύγουν τελείως από τη θέση τους.

8) Μετά την επιβίβαση στο ελικόπτερο και πριν δέσουμε την ζώνη ασφαλείας, πρέπει να ανοίξουμε το φερμουάρ του άνορακ, fleece, ζακέτας κ.λπ., γιατί όταν αργότερα αισθανθούμε ζέστη μέσα στο θερμαινόμενο ελικόπτερο, θα είναι δύσκολο να το κάνουμε (στενός χώρος κ.λπ.).

9) Η αποβίβαση από το ελικόπτερο γίνεται μόνο μετά από το σύνθημα του πιλότου. Σε περίπτωση που ο πιλότος σημάνει επιστροφή, πρέπει να υπακούσουμε αμέσως και να επιστρέψουμε ταχύτατα πίσω στο ελικόπτερο για απογείωση. Ο κίνδυνος είναι μεγάλος και για την αποφυγή του έχει σημασία και το τελευταίο δευτερόλεπτο.

Εννοείται ότι ο πιλότος είχε μεγάλη εμπειρία από την περιοχή και ήταν οπλισμένος με καραμπίνα.

Για να μας τονώσουν, ίσως, το ηθικό μάς ενημέρωσαν ότι το ελικόπτερο ήταν εφοδιασμένο με διάφορα σωστικά μέσα, όπως δορυφορικό τηλέφωνο (πέρα από το συνηθισμένο ραδιοτηλέφωνο), GPS και αυτόματο ηλεκτρονικό σύστημα εντοπισμού. Αυτό το τελευταίο ήταν ιδιαίτερα σημαντικό εάν προέκυπτε ατύχημα, γιατί, σε περίπτωση πτώσης του ελικοπτέρου ακόμα κι αν κατορθώσεις να επιβιώσεις από την πρόσκρουση, θα πεθάνεις κατόπιν από το ψύχος, αν καθυστερήσουν να φθάσουν τα σωστικά συνεργεία.

Εκείνη τη στιγμή έφθασαν στο ελικοδρόμιο 3 φύλακες (rangers) του σώματος προστασίας από τις αρκούδες. Ήταν οπλισμένοι σαν αστακοί. Ο καθένας είχε όπλο, τσεκούρι, πιστόλι, φακούς, σκοινιά, walkie-talkie κ.λπ. Μπήκαν σ' ένα ελικόπτερο κι έφυγαν αμέσως.

Η μεταφορά των αρκούδων

Όσες αρκούδες συλλαμβάνονται κοντά στο Churchill μεταφέρονται με ελικόπτερα, κάπου 80 έως 100 χιλιόμετρα μακριά. Πρώτα τις ναρκώνουν με ειδικές σφαίρες, που ρίχνουν από μακριά και μετά τις βάζουν μέσα σε ένα ειδικό, ισχυρό δίχτυ από χονδρό σκοινί. Αυτή η εργασία δεν είναι καθόλου εύκολη, λόγω του τεράστιου βάρους των αρκούδων. Προσέχουν επίσης, να μη συμπιεσθεί το διάφραγμα του ζώου σε βαθμό που να δυσκολεύεται να αναπνεύσει, γιατί τότε υπάρχει κίνδυνος να ψοφήσει από ασφυξία.

Στη συνέχεια σηκώνουν το δίχτυ και η πελώρια αρκούδα κρέμεται κάτω από το ελικόπτερο με ένα χοντρό συρματόσκοινο, όπως ακριβώς κρέμονται οι βαριοί κάδοι γεμάτοι νερό κάτω από τα μεγάλα πυροσβεστικά ελικόπτερα.

