Σπήλαια Δυρού - Μάνη

Το χρονικό της ανακάλυψης των νέων τμημάτων

Η προεργασία της αποστολής

Η ιδέα μιας λεπτομερέστερης και καλύτερης εξερεύνησης του σπηλαίου Γλυφάδας του Δυρού ήταν αρκετά παλιά και ανήκε στο συνάδελφο σπηλαιολόγο Γ. Αβαγιανό. Οι δυσκολίες, όμως, ήταν πολλές και κανείς, απολύτως κανείς, στη Σπηλαιολογική Εταιρεία δεν πίστευε ότι θα μπορούσε βρεθεί κάτι το καινούργιο, επειδή όλες οι προηγούμενες έρευνες είχαν αποβεί άκαρπες, ακόμη και οι υποβρύχιες έρευνες μιας ειδικής ερευνητικής ομάδας του Πολεμικού Ναυτικού.

Ήδη από το καλοκαίρι του 1978 είχα κάνει μία επιστολή - αίτηση προς το σεβαστό Υπουργείο Πολιτισμού, στην εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων, για να μας χορηγήσει άδεια για έρευνες. Το έγγραφο το υπέγραψα εγώ (ως μέλος μόνο του Διοικητικού Συμβουλίου της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας - αργότερα έγινα Ειδικός Γραμματέας της) επειδή, λόγω εποχής, τα περισσότερα μέλη απουσίαζαν σε διακοπές και δεν ήταν δυνατόν να συγκληθεί το Διοικητικό Συμβούλιο, για να κάνει επίσημο έγγραφο. Η απάντηση του Υπουργείου ήρθε μετά από 6 μήνες και ήταν αρνητική, γιατί «υπήρχε πιθανότητα αρχαιολογικών ευρημάτων».

Από τότε άρχισε μια μεγάλη προσπάθεια με γνωριμίες, παρακλήσεις, πιέσεις, υποσχέσεις κ.λπ., μέχρις ότου, μετά από ένα ακόμη χρόνο, πήραμε επιτέλους την άδεια, αλλά με τον όρο ότι θα μας συνόδευε ένας εκπρόσωπος της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας. Ανάλογη άδεια πήραμε και από τον Ε.Ο.Τ. Από την πλευρά της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας όλοι ήταν αντίθετοι, γιατί θεωρούσαν την αποστολή αυτή άσκοπη και περιττή, δεδομένου ότι στις προηγούμενες δεκαετίες είχαν γίνει επανειλημμένες έρευνες, τόσο από σπηλαιολόγους όσο και από σπηλαιοδύτες - βατραχανθρώπους, χωρίς κανένα αποτέλεσμα. Κάποιοι, μάλιστα, μας έκαναν "πόλεμο νεύρων". Γι' αυτό υποχρεωθήκαμε να καλύψουμε εμείς όχι μόνο τα δικά μας έξοδα, αλλά και τα έξοδα του επιτηρητή μας-εκπροσώπου της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας. [Σημείωση: Κάποιες φορές αναφέρομαι με πολύ αρνητικό τρόπο για διάφορους αρχαιολόγους, επειδή έχω υποστεί τρομακτικές ταλαιπωρίες εξαιτίας τους. Οφείλω, όμως, να ομολογήσω ότι έχω συναντήσει και συνεργαστεί άψογα με άλλους που βεβαίως εκτιμώ αφάνταστα.]

Ο σπηλαιολογικός εξοπλισμός

6 Δεκεμβρίου 1979

Μετά από όλες αυτές τις αντιξοότητες, ορίσαμε ως ημερομηνία αναχώρησης την 6η Δεκεμβρίου 1979. Συγκεντρώσαμε όλο τον απαιτούμενο εξοπλισμό, τόσο ατομικά όσο και από τη Σπηλαιολογική Εταιρεία. Είχαμε 7 φουσκωτές λαστιχένιες βάρκες, πτυσσόμενα κουπιά, τρόμπες, κράνη, σχοινιά, ανεμόσκαλες, λάμπες ασετιλίνης, ηλεκτρικούς φακούς, σακίδια, υλικά αναρρίχησης (καρφιά, καραμπίνερ, ντεσαντέρ, φρένα κ.λπ.) πυξίδες, υψόμετρο, σκηνές, υπνόσακους, φωτογραφικό εξοπλισμό, φλας, ειδικά στεγανά δοχεία για τις μεταφορές μέσα στο νερό, σπηλαιολογικές φόρμες, στολές καταδύσεων, πτερύγια, υποβρύχιους φακούς, εφεδρικές μπαταρίες, τρόφιμα και πολλά άλλα, που θα ήταν αδύνατο να χωρέσουν σε ένα αυτοκίνητο, έστω και μεγάλο. Την κατάσταση έσωσε η εξαιρετικά ευρύχωρη ρυμουλκούμενη μπαγκαζιέρα μου, που τα χώρεσε όλα και μας εξυπηρέτησε αφάνταστα. Συγχρόνως, αποτέλεσε και τη μόνιμη βάση μας κοντά στην είσοδο της σπηλιάς για όλες τις μέρες που κράτησε η εξερεύνηση.

Κατά τη διάρκεια της διαδρομής με το αυτοκίνητο, το πιο αξιοσημείωτο ήταν οι μεγάλες κατολισθήσεις που συναντήσαμε επάνω στο οδόστρωμα. Ευτυχώς, υπήρχε η δυνατότητα διάβασης από το χώμα πλάι στην άσφαλτο κι έτσι δεν καθυστερήσαμε καθόλου.

Η ομάδα μας αποτελείτο από τους: Γιώργο Αβαγιανό, Κώστα Ζούπη, εμένα και τον εκπρόσωπο της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας Κώστα Κωνσταντόπουλο. Ευτυχώς, ο εκπρόσωπος της Αρχαιολογικής ήταν νέος, συνεννοήσιμος, και μάλιστα, επικεφαλής του τμήματος υποβρυχίων καταδύσεων της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων.

Ετοιμασία πριν από την εξερεύνηση

Η προετοιμασία στην είσοδο της σπηλιάς απαιτεί πολύ χρόνο, αλλά είναι εξαιρετικά σημαντική για την επιτυχία ή την αποτυχία της κάθε προσπάθειας. Προετοιμάζουμε πρώτα τους φανούς ασετιλίνης. Σπάζουμε τις πέτρες της ασετιλίνης σε μικρά κομμάτια, βάζουμε νερό, καθαρίζουμε το μπεκ (ακροφύσιο) κ.λπ. Φουσκώνουμε τις βάρκες και τις ελέγχουμε για τελευταία φορά, μήπως τυχόν χάνουν αέρα οι αεροθάλαμοί τους ή μήπως βάζουν νερά. Συναρμολογούμε τα κουπιά, τα οποία είναι σπαστά για να μεταφέρονται εύκολα μέσα στα δαιδαλώδη σπήλαια.