Επίσης, τοποθετούν κι ένα μικρό πομπό, που στερεώνουν πίσω από το αυτί της, ώστε να έχουν τη δυνατότητα οι επιστήμονες να παρακολουθούν τις περιπλανήσεις της. Έτσι μπορούν να μελετήσουν και να βγάλουν συμπεράσματα για τις μεταναστεύσεις των ζώων. Τέτοιους μικροσκοπικούς πομπούς είχα παρατηρήσει επάνω στα αυτιά των αρκούδων που έρχονταν δίπλα στα Tundra Buggy και σκαρφάλωναν μέχρι τα παράθυρα. Έμοιαζαν με τις κονκάρδες ή καρφίτσες (pin) που στερεώνουμε συνήθως στο πέτο μας, μόνο που είχαν μεγαλύτερο μέγεθος. Από αυτά τα διακριτικά που στερεώνονται στα αυτιά των ζώων προέρχεται και η γνωστή αγγλική λέξη earmark, η οποία σήμερα σημαίνει χαρακτηριστικό (γενικώς).

Τα μικρά αρκουδάκια τα μεταφέρουν βάζοντάς τα μέσα στο ελικόπτερο, ενώ η μητέρα τους κρέμεται από κάτω μέσα σε δίχτυ. Τα καθίζουν στα πίσω καθίσματα. Κάποια φορά, όμως, ένα αρκουδάκι ηλικίας δύο χρονών, που δεν ήταν καλά ναρκωμένο, ξύπνησε ξαφνικά και δάγκωσε άγρια τον πιλότο. Τα δόντια του διαπέρασαν τη στολή και το μπλου τζιν που φορούσε, του έσκισαν το κρέας, του έκοψαν νεύρα και μυς, έφθασαν μέχρι το κόκκαλο και του έκαναν μεγάλη ζημιά στο γόνατο. Το χαριτωμένο αρκουδάκι δεν παύει ποτέ, να είναι ένα μικρό "θηριάκι"… Οι φύλακες, φυσικά, προσπαθούν πάντα να εξουδετερώνουν τις αρκούδες, χωρίς να τις σκοτώνουν. Εκείνη τη χρονιά είχαν σκοτώσει μόνο μια, γιατί ήταν πολύ επικίνδυνη.

Βόλτα με το αυτοκίνητο

Μετά τη λεπτομερή ενημέρωση στο ελικοδρόμιο, μάς είπαν στο τέλος και τη δυσάρεστη πληροφορία ότι δεν υπήρχε άμεσα διαθέσιμο ελικόπτερο για μας! Θα έπρεπε να βγάλουν ένα άλλο ελικόπτερο από το υπόστεγο και να το ξεπαγώσουν (de-ice). Επειδή δε αυτή η διαδικασία διαρκούσε αρκετή ώρα, μάς πρότειναν να μας στείλουν μία βόλτα με το αυτοκίνητο σε διάφορα αξιοθέατα της περιοχής. Το δεχθήκαμε, γιατί ήταν καλύτερο από το να περιμένουμε στο γραφείο. Επειδή, όμως, το ραντεβού μας για την πτήση ήταν προγραμματισμένο από την προηγούμενη μέρα, έκανα την πονηρή σκέψη ότι το ελικόπτερο που προοριζόταν για μας, το είχαν πάρει τελικά οι φύλακες…

Επισκεφθήκαμε πρώτα το λιμάνι. Το τελευταίο πλοίο της χρονιάς είχε σαλπάρει πριν από μία εβδομάδα. Το λιμάνι του Churchill θα παρέμενε κλειστό, λόγω των πάγων, μέχρι την άνοιξη (πρώτα παγώνουν τα γλυκά νερά σε λίμνες και ποτάμια και λίγο αργότερα η θάλασσα). Το χιόνι είχε ήδη φθάσει μέχρι την ακροθαλασσιά. Τα μεγάλα βράχια κοντά στην ακτή ήταν στρογγυλεμένα από τα κύματα. Το επάνω μέρος τους καλυπτόταν από χιόνια, ενώ το υπόλοιπο από κόκκινο-καφέ λειχήνες. Κοντά στον καταυλισμό των σκυλιών husky είδαμε γιγαντιαία, κατάμαυρα κοράκια, τα μόνα που φοβίσουν τις αρκούδες, μαζί με τα ελικόπτερα.