Μετά επιλέγουμε το υλικό που θα πάρουμε μαζί μας. Εδώ χρειάζεται πολλή συζήτηση και μεγάλη προσοχή. Από τη μια μεριά δεν πρέπει να μας λείψει τίποτε μέσα στη σπηλιά και από την άλλη το βάρος και ο όγκος των εφοδίων πρέπει να περιοριστούν στο ελάχιστο δυνατό. Κατά τη σύσκεψη αυτή είναι φυσικό να υπάρχουν και αρκετές διαφωνίες, καθώς προσπαθούμε να συμβιβάσουμε αυτές τις αλληλοσυγκρουόμενες απαιτήσεις. Κατόπιν έρχεται η επιλογή της κατάλληλης στολής, ανάλογα με τις πληροφορίες (όταν υπάρχουν) για το είδος της σπηλιάς (π.χ. βάραθρο, λίμνη, λάσπες κ.λπ.), ή με βάση μόνο την προηγούμενη πείρα, όταν πρόκειται για καινούργια εξερεύνηση σε άγνωστο σπήλαιο.

Τέλος, όσοι φωτογραφίζουν έχουν επιπλέον και την προετοιμασία του πολύπλοκου φωτογραφικού εξοπλισμού: επιλογή των κατάλληλων μηχανών και φακών, καθαρισμός των φακών, φιλμ, φλας, μπαταρίες, φίλτρα, δακτυλίδια, φωτοκύτταρα (για την αυτόματη ενεργοποίηση πολλών φλας συγχρόνως) κ.ά. Μετά απ' όλα αυτά δεν είναι παράξενο ότι πολλές φορές η προετοιμασία κοντά στην είσοδο της σπηλιάς διαρκεί 2 ολόκληρες ώρες ή και ακόμη περισσότερο.

Οι βάρκες που χρησιμοποιούμε είναι πολύ ελαφρές και μικρές, για να είναι ευέλικτες και να χωρούν στα πολύ στενά περάσματα. Μόλις και μετά βίας σηκώνουν ένα άτομο και λίγα εφόδια. Κι αν επιχειρήσει κανείς να μπει μέσα με τον συνηθισμένο τρόπο, δηλαδή να βάλει πρώτα το ένα πόδι και μετά το άλλο, η βάρκα έχει ήδη ανατραπεί και ο ίδιος βρίσκεται κιόλας μέσα στο νερό! Για να μπει ή να βγει κανείς από τη βάρκα χρειάζεται ειδική τεχνική, πολλή εξάσκηση, αρκετή μυϊκή δύναμη και συνεχής προσοχή. Αλλιώς… το παγωμένο μπάνιο είναι εξασφαλισμένο! Και η θερμοκρασία του νερού, δυστυχώς, είναι παρόμοια με εκείνη της χειμωνιάτικης θάλασσας. Στην αρχή βάζει κανείς το ένα πόδι με ελάχιστο βάρος. Μετά ακουμπάει προσεκτικά και μαλακά τα δύο χέρια του στις δύο κουπαστές (ή φουσκωτά λουκάνικα), δεξιά και αριστερά. Βαθμιαία μεταφέρει περισσότερο βάρος στα δύο χέρια, προσέχοντας να μη διαταράξει την ισορροπία και τέλος φέρνει μέσα και το δεύτερο πόδι.

Σ' όλη τη διαδρομή μένει σχεδόν πάντοτε γονατιστός, ώστε να έχει καλή εποπτεία και ορατότητα, να μπορεί να κωπηλατεί ή να ακουμπάει στα τοιχώματα της σπηλιάς (για να "αγαντάρει"), να επιδιορθώνει την ασετιλίνη (αν χρειασθεί), να τραβάει φωτογραφίες, να βγάζει τα νερά από τη βάρκα και, τέλος, να μπορεί να αποβιβασθεί (πράγμα ιδιαίτερα δύσκολο, ιδίως όταν η απέναντι όχθη είναι πολύ απόκρημνη). Περιττό, ίσως, να αναφέρω ότι όταν τα γόνατα παραμένουν επί πολλή ώρα ακίνητα, μουδιάζουν φοβερά (για να μη μιλήσουμε για την υγρασία, τα νερά και το κρύο...).

Το τράβηγμα του κουπιού έχει, επίσης, ειδική τεχνική και χρειάζεται εξοικείωση. Κατ' αρχάς δεν εξυπηρετεί το συνηθισμένο σύστημα με σκαρμούς. Ένα διπλό κουπί σε στυλ κανό εξυπηρετεί μεν αλλά στα στενά περάσματα αποτελεί μεγάλη ενόχληση, λόγω του μεγέθους του. Έτσι, συχνά καταφεύγουμε στο μονό κουπί, που το χρησιμοποιούμε εναλλάξ, μία φορά δεξιά, μία αριστερά. Αυτό χρειάζεται μεγάλη μαεστρία. Πρώτα-πρώτα γιατί οι βίαιες και ασυγχρόνιστες κινήσεις περιστρέφουν τη βάρκα, μια προς τα δεξιά μια προς τα αριστερά, χωρίς να την προχωρούν παρά ελάχιστα, ενώ αντιθέτως εξαντλούν αφάνταστα τον κωπηλάτη. Ένα άλλο πρόβλημα είναι ότι κάθε μετάβαση του κουπιού πάνω από τη βάρκα ώστε να περάσει στην άλλη μεριά σημαίνει στάξιμο αρκετού νερού μέσα σ' αυτή. Έτσι δεν αργεί να γίνει κανείς τελείως μούσκεμα…

Οι αρχικές έρευνες

7 Δεκεμβρίου 1979

Την πρώτη μέρα ερευνήσαμε πάρα πολλά ανοίγματα στα τοιχώματα των διαδρόμων. Προχωρούσαμε άλλοτε 5, άλλοτε 10, άλλοτε 15 μέτρα, αλλά τελικά όλες οι κοιλότητες κατέληγαν σε αδιέξοδο ή στένευαν τόσο πολύ που ακόμη και έρποντας ήταν αδύνατη η διάβαση. Μερικές από τις πλευρικές στοές που επισκεφθήκαμε είχαν ωραίο σταλακτιτικό διάκοσμο, μα όλες αυτές οι προσπάθειές μας δεν κατέληξαν σε κανένα ουσιαστικό αποτέλεσμα. Επίσης, η παραμονή πάνω από 10 ώρες συνεχώς με βρεγμένα ρούχα μέσα σ' ένα χώρο με φοβερή υγρασία (σχεδόν 100%) και χαμηλή θερμοκρασία είναι πάρα πολύ δυσάρεστη εμπειρία.

Βγήκαμε αργά το βράδυ κατάκοποι, βρεγμένοι μέχρι το κόκαλο και κάπως απογοητευμένοι. Ενδόμυχα έκανα τη σκέψη ότι όλοι οι άλλοι στη Σπηλαιολογική Εταιρεία που μας έλεγαν ότι η προσπάθειά μας ήταν καταδικασμένη, ίσως τελικά να είχαν δίκιο. Δεν το είπα, όμως, στους δυο συντρόφους μου για να μην τους αποκαρδιώσω.

Ο εκπρόσωπος της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας, ο οποίος ήταν ένας πολύ σκληραγωγημένος αυτοδύτης, ταλαιπωρήθηκε τόσο πολύ που μας δήλωσε ότι ήταν λίγο αδιάθετος και ότι δεν θα ξαναρχόταν μαζί μας. Ευτυχώς, όμως, ήταν ευγενέστατος και μας επέτρεψε να συνεχίσουμε μόνοι τις έρευνές μας. Εμείς πήγαμε σ' ένα μικρό τροχόσπιτο που είχε την καλοσύνη να μας παραχωρήσει ο Ε.Ο.Τ. για να μένουμε. Ποτέ άλλοτε στη ζωή μου δεν είχα εκτιμήσει τόσο πολύ ένα ηλεκτρικό καλοριφέρ όσο εκείνο το βράδυ!

Όταν αλλάξαμε και φορέσαμε στεγνά ρούχα, κοντά στη ζέστη του καλοριφέρ αισθανθήκαμε άλλοι άνθρωποι - σημειωτέον ότι ήταν 7 Δεκεμβρίου! Μου πέρασε ως δια μαγείας και ο πονοκέφαλος που είχα. Αρχίσαμε τότε να αισθανόμαστε το στομάχι μας άδειο και θυμηθήκαμε ότι είχαμε να φάμε απ' το πρωί… Αποφασίσαμε, λοιπόν, να πάμε στο γειτονικό χωριό για φαγητό. Ευτυχώς, βρήκαμε ένα μαγαζάκι που ήταν ακόμα ανοιχτό, γιατί ο εστιάτορας παρακολουθούσε κάτι ενδιαφέρον στην τηλεόραση. Φάγαμε σαν πεινασμένοι λύκοι…

Η δεύτερη εξόρμηση

8 Δεκεμβρίου 1979

Την επομένη το πρωί αποφασίσαμε να πάμε πρώτα με το αυτοκίνητο στην Αρεόπολη, για να ανεφοδιασθούμε με τρόφιμα. Αυτό ήταν απαραίτητο, γιατί είναι γνωστό ότι σε κανένα ελληνικό χωριουδάκι δεν μπορεί κανείς να βρει τίποτα άλλο για πρωινό εκτός από το κλασικό φλιτζάνι καφέ στο καφενείο της πλατείας. Αυτή είναι ίσως η πιο τυπική και η πιο διαδομένη ελληνική συνήθεια. Εμείς, όμως, χρειαζόμασταν ένα γερό breakfast, για να μας κρατήσει ολόκληρη τη μέρα (ίσως και περισσότερο) και μάλιστα με συνεχή και έντονη μυϊκή προσπάθεια. Προμηθευτήκαμε αρκετά εφόδια και καθίσαμε στη χειμωνιάτικη λιακάδα να φάμε. Ο καιρός ήταν περίφημος. Αγναντεύαμε κάτω τη γαλάζια θάλασσα…

Μετά την αποτυχία και τη φοβερή κούραση της πρώτης μέρας κανείς από τους τρεις μας δεν το 'κανε κέφι να ξαναγυρίσει στη υγρή, ψυχρή σπηλιά! Να εγκαταλείψουμε τη γλυκιά ζεστασιά του ήλιου και να γυρίσουμε στη σκοτεινή υγρασία; Και μάλιστα με ελάχιστες πλέον πιθανότητες επιτυχίας. Όμως, η αποστολή είναι αποστολή. Έτσι, με βαριά καρδιά ξεκινήσαμε.

Στην είσοδο της σπηλιάς αρχίσαμε πάλι την προετοιμασία για τη νέα εξόρμηση. Εκτός όλων των άλλων, έπρεπε να επισκευάσουμε, έστω και πρόχειρα κολλώντας ειδικά μπαλώματα, τις μικροζημιές που είχαν υποστεί οι βάρκες την προηγούμενη μέρα. Διανύσαμε στα γρήγορα το μεγαλύτερο μέρος της τουριστικής διαδρομής και αρχίσαμε κατόπιν να εξερευνούμε τους πλευρικούς διαδρόμους, τόσο τις μεγάλες στοές όσο και τις μικρές κοιλότητες, αλλά δυστυχώς και πάλι χωρίς κανένα αποτέλεσμα.

Κάποια στιγμή μπήκαμε σ' ένα μεγαλύτερο θάλαμο, που φαινόταν αρκετά ενδιαφέρων. Βρήκαμε μία αίθουσα με ωραίο σταλακτιτικό διάκοσμο και αρκετές διακλαδώσεις. Για να επιταχύνουμε την εξερεύνηση, αποφασίσαμε να χωρίσουμε και να αναλάβει ο καθένας από μας μία περιοχή. Πράγματι, αυτό και έγινε. Βρήκαμε μερικές μικρές καινούργιες αίθουσες και μετά επιστρέψαμε ξανά στο σημείο όπου είχαμε χωρίσει. Συμφωνήσαμε να επαναλάβουμε το ίδιο σύστημα και πιο κάτω. Βέβαια αυτό ήταν, χωρίς αμφιβολία, σε βάρος της ασφάλειάς μας, αλλά έτσι θα κερδίζαμε πολύ χρόνο (και θα μοιράζαμε την κούραση). Συνεχίσαμε, λοιπόν, τις μεμονωμένες προσπάθειες.