Καθώς ο οδηγός μάς διηγείτο για τις φοβίες των αρκούδων, μού ήρθε στο μυαλό ένα γεγονός, που είχε συμβεί πριν από μερικά χρόνια: πετώντας με αετό (hang gliding) από την κορυφή του Υμηττού προς τα χωριά των Μεσογείων, κοντά στην Παιανία (Λιόπεσι) πέρασα ψηλά πάνω από ένα κοπάδι με πρόβατα και γίδια. Τα καημένα τα ζωντανά τρόμαξαν τόσο πολύ βλέποντας αυτό το πελώριο "όρνιο" (εμένα με τον αετό μου) να πετάει πάνω από τα κεφάλια τους, που διασκορπίστηκαν αλλόφρονα στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα. Όταν προσγειώθηκα λίγο πιο κάτω, ο βοσκός (μαζί με τα σκυλιά του), ήρθε τρέχοντας προς το μέρος μου, κραδαίνοντας απειλητικά την γκλίτσα του! Αγριεμένος άρχισε να με βρίζει, γιατί του είχα διαλύσει το κοπάδι! Και με το δίκιο του άλλωστε. Του ζήτησα χίλιες φορές συγγνώμη, αλλά δυσκολεύτηκα πάρα πολύ να τον ηρεμήσω!

Ο οδηγός μας, που ήταν πιλότος ελικοπτέρων, μας διηγήθηκε μερικές εμπειρίες του. Όπως μας είπε, όταν μία πολική αρκούδα τρομάξει πολύ από κάποιο ελικόπτερο, το βάζει συνήθως στα πόδια. Αν, όμως, τρέξει γρήγορα επί πολλή ώρα, καθώς η θερμοκρασία δεν είναι ακόμη αρκετά χαμηλή γι' αυτήν, υπερθερμαίνεται και μπορεί μέχρι και να ψοφήσει. Σε κάθε περίπτωση η μεγάλη τρεχάλα μπορεί να την εξαντλήσει. Γι 'αυτό οι πιλότοι, μόλις αντιληφθούν κάτι τέτοιο, απομακρύνονται το ταχύτερο.

Σε κάποια άλλη περίπτωση, μια αρκούδα σηκώθηκε όρθια για να δει ένα ελικόπτερο που πετούσε ψηλά πάνω από το κεφάλι της. Καθώς εκείνο προχωρούσε κι αυτή προσπαθούσε να μην το χάσει από τα μάτια της, έπεσε τελικά προς τα πίσω με την πλάτη! Κάποια μέρα, που η θερμοκρασία ήταν 40 βαθμοί κάτω από το μηδέν, ο οδηγός μας κόντεψε να πάθει κρυοπάγημα στο αυτί του, χωρίς καν να το αντιληφθεί. Τα άκρα του σώματος αρχικά μουδιάζουν από το κρύο, κατόπιν απονεκρώνονται και παγώνουν, χωρίς να αισθάνεται ο "ιδιοκτήτης" τους πόνο. Πρήστηκε φοβερά το αυτί του, αλλά τελικά διασώθηκε από τους γιατρούς την τελευταία στιγμή.

Καθώς προχωρούσαμε σε κάποιο ανήφορο, οι ρόδες του αυτοκινήτου μας άρχισαν να πατινάρουν επάνω στο χιόνι. Ξαναγυρίσαμε πίσω στην αρχή του ανήφορου, για να πάρουμε φόρα, αλλά και πάλι κολλήσαμε ανεβαίνοντας. Στην τρίτη προσπάθεια καταφέραμε να φθάσουμε μέχρι το τέρμα της ανηφόρας. Με την ευκαιρία αυτή ρώτησα τον οδηγό να μου λύσει μια μεγάλη απορία, που είχα: γιατί στο Churchill, παρά τον φοβερό, πολύμηνης διάρκειας χειμώνα που αντιμετωπίζουν, δεν χρησιμοποιούν σχεδόν καθόλου αυτοκίνητα τύπου Jeep 4 Χ 4 (έχουν μόνο μερικές τετράτροχες, τετρακίνητες μοτοσυκλέτες). Μου εξήγησε, λοιπόν, ότι ειδικά συνεργεία προετοιμάζουν καλά τους δρόμους, καθαρίζουν και απομακρύνουν τα χιόνια και κατόπιν ρίχνουν αλάτι και ψηλό χαλίκι, ώστε να βελτιώνεται η πρόσφυση των τροχών. Επίσης, οι οδηγοί έχουν γνώσεις και μεγάλη πείρα οδήγησης επάνω στο χιόνι και στον πάγο.