Η μεγάλη στιγμή

Γύρω στο μεσημέρι βρισκόμασταν σε μια αίθουσα με πυκνό και ωραίο σταλακτιτικό υλικό, που δημιουργούσε πολλούς παράλληλους διαδρόμους. Ακολουθήσαμε από έναν ο καθένας. Εγώ πήρα τη δεξιά διαδρομή. Πέρασα από μία πολύ στενή δίοδο και προχώρησα 15 περίπου μέτρα. Άναψα τον ισχυρό φακό μου. Η φωτεινή δέσμη του πέρασε ανάμεσα από μία πυκνή σειρά σταλακτιτικές κολώνες και φώτισε πιο μακριά. Ο διάδρομος φαινόταν να προχωρεί ακόμη βαθύτερα. Ήταν η πρώτη φορά που έβλεπα να υπάρχουν ελπίδες! Η καρδιά μου άρχισε να χτυπάει σε ξέφρενο ρυθμό. Αισθανόμουν το αίμα μου να σφυροκοπάει τα μηνίγγια μου! Με μεγάλο πόνο ψυχής και μετά από πολλές αμφιταλαντεύσεις αποφάσισα, τελικά, να σπάσω το αδιαπέραστο φράγμα των σταλακτιτών, για να μπορέσω να περάσω. Τέρμα, όμως, δεν φαινόταν πουθενά! Έμεινα κατάπληκτος! Η μεγάλη επιθυμία μας γινόταν άραγε πραγματικότητα;

Ο Κώστας, που προχωρούσε παράλληλα με μένα και αριστερά μου, έφθασε σε αδιέξοδο. Μέσα από τις σχισμές του βράχου διέκρινα το φως του. Του φώναξα να κάνει πίσω και να προχωρήσει παράλληλα αλλά δεξιότερα, ώστε να έρθει προς το δικό μου μέρος που έδειχνε πως είχε ενδιαφέρον. Σε λίγο έφθασε στο σημείο όπου τον περίμενα. Φωνάξαμε τον τρίτο σύντροφό μας, τον Γιώργο, και τον ενημερώσαμε ότι θα συνεχίζαμε λίγο βαθύτερα. Εκείνος δεν θα μπορούσε να μας ακολουθήσει, γιατί η βάρκα του ήταν κάπως μεγαλύτερη και τα περάσματα στον διάδρομο αυτό ήταν εξαιρετικά στενόχωρα. Προχωρήσαμε αρκετά βαθύτερα και ο διάδρομος, προς μεγάλη μας αγαλλίαση, δεν έλεγε να τελειώσει! Διασχίζαμε κυριολεκτικά δάση από σταλακτίτες. Το θέαμα ήταν καταπληκτικό. Προχωρούσαμε πολύ προσεκτικά, για να μην κάνουμε ζημιές στον υπέροχο διάκοσμο. Σε πολλά σημεία, όμως, ήταν απαραίτητο να ανοίγουμε διάβαση ανάμεσα στους πυκνούς σταλακτίτες. Κάθε φορά κάναμε μια μικρή μελέτη και ανταλλάσσαμε γνώμες, από πού έπρεπε να προχωρήσουμε για να κάνουμε τη λιγότερη δυνατή εργασία διάνοιξης και τη μικρότερη φθορά. Όταν έσπαζε ένας σταλακτίτης στην οροφή, στη θέση του συνήθως δημιουργείτο ένα "βρυσάκι", που έτρεχε ακατάπαυστα νερό και που φυσικά μας έκανε μούσκεμα.

Οι φοβερές δυσκολίες της εξερεύνησης

Προχωρούσαμε μέσα σε μια ζούγκλα, που αντί για φυτά είχε σταλακτίτες! Υπήρχαν σημεία όπου η δίοδος ήταν μικρότερη από το πλάτος της βάρκας. Εκεί χρησιμοποιούσαμε την εξής μέθοδο: μεταφέραμε σιγά-σιγά και προσεκτικά το βάρος μας προς τη μία πλευρά της μικρής βάρκας και με το ένα χέρι μας ανασηκώναμε την άλλη πλευρά της, ενώ συγχρόνως με το άλλο χέρι σπρώχναμε το βράχο προς τα πίσω. Έτσι, η ξαλαφρωμένη πλευρά της βάρκας προχωρούσε σιγά-σιγά σερνόμενη (και… γδερνόμενη) επάνω στα μυτερά τοιχώματα του βράχου. Στη συνέχεια επαναλαμβάναμε το ίδιο και από την άλλη μεριά της βάρκας. Την εργασία αυτή την κάναμε όσο γινόταν πιο προσεκτικά και βέβαια πάντοτε με την ψυχή στο στόμα.

Φαντασθείτε τον ανατριχιαστικό θόρυβο που κάνει ένα τεράστιο φουσκωμένο μπαλόνι όταν το τρίβει κανείς με το χέρι με μεγάλη πίεση. Φαντασθείτε την απόλυτη ησυχία, που επικρατούσε μέσα στη σπηλιά. Φαντασθείτε ότι ένα σχίσιμο στα πλευρά ή στον πυθμένα της βάρκας θα είχε ως επίπτωση να βρεθεί ο σπηλαιολόγος επιβάτης της μαζί με όλο τον εξοπλισμό του μέσα στο παγωμένο νερό και στο πυκνό σκοτάδι, θα σήμαινε τουλάχιστον την ματαίωση της εξερευνητικής αποστολής, μια προβληματική πολύωρη και επίπονη επιστροφή στη βάση για μεταφορά καινούργιας βάρκας (και ενδεχομένως για συμπλήρωση του χαμένου εξοπλισμού)! Ίσως τώρα να γίνεται αντιληπτό πόσο ανατριχιαστικά και μακάβρια ηχούσε στ' αυτιά μας το ούρλιασμα της βάρκας καθώς σερνόταν με πίεση επάνω στους σταλακτίτες ή στους μυτερούς βράχους.

Και σαν να μην έφθαναν όλα αυτά, σε μία περίπτωση αμέσως μετά από ένα στενό πέρασμα και πριν φαρδύνει ο διάδρομος ακολουθούσε δεύτερο στενό τμήμα και, μάλιστα, συγχρόνως με στροφή. Η βάρκα έπρεπε, δηλαδή, να περάσει από το στενό μέρος και να στρίψει συγχρόνως, για να διαβεί το δεύτερο στένωμα. Και κατά μια διαβολική σύμπτωση υπήρχε εκεί και ένας ύφαλος, που έξυνε τον πάτο της βάρκας με κίνδυνο να τον ξεσκίσει! Λες και η σπηλιά ήθελε να μας εκδικηθεί, γιατί παραβιάζαμε τα μυστικά της…

Εκείνη τη στιγμή ευχόμουν να μην είχα καθόλου βάρος, ώστε να μην πιέζω τη βάρκα επάνω στον ύφαλο. Αισθάνθηκα ότι οι λεπτεπίλεπτες βαρκούλες μας δεν θα άντεχαν, τελικά, σ' αυτή την τρομερή καταπόνηση. Νόμισα ότι θα αναγκαζόμασταν να σταματήσουμε εκεί. Ακόμη δεν μπορώ να πιστέψω πώς αυτά τα καρυδότσουφλα άντεξαν!

Συνεχίσαμε την εξερεύνηση απτόητοι από τις αντιξοότητες. Προχωρούσαμε όλο και βαθύτερα. Στα σημεία όπου υπήρχαν πολλοί διάδρομοι, πολύπλοκες διασταυρώσεις ή όπου δεν ακολουθούσαμε την κύρια στοά άρχισα να βάζω μαύρα σημάδια αιθάλης με τη φλόγα της ασετιλίνης του κράνους μου, ώστε να βοηθηθούμε στην ανεύρεση του δρόμου της επιστροφής. Οι σπηλαιολόγοι γενικά κατά τις εξερευνήσεις τους βασίζονται στη μακρά πείρα τους και στη μνήμη τους και δεν χρησιμοποιούν "μίτο της Αριάδνης", παρά μόνο στις σπηλαιοκαταδύσεις (γιατί εκεί αν τυχόν χάσεις το δρόμο σου, καθυστερήσεις και τελειώσει ο αέρας σου ο θάνατος είναι βέβαιος).

Τα εξαιρετικά χαμηλά περάσματα

Καθώς προχωρούσαμε, σε μερικά σημεία η οροφή γινόταν πολύ χαμηλή, τόσο που δεν ήταν πια δυνατό να παραμείνουμε στη συνηθισμένη μας στάση, δηλαδή γονατιστοί μέσα στη βάρκα. Αναγκασθήκαμε πια να προχωρούμε ξαπλωμένοι ανάσκελα επάνω στο μικρό φουσκωτό σκάφος μας. Αλλά ακόμη και τότε οι μύτες από τις μπότες μας και το γείσο του κράνους μας, που προεξείχαν ελάχιστα, προσέκρουαν συχνά στην οροφή και μας δημιουργούσαν προβλήματα.

Το δίλημμα τώρα ήταν ποια έπρεπε να είναι η …πλώρη της βάρκας! Ήταν, δηλαδή, σωστότερο να προχωρούμε με το κεφάλι μπροστά ή με τα πόδια; Έπρεπε να πάρουμε απόφαση, γιατί τα σημεία όπου οι βάρκες θα μπορούσαν να κάνουν στροφή 180 μοιρών ήταν ελάχιστα. Και ήταν άγνωστο αν προχωρώντας θα είχαμε ξανά τέτοια δυνατότητα μεταβολής. Το πρόβλημα δεν ήταν τόσο απλό κι ασήμαντο. Και να γιατί: Αν προχωρούσαμε με το κεφάλι μπροστά (όπως φαίνεται λογικότερο) εφόσον βρισκόμασταν ξαπλωμένοι σε οριζόντια θέση, ανάσκελα, θα ήταν αδύνατο να βλέπουμε προς τα πού πηγαίναμε. Και πολύ περισσότερο θα ήταν αδύνατο να διακρίνουμε τι ακολουθούσε βαθύτερα, ώστε να εκλέγουμε την καλύτερη διαδρομή (όπου τουλάχιστον υπήρχε τέτοια δυνατότητα). Αν, αντιθέτως, προχωρούσαμε με τα πόδια εμπρός, θα μπορούσαμε, ανασηκώνοντας πού και πού λίγο το κεφάλι, να βλέπουμε μπροστά μας. Γι' αυτό προτιμήσαμε τη δεύτερη λύση.

Η μεγάλη δυσκολία, όμως, με τη μέθοδο αυτή ήταν στα σημεία όπου δεν υπήρχε δίοδος κι έπρεπε να τη διανοίξουμε εμείς, για να προχωρήσουμε. Αλλά πώς; Οριζοντιωμένοι ανάσκελα επάνω σ' ένα καρυδότσουφλο που κινδύνευε να ανατραπεί σε κάθε απότομη κίνηση, οπωσδήποτε αυτό δεν ήταν καθόλου απλή υπόθεση. Επιπλέον, τα χέρια μας ήταν τελείως αδύνατο να φθάσουν πέρα από τα πόδια μας, ώστε να διανοίξουν δρόμο για τη βάρκα. Η μόνη δυνατότητα που είχαμε ήταν να χρησιμοποιήσουμε το κουπί. Σχεδόν ψηλαφητά μέσα στο μισοσκόταδο και ανασηκώνοντας λίγο το κεφάλι για να βλέπουμε, προσπαθούσαμε να ανοίξουμε τη διάβαση, διαπλατύνοντας το στένωμα.

Καθώς, όμως, χτυπούσαμε με δύναμη το κουπί επάνω στα πετρώματα, η βάρκα υποχωρούσε προς τα πίσω (βάσει της γνωστής αρχής της «Δράσης και Αντίδρασης») και έπρεπε να τραβήξουμε ξανά κουπί για να πλησιάσουμε. Τελειοποιώντας την τεχνική μας, καταφέραμε να "φρακάρουμε" τη βάρκα ανάμεσα στα τοιχώματα ή τους σταλαγμίτες, ώστε αυτή να μην οπισθοχωρεί καθώς διανοίγαμε δίοδο.

Επάνω στους σταλακτίτες διακρίναμε καθαρά, σε πολλά σημεία, παλιότερα ίχνη της στάθμης του νερού. Διαπιστώσαμε ότι μερικές φορές στο παρελθόν η στάθμη είχε ανέβει μισό και πλέον μέτρο ψηλότερα. Αυτό σημαίνει ότι στις περιπτώσεις αυτές κατακλύζονται τελείως με νερά οι περισσότερες διαβάσεις από τις οποίες περάσαμε… Και τότε χρειάζεται κατάδυση, για να περάσει κανείς μέσα από το "σιφόνι"(δηλαδή το "πνιγμένο" από τα νερά τμήμα σαν τούνελ).

Παρά λίγο ναυάγιο στη λίμνη

Προχωρήσαμε αρκετή ώρα οριζοντιωμένοι επάνω στις βάρκες. Σε μια περιοχή όπου η οροφή ήταν κάπως ψηλότερη αποφάσισα να αλλάξω θέση, για να ξεμουδιάσω λιγάκι. Με προσοχή και με αργές κινήσεις γονάτισα μέσα στη βάρκα. Και τότε συνέβη το… απευκταίο. Το γόνατό μου πίεσε με δύναμη ένα λεπτό και σουβλερό κομμάτι από σταλακτίτη, που είχε πέσει από την οροφή και βρισκόταν μέσα στη βάρκα. Αυτό, για κακή μου τύχη, τρύπησε τον πάτο της, όπως ακριβώς ένα καρφί τρυπάει το λάστιχο του αυτοκινήτου. Και ενώ περιμέναμε τον κίνδυνο απ' έξω, τελικά η ζημιά έγινε από μέσα! Απίστευτο κι όμως αληθινό...

Με πολύ... μίσος κοίταζα τον μικρό πίδακα νερού που ανάβλυζε από το εσωτερικό της βάρκας μου. Διαπίστωσα ότι ο σταλακτίτης δεν είχε τρυπήσει κανένα από τους αεροθαλάμους του μικρού φουσκωτού σκάφους. Είχε όμως τρυπήσει τον συμπαγή πυθμένα, ακριβώς ανάμεσα σε δύο γειτονικούς αεροθαλάμους.