Λίγο πιο κάτω φθάσαμε σε μια μεγάλη πινακίδα που έγραφε:

«ΠΡΟΣΟΧΗ ΑΡΚΟΥΔΕΣ: Μην προχωρήσετε πέρα από το σημείο αυτό».

Είχαμε ήδη φθάσει στα όρια του χωριού. Από το ραδιοτηλέφωνο μάς ειδοποίησαν να επιστρέψουμε στο ελικοδρόμιο. Σε λίγο το ελικόπτερό μας θα ήταν έτοιμο για πτήση.

Πετώντας πάνω από την χιονισμένη τούντρα

Το ελικόπτερο ήταν κατασκευής Bell και χωρούσε συνολικά, μαζί με τον πιλότο, 6 άτομα. Οι επιβάτες ήμασταν τελικά μόνο 4, γιατί κάποιος την τελευταία στιγμή υπαναχώρησε (ίσως το ξανασκέφθηκε ωριμότερα…). Εμένα με τοποθέτησαν στη θέση του συγκυβερνήτη (εμπρός αριστερά). Τελείως τυχαία προτίμησαν εμένα από τους άλλους συνεπιβάτες, χωρίς να χρειαστεί να χρησιμοποιήσω σαν… μέσον το "προσόν" ότι έχω δίπλωμα πιλότου αεροπλάνων. Δέσαμε τις ζώνες, ασφαλίσαμε τις πόρτες, φορέσαμε στα αυτιά τα ακουστικά επικοινωνίας και σε ελάχιστο χρόνο βρεθήκαμε στον αέρα. Εγώ, εκτός από την ενδοεπικοινωνία με τον πιλότο και τους άλλους επιβάτες, επειδή καθόμουν στη συγκεκριμένη θέση, μπορούσα να συμμετέχω και σε όλες τις επικοινωνίες με τον πύργο ελέγχου και την υπόλοιπη εναέρια κυκλοφορία.

Μου κάνει εντύπωση πόσο όμοια με την Ελλάδα ήταν όχι μόνο η ορολογία αλλά και ο τόνος της φωνής και γενικά ο τρόπος διεξαγωγής της συνομιλίας. Αρχικά πετούσαμε κατά μήκος της παραλίας και σε λίγα λεπτά φθάσαμε στην περιοχή όπου κινούνταν τα Tundra Buggy. Είδαμε και τα δύο μακρόστενα πανδοχεία παρακολούθησης των αρκούδων (bunk-houses), καθώς και τους πύργους-παρατηρητήρια. Είχα υπέροχη θέα τόσο προς τα εμπρός και προς το πλάι όσο και προς τα κάτω, επειδή το ελικόπτερο είχε και στο δάπεδο κοντά στα ποδωστήρια (πεντάλ) ένα διαφανές τμήμα. Έτσι, μπορούσα να φωτογραφίζω άνετα. Οι λίμνες και τα ρυάκια ήταν μισοπαγωμένα. Στην επιφάνεια της θάλασσας, κοντά στην ακτή, είχαν ήδη δημιουργηθεί κομμάτια πάγου, που είχαν σχήμα μεγάλης τηγανίτας (γι' αυτό ονομάζονται pancake ice). Αν και ψιλοχιόνιζε, η ορατότητα ήταν ικανοποιητική. Είδαμε κι αρκετές αρκούδες, σε διάφορα σημεία. Μία από αυτές τρόμαξε τόσο που άρχισε να τρέχει αλαφιασμένη. Πήραμε αμέσως μεγαλύτερο ύψος, ώστε να μπορέσει να ηρεμήσει. Κάναμε μια μεγάλη βόλτα και προχωρήσαμε πολύ μακρύτερα από τις περιοχές που είχαμε διασχίσει με τα Tundra Buggy. Η ευρύτερη περιοχή ονομάζεται Nunawak και αποτελεί το μήλο της έριδος μεταξύ των γηγενών Εσκιμώων και των απογόνων των λευκών εποίκων του Καναδά.

Στη διάρκεια της επιστροφής πετάξαμε επάνω από μια πλατιά χερσόνησο, που συνδέεται με την ξηρά με μια λεπτή λωρίδα γης. Τόσο η χερσόνησος όσο κι ο ισθμός ήταν, βέβαια, κατάλευκα, καθώς καλύπτονταν από χιόνια και πάγο. Πριν προσγειωθούμε κάναμε πρώτα αρκετές χαμηλές διελεύσεις, για να ελέγξουμε καλά το χώρο από χαμηλό ύψος. Διαπιστώσαμε ότι υπήρχε μόνο μια αρκούδα στην περιοχή.

Η εκλογή της χερσονήσου ως τόπου προσγείωσης ήταν πολύ σοφή, γιατί εκεί ήταν πολύ δύσκολο να φθάσουν αρκούδες από τη γύρω περιοχή, χωρίς να γίνουν αντιληπτές. Αντιθέτως, στην απέραντη πεδιάδα της τούντρας μπορούσαν εύκολα να πλησιάσουν, από κάθε κατεύθυνση, ή να είναι κρυμμένες μέσα στους θάμνους και να εμφανισθούν τελείως ξαφνικά μπροστά μας την τελευταία στιγμή. Σ' αυτό θα τις βοηθούσε, άλλωστε, και η ομοιότητα του χρώματος της γούνας τους με το λευκό περιβάλλον.

Η προσγείωση στην τούντρα

Την ώρα που το ελικόπτερο πλησίαζε να ακουμπήσει στο έδαφος οι προπέλες του σήκωσαν ολόγυρα ένα λευκό σύννεφο από χιόνι. Η προσεδάφιση ήταν πάρα πολύ μαλακή. Ο πιλότος μάς σύστησε να παραμείνουμε ακίνητοι στις θέσεις μας. Ο κινητήρας έπρεπε να μείνει σε λειτουργία σε αργή κίνηση περίπου 3 λεπτά προτού σβήσει. Σε όλο αυτό το διάστημα ο πιλότος είχε καρφωμένο το βλέμμα του στην αρκούδα και παρακολουθούσε τις κινήσεις της. Καθώς εκείνη δεν έδειξε καμιά περιέργεια για μας, έσβησε τη μηχανή και τότε μας είπε να ανοίξουμε τις πόρτες και να κατεβούμε. Η πρώτη του δουλειά ήταν να πάρει το όπλο που είχε πλάι στη θέση του και να φορέσει τον ιμάντα στην πλάτη του. Όπως μας είπε ο ίδιος, η διαδικασία απόκτησης άδειας οπλοφορίας στον Καναδά ήταν ιδιαιτέρως πολύπλοκη. Όμως, η οπλοφορία είναι απαραίτητη στην τούντρα.