Εκείνη τη στιγμή μού ήρθε μια φαεινή ιδέα: Πολύ τολμηρή ενέργεια αλλά, όπως αποδείχθηκε, αρκετά αποτελεσματική. Πήρα ένα μυτερό, αλλά κάπως μεγαλύτερο κομμάτι σταλακτίτη και το πίεσα με δύναμη μέσα στην τρύπα, μέχρι να σφηνώσει. Έτσι ο πίδακας σταμάτησε. Βέβαια, εξακολούθησε να μπαίνει νερό μέσα στη βάρκα, αλλά πολύ λιγότερο πια. Πήρα, τότε, το σφουγγάρι που είχα μαζί μου κι άρχισα να βγάζω τα νερά. Ευτυχώς, οι προηγούμενες πικρές εμπειρίες από άλλες σπηλιές μάς είχαν διδάξει ότι ένα απλό σφουγγάρι είναι πολύτιμος βοηθός και τελείως απαραίτητο εφόδιο μέσα στις λίμνες… Μετά την πρόχειρη αυτή "επισκευή" συνεχίσαμε την εξόρμησή μας. Βέβαια, από εκείνη τη στιγμή και στο εξής εγώ θα είχα δύο ακόμη "ευχάριστες" ασχολίες: Πρώτα - πρώτα έπρεπε συνεχώς να προσέχω να μην "ενοχλήσω" το σταλακτίτη που ήταν σφηνωμένος στον πάτο της βάρκας μου και δεύτερο έπρεπε κάθε τόσο να βγάζω τα νερά, για να μην παραβαρύνει και βουλιάξει το μικρό πλεούμενό μου.

Ύστερα από όλες αυτές τις δυσκολίες βρεθήκαμε, τελείως ξαφνικά, σε ορισμένες πολύ ευρύχωρες αίθουσες. Μία από αυτές δεν είχε καθόλου σταλακτίτες, εκτός από μία τεράστια λευκή σταλακτιτική κολώνα στη μέση, που αναδύεται από τη λίμνη και φθάνει μέχρι το κέντρο του θόλου. Έμοιαζε με γιγαντιαίο κίονα που υποβάσταζε ολόκληρο το βάρος της οροφής. Θαυμάσαμε για λίγο τη μεγαλοπρεπή αυτή αίθουσα και μετά συνεχίσαμε βαθύτερα. Ο σύντροφός μου, ο Κώστας, είχε πάντα την καλή συνήθεια να ανιχνεύει τα ψηλότερα μέρη των τοιχωμάτων μέχρι την οροφή σε αναζήτηση παταριών. Σε μια στιγμή λοιπόν, καθώς προχωρούσαμε, διέκρινε κάτι. Πλησιάσαμε πιο κοντά με τις βάρκες. Ήταν ένα σημείο που θα μπορούσαμε ευκολότατα να το είχαμε προσπεράσει, μια που η λίμνη δεν συνέχιζε προς την κατεύθυνση εκείνη κι ούτε φαινόταν καμιά δίοδος προς τα εκεί.

Εξερεύνηση στο στεγνό μέρος του σπηλαίου

Αποβιβαστήκαμε με δυσκολία, γιατί στην περιοχή εκείνη ο βράχος ήταν πολύ απόκρημνος. Δεν υπήρχε χώρος ούτε καν για να σταθούν δύο άτομα συγχρόνως. Ασφαλίσαμε τις βάρκες, δένοντάς τες στα βράχια. Αρχίσαμε την αναρρίχηση προς τα επάνω μέσα από μια βραχώδη δίοδο, που στην ορειβατική γλώσσα ονομάζουμε "καμινάδα". Η "καμινάδα" αυτή είχε ύψος δέκα μέτρα περίπου. Όταν φθάσαμε στο τέρμα, είδαμε ότι από εκεί επάνω ξεκινούσαν διάφοροι διάδρομοι. Αποφασίσαμε να τους ερευνήσουμε τον ένα μετά τον άλλο και οι δυο μαζί, γιατί θεωρήσαμε ότι δεν ήταν φρόνιμο να χωρίσουμε.

Οι αίθουσες που διασχίσαμε ήταν στολισμένες με εκπληκτικά ωραίους σταλακτίτες. Σε πολλά σημεία ακόμη και το δάπεδο ήταν τελείως σκεπασμένο από ολόλευκο σταλακτιτικό υλικό σαν χιόνι. Ευτυχώς, ολόκληρη η ανέγγιχτη σπηλιά ήταν πεντακάθαρη. Δεν υπήρχε πουθενά χώμα ή λάσπη. Έτσι ήταν αδύνατο να μεταφέρουμε λάσπες με τις μπότες μας και να λερώσουμε τους κατάλευκους σταλακτίτες, όπως συχνά συμβαίνει στις περισσότερες σπηλιές.

Γυρίσαμε πίσω και πήραμε τον επόμενο διάδρομο. Εκεί οι σταλακτίτες είχαν εντυπωσιακά βαθύ κόκκινο χρώμα, το οποίο οφείλεται πιθανότατα σε οξείδια σιδήρου (που προέρχονται από ορυκτά όπως ο αιματίτης). Σ΄ ένα σημείο είχαν το σχήμα καταρράκτη. Μερικές διαβάσεις ήταν πάρα πολύ στενές. Καταβάλαμε ιδιαίτερη προσπάθεια, καθώς περνούσαμε από εκεί, για να μην προξενήσουμε ζημιά στους σταλακτίτες και τους σταλαγμίτες. Σε μία περιοχή υπήρχαν υπέροχοι "εκκεντρίτες" και "ελικτίτες", δηλαδή σταλακτίτες με τελείως ανώμαλη ανάπτυξη και περίεργα σχήματα. Συναντήσαμε σταλακτίτες από τους οποίους ξεκινούσαν, προς διάφορες κατευθύνσεις, αμέτρητες κρυστάλλινες βελόνες από σταλακτιτικό υλικό, μήκους μέχρι και 15 εκατοστών! Άλλες από αυτές ήταν λεπτές σαν τρίχες κι άλλες πάλι πιο χονδρές. Περιέργως, είχαν πάντοτε σχεδόν οριζόντια κατεύθυνση. Μερικές διακλαδίζονταν, δημιουργώντας αφάνταστη ποικιλία σχημάτων.

Το θέαμα που αντικρίσαμε ήταν εκπληκτικής ωραιότητας και βέβαια δεν είχαμε ξαναδεί ποτέ κάτι παρόμοιο. Ξεπερνούσε τα όρια της φαντασίας! Σε μερικές περιπτώσεις, που χρειάσθηκε να κρατηθούμε από τέτοιους σταλακτίτες, οι βελόνες τους μάς τρύπησαν και μας μάτωσαν τα χέρια. Αλλά σε τέτοιες στιγμές, συνεπαρμένοι από τη μαγεία του τοπίου, δεν αισθανόμαστε καθόλου τον πόνο! Με το παραμικρό άγγιγμα αυτές οι βελονοειδείς απολήξεις έσπαζαν ακαριαία, κάνοντας ένα πολύ χαρακτηριστικό μεταλλικό ήχο, που ενισχυόταν από την ηχώ του σπηλαίου.