Πολύ κοντά στο σημείο προσγείωσης βρισκόταν ο σκελετός μιας μεγάλης αρκούδας. Ο πιλότος μάς είπε ότι πέθανε σε ηλικία περίπου 17 ετών. Πήραμε τα δύο βαριά κομμάτια του κρανίου της στα χέρια μας και βγάλαμε αναμνηστικές φωτογραφίες. Συγχρόνως, ρίχναμε και κλεφτές ματιές στη ζωντανή αρκούδα, για να παρατηρούμε τις κινήσεις της, που, ευτυχώς, συνέχιζε να αδιαφορεί τελείως για την παρουσία μας. Το κρύο ήταν φοβερό κι ο άνεμος κυριολεκτικά ξύριζε. Δεν ξέρω πόσο χαμηλή ήταν η θερμοκρασία. Εκείνο, όμως, που μου έκανε εντύπωση ήταν πως τα μάτια μας δάκρυζαν από το ψύχος και οι σταγόνες των δακρύων, μόλις έρχονταν σ' επαφή με τα κρύσταλλα των γυαλιών, πάγωναν ακαριαία! Σε λίγα λεπτά αποφασίσαμε, ομοφώνως, ότι ήταν ώρα για αναχώρηση.

Στην επιστροφή περάσαμε επάνω από μία παλιά, εγκαταλειμμένη, στρατιωτική βάση εκτόξευσης πυραύλων. Κάναμε, μάλιστα, και μια πλήρη περιστροφή, για να τη δούμε καλύτερα. Πλησιάζοντας στην πόλη είδαμε δύο αρκουδοπαγίδες, που ήταν στημένες σε επίκαιρα σημεία, για να πιάσουν πεινασμένες αρκούδες, που τυχόν θα επιχειρούσαν να διεισδύσουν στην κατοικημένη περιοχή. Περάσαμε πάνω από την πόλη και κατευθυνθήκαμε προς το γειτονικό φρούριο «Fort Churchill», που είχε χτίσει το 1688 η εταιρεία Hudson's Bay company, για να προστατεύσει τους Βρετανούς εμπόρους γούνας από τις επιδρομές των Γάλλων ανταγωνιστών τους. Κάναμε μία πλήρη στροφή επάνω από το παλιό κάστρο, το οποίο, καθώς ήταν χιονισμένο, έμοιαζε με πολυγωνική λευκή τούρτα. Κατόπιν περάσαμε πάνω από το λιμάνι, που είχε ήδη νεκρώσει. Σ' ένα μήνα περίπου θα έφευγε από το Churchill κι ο τελευταίος επισκέπτης και το χωριό θα έπεφτε σε κατάσταση "χειμερινής νάρκης" μέχρι την επόμενη άνοιξη. Η διάρκεια της ημέρας θα ήταν ελάχιστη, με τη μεγάλη, παγερή, πολική νύχτα να διαρκεί σχεδόν ολόκληρο το 24ωρο…

Όταν προσγειωθήκαμε μας έδωσαν ως αναμνηστικά της πτήσης (ή μήπως άραγε και της τόλμης μας;) μια μεταλλική καρφίτσα-έμβλημα για το πέτο κι ένα γραπτό πιστοποιητικό-ενθύμιο.

Αυτές τις συναρπαστικές εμπειρίες στην καναδέζικη τούντρα δεν τις έχει ζήσει η μεγάλη πλειοψηφία των εκατομμυρίων Καναδών. Ευτυχώς, καμιά μέρα δεν αντιμετωπίσαμε χιονοθύελλα, που θα είχε ως συνέπεια να ματαιωθούν οι πτήσεις και οι εξορμήσεις με τα Buggy.

Η επιστροφή

Λόγω της μεγάλης καθυστέρησης στην ετοιμασία του ελικόπτερου, χάσαμε το μεσημεριανό φαγητό. Έτσι, αναγκαστικά αρκεστήκαμε σ' ένα σάντουιτς και σ' ένα ποτό από μεταλλική κονσέρβα, που τα καταναλώσαμε μέσα στο αυτοκίνητο. Όλη η υπόλοιπη ομάδα ήταν ήδη έτοιμη για να μπει στο λεωφορείο, το οποίο θα μας μετέφερε στο αεροδρόμιο. Το μόνο που πρόλαβα να κάνω ήταν να αγοράσω μερικά τοπικά ρούχα για ενθύμιο. Δυστυχώς, οι αποσκευές μας είχαν ήδη φορτωθεί κι έτσι δεν μπόρεσα να πάρω κάποια πράγματα που θα μου ήταν χρήσιμα στη διάρκεια του αεροπορικού ταξιδιού.

Στην πύλη εξόδου του αεροδρομίου όχι μόνο δεν έγινε ο παραμικρός έλεγχος ασφαλείας αλλά δεν υπήρχαν ούτε κάρτες επιβίβασης, ούτε θέσεις, ούτε καμιά διατύπωση, ούτε καν καταμέτρηση του αριθμού των μελών της ομάδας. Δηλαδή, πιο απλά από ότι μπαίνεις σ' ένα λεωφορείο! Βέβαια, το αεροπλάνο ήταν τελείως γεμάτο κι επομένως αν υπήρχε κάποιος παρείσακτος τότε κάποιος άλλος επιβάτης θα περίσσευε, οπότε ασφαλώς θα έκαναν έλεγχο.

Το αεροδρόμιο ήταν χιονισμένο και πήγαμε περπατώντας μέχρι το αεροπλάνο. Δεν θα περιγράψω τις δυσκολίες των πέντε μακρινών πτήσεων της επιστροφής, για να μείνουν ως τελευταία εντύπωση η μαγεία και οι συναρπαστικές εμπειρίες του ακραίου βορρά. Θα αναφέρω μόνο ένα γεγονός: Κατά τη μεθοδική σχεδίαση του ταξιδιού μου είχα προβλέψει ότι θα πέσω επάνω στην αλλαγή θερινής / χειμερινής ώρας. Ζήτησα, λοιπόν, πριν αναχωρήσω από τη Αθήνα να μάθω από την αμερικανική πρεσβεία, πότε αλλάζουν ώρα στις ΗΠΑ. Ε, λοιπόν, δεν ήξεραν! Ευτυχώς, η αλλαγή ώρας έγινε τελικά εκείνη τη φορά, συγχρόνως σε Ευρώπη και Αμερική, τη νύχτα του Σαββάτου 26 Οκτωβρίου προς ξημερώματα της Κυριακής. Έτσι δεν αντιμετώπισα πρόβλημα στις ανταποκρίσεις των πτήσεων των δύο ηπείρων. Όλα λειτούργησαν άψογα.

Στη λευκή έρημο της Αρκτικής η απομόνωση, η αποτοξίνωση και η αποστασιοποίηση από τα γεγονότα και τα προβλήματα (ακόμη και από τα πιο μεγάλα) ήταν απόλυτη: μόνο μέσα στο αεροπλάνο έμαθα ότι έχει ήδη συλληφθεί ο δολοφόνος-ελεύθερος σκοπευτής, που σκότωνε τότε πολλούς ανύποπτους ανθρώπους χωρίς λόγο στην περιοχή της Ουάσιγκτον και ιδίως σε βενζινάδικα!

Σημείωση

Μια περίληψη του ανωτέρω κειμένου παρουσιάσθηκε, υπό μορφή διάλεξης με παράλληλη προβολή έγχρωμων διαφανειών, στις αίθουσες του Μουσείου του Ιδρύματος Νικ. Π. Γουλανδρή. Ήταν τόσο μεγάλη η συμμετοχή του κοινού που, πέραν των ορθίων, πολλοί αναγκάστηκαν να ακούνε την ομιλία έξω από την αίθουσα, από το κλιμακοστάσιο, χωρίς βέβαια να βλέπουν τις φωτογραφίες!

Οι φωτογραφίες από τις δημοσιεύσεις στον τύπο για τη διάλεξη αυτή με την φοβερή πολυκοσμία μού χρησίμευσαν προκειμένου να κατορθώσω να πάρω βίζα για τη Λιβύη την εποχή του Καντάφι! Αλλά αυτή είναι μια άλλη, τεράστια ιστορία...

Πνευματικά δικαιώματα adventurouslife.gr