Για την εξήγηση αυτού του περίεργου φαινομένου της ανώμαλης οριζόντιας ανάπτυξης των τριχοειδών απολήξεων των σταλακτιτών οι ειδικοί επιστήμονες έχουν διατυπώσει δύο θεωρίες:
Η πρώτη αποδίδει τις ασυνήθεις αυτές διακλαδώσεις σε ισχυρά ρεύματα αέρος, τα οποία συμπαρέσυραν τις σταγόνες νερού με το ανθρακικό ασβέστιο στα πλάγια, υπερισχύοντας έναντι της βαρύτητας. Έτσι, ο σταλακτίτης αναπτύχθηκε όχι προς τα κάτω αλλά πλαγίως.

Η δεύτερη θεωρία, που είναι και η επικρατέστερη, αποδίδει τη δημιουργία τους σε βακτηρίδια, τα οποία διαλύουν και ανακρυσταλλώνουν το ανθρακικό ασβέστιο, επηρεάζοντας καθοριστικά πού θα εναποτεθεί αυτό και συνεπώς τι σχήμα θα δημιουργηθεί.

Απίστευτη μαγεία, απερίγραπτη αγαλλίαση

Ο τελευταίος διάδρομος μας επιφύλασσε το πιο εκπληκτικό θέαμα: Βρεθήκαμε ξαφνικά σε μία αίθουσα που δεν είχε μεν καθόλου σταλακτίτες, αλλά αποτελείτο ολόκληρη - τοιχώματα, οροφή και δάπεδο - από υπέροχους κρυστάλλους!! Ήταν ένα μυθικό παλάτι, το οποίο έλαμπε και άστραφτε, καθώς φωτιζόταν από τα φανάρια μας. Στην αρχή μείναμε άφωνοι. Κοιτάζαμε θαμπωμένοι ολόγυρά μας, μην πιστεύοντας στα μάτια μας. Νομίζαμε ότι ονειρευόμασταν, ότι δεν ήταν αληθινά αυτά που αντικρίζαμε.

Μόλις συνήλθαμε από αυτή την έκσταση, αρχίσαμε να βγάζουμε άναρθρες κραυγές ενθουσιασμού και να χοροπηδάμε από τη χαρά μας!

Για να μπορέσετε, όμως, να μας νοιώσετε και να ζήσετε κι εσείς κατά κάποιο τρόπο τα έντονα αυτά συναισθήματα, προσπαθήστε, με τη φαντασία σας, να μεταφέρετε τον εαυτό σας στη θέση μας. Πρώτα - πρώτα η εξερεύνηση του άγνωστου είναι από μόνη της μία συναρπαστική εμπειρία, ένα ανεπανάληπτο βίωμα. Αλλά οι κόποι, οι κακουχίες και οι κίνδυνοι δεν καταλήγουν, τις περισσότερες τουλάχιστον φορές, σε κανένα ενδιαφέρον αποτέλεσμα. Αυτή τη φορά, όμως, ανταμειφθήκαμε με το παραπάνω για όλες τις προηγούμενες ταλαιπωρίες και ατυχίες μαζί. Είχαμε τη σπάνια τύχη να ανακαλύψουμε κάτι το εκπληκτικό!

Για να συνειδητοποιήσετε κάπως το κάλλος του θεάματος σε σύγκριση με τα σπήλαια, που τυχόν έχετε δει, σκεφθείτε ότι κατά την τουριστική αξιοποίηση των σπηλαίων, δυστυχώς, ένα μεγάλο μέρος του σταλακτιτικού διακόσμου καταστρέφεται, κι ακόμη ότι πολλά ωραία αλλά δύσκολα σημεία παραμένουν απρόσιτα για το ευρύ κοινό. Φαντασθείτε τώρα στη θέση των συνηθισμένων αδιαφανών σταλακτιτών, ημιδιαφανείς και διαφανείς κρυστάλλους που λαμπυρίζουν! Αλλά πιο συγκλονιστική απ' όλα ήταν η σκέψη ότι τα μάτια μας ήταν τα πρώτα ανθρώπινα μάτια, που αντίκριζαν τη μαγεία αυτή, παρθένα κι ανέγγιχτη, όπως ακριβώς τη δημιούργησε η φύση! Η βεβαιότητα ότι είσαι ο πρώτος άνθρωπος που πάτησε το πόδι του εκεί είναι μία υπέροχη αίσθηση, ιδιαίτερα στη σημερινή εποχή που ο άνθρωπος έχει πια εξερευνήσει και κατακτήσει ολόκληρο τον πλανήτη. Θυμηθείτε ότι η διάβαση ήταν φραγμένη από πάρα πολλές χιλιετίες! Αληθινά δεν χορταίναμε το θέαμα. Έπρεπε όμως να συνεχίσουμε την εξερεύνηση...

Σε μερικές περιοχές οι κρύσταλλοι του δαπέδου ήταν τελείως επίπεδοι. Εκεί ασφαλώς θα ήταν η επιφάνεια του νερού την εποχή που σχηματίσθηκαν. Προσπαθούσαμε να μην πατάμε καθόλου στα μέρη αυτά, γιατί οι κρύσταλλοι υποχωρούσαν κάτω από το βάρος μας.

Προχωρώντας φθάσαμε σ' ένα σημείο όπου ο διάδρομος τερμάτιζε και ήταν αδύνατο να συνεχίσουμε. Εκεί υπήρχε μία κατακρήμνιση, σαν μεγάλο πηγάδι. Το άνοιγμά της είχε διάμετρο τρία έως τέσσερα μέτρα. Στο βάθος της πελώριας τρύπας διακρίναμε μέσα στο σκοτάδι, κάπου δέκα μέτρα χαμηλότερα, την επιφάνεια του νερού. Δεν ξέραμε, όμως, αν το νερό αυτό συγκοινωνούσε με τη λίμνη. Αποφασίσαμε να καθίσουμε λίγα λεπτά στο σημείο, για να ξαποστάσουμε και να σκεφθούμε.

Παρά λίγο δυστύχημα

Κοίταξα το ρολόι μου. Ευτυχώς που ήταν απόλυτα στεγανό, κατάλληλο για υποβρύχιες καταδύσεις σε μεγάλο βάθος κι έτσι άντεξε σ' αυτή τη σκληρή δοκιμασία. Η ώρα ήταν 7:00 το βράδυ. Αυτό σήμαινε ότι είχανε περάσει κιόλας 7 ολόκληρες ώρες από τη στιγμή που χωρίσαμε με τον τρίτο σύντροφό μας. Ήταν, λοιπόν, φυσικό να έχει αρχίσει πια να ανησυχεί για μας. Όμως, το σπήλαιο δεν έλεγε να τελειώσει…

Βρισκόμασταν σε μεγάλο δίλημμα, τι έπρεπε να κάνουμε. Απ' τη μια μεριά μάς έκαιγε η επιθυμία και η περιέργεια να συνεχίσουμε την εξερεύνηση κι απ' την άλλη δεν θέλαμε να ανησυχεί ο φίλος μας. Προσπαθήσαμε να μαντέψουμε τις σκέψεις του και τις αντιδράσεις του. Ήξερε βέβαια ότι ήμασταν δύο μαζί και μάλιστα πολύ πεπειραμένοι. Επομένως, αν μας συνέβαινε κάποιο "φυσιολογικό" ατύχημα, όπως π.χ. βούλιαγμα βάρκας, βλάβη στα μέσα φωτισμού, σπάσιμο ποδιού ή χεριού κ.λπ. θα έπρεπε κανονικά ο ένας από τους δυο μας να επιστρέψει στη βάση, για να ζητήσει βοήθεια. Αυτή η λογική σκέψη θα έπρεπε να τον καθησυχάζει.

Με την πείρα μας υπολογίσαμε ότι ήταν σκόπιμο να επιστρέψουμε το αργότερο μέχρι τις 11 το βράδυ. Γιατί αν καθυστερούσαμε περισσότερο αυτό θα ήτανε πια αφύσικο για σπηλαιολογική αποστολή, η ανησυχία του θα μετατρεπόταν σε πραγματική αγωνία. Τότε πια θα σήμανε συναγερμό για τη διάσωσή μας. Καθορίσαμε, λοιπόν, ως ανώτατο χρονικό όριο για την επιστροφή μας τις 11 τη νύχτα.

Στο σημείο της κατακρήμνισης τέλειωσε η εξερεύνηση του ξερού τμήματος του σπηλαίου. Με το επίθετο "ξερό" χαρακτηρίζουμε το τμήμα εκείνο που δεν έχει λίμνη ή ποταμό. Ήμασταν έτοιμοι να ξεκινήσουμε, για να επιστρέψουμε στις βάρκες και καθώς ήμουν ξαπλωμένος, έπιασα ένα χονδρό σταλαγμίτη με διάμετρο πάνω από 20 εκατοστά, για να σηκωθώ. Ξαφνικά αισθάνθηκα ότι ολόκληρος ο σταλαγμίτης ξεκόλλησε από τη βάση του και μου έμεινε στα χέρια! Έχασα την ισορροπία μου και παρά τρίχα να πέσω μέσα στο πηγάδι. Ευτυχώς, με μια απότομη εκτίναξη, πιάστηκα από αλλού και κατόρθωσα να συγκρατηθώ, ακριβώς στο τελευταίο δευτερόλεπτο.

Το παρ' ολίγον ατύχημα συνέβη σ' ένα πανεύκολο σημείο, μετά από ανάπαυλα για ανάπαυση, σ' έναν αρκετά πεπειραμένο σπηλαιολόγο, σε στιγμή που δεν υπήρχε βιασύνη και ενώ δεν αποσπόταν η προσοχή από καμία άλλη απασχόληση (όπως π.χ. φωτογράφηση, μέτρηση, σκόπευση με πυξίδα κ.λπ.). Αυτό δείχνει ότι ο κίνδυνος μέσα στα σπήλαια καραδοκεί συνεχώς, σε κάθε βήμα, σε κάθε δευτερόλεπτο…

Συνέχεια της έρευνας στο λιμναίο σπήλαιο

Διανύσαμε στα γρήγορα τη διαδρομή, για να επιστρέψουμε στις βάρκες. Τις βρήκαμε όπως ακριβώς τις είχαμε αφήσει. Βγάλαμε τα νερά από μέσα και φορτώσαμε τα εφόδια. Μετά μπήκαμε με προσοχή κι εμείς, πράγμα όχι και τόσο εύκολο, γιατί η όχθη ήταν ιδιαιτέρως απόκρημνη. Συνεχίσαμε την εξερεύνηση σε πιο σύντομο ρυθμό. Περάσαμε από διάφορες αίθουσες, μπήκαμε σε μερικές παράπλευρες γαλαρίες και κατόπιν φθάσαμε σε μια πελώρια αίθουσα. Υπολογίσαμε κατά προσέγγιση το ύψος του θόλου της σε 25 και πλέον μέτρα. Ήταν οπωσδήποτε μεγαλύτερη από όλες τις μέχρι τότε γνωστές αίθουσες του σπηλαίου Γλυφάδας Δυρού. Είχε διαστάσεις αίθουσας κινηματογράφου! Απίστευτη διαφορά μετά από τα τόσα στενά περάσματα, τα οποία θα δημιουργούσαν σίγουρα αίσθημα κλειστοφοβίας σε κάποιον άπειρο…

Προχωρώντας βαθύτερα με τις φουσκωτές βάρκες, φθάσαμε και στο σημείο της κατακρήμνισης, το οποίο είχαμε συναντήσει προηγουμένως κατά την εξερεύνηση του ξερού τμήματος του σπηλαίου. Η απορία μας, λοιπόν, λύθηκε. Το νερό εκείνο επικοινωνούσε με την υπόλοιπη λίμνη.

Κατόπιν περάσαμε μέσα από διαδρόμους που έμοιαζαν με τεχνητά τούνελ. Τα τοιχώματά τους ήταν τελείως λεία. Αυτό φανερώνει ότι από τις γαλαρίες αυτές, σε πολύ μακρινές εποχές, διάβαιναν υπόγειοι ποταμοί. Το νερό, καθώς περνούσε με μεγάλη ορμή, λείανε σιγά-σιγά τα τοιχώματα του βράχου.

Κωπηλατώντας γρήγορα, διασχίσαμε τη βασική λίμνη και τα διάφορα παρακλάδια της. Ευτυχώς, σε όλα τα σημεία της ήταν αρκετά βαθιά και το ελάχιστο πλάτος της έφθανε περίπου τα 2 μέτρα. Γι' αυτό δεν παρουσίαζε δυσκολίες. Τελικά, φθάσαμε σε μία ακτή, όπου και αποβιβασθήκαμε. Η αίθουσα ήταν πολύ μεγάλη, αλλά χωρίς ιδιαίτερο διάκοσμο. Βρισκόμασταν πια πέρα από το σημείο της κατακρήμνισης. Υπολογίσαμε ότι τα δύο ξερά τμήματα της σπηλιάς θα πρέπει να επικοινωνούσαν μεταξύ τους, πριν συμβεί η κατακρήμνιση. Η λέξη αυτή έχει πάντοτε απαίσια σημασία, αλλά μέσα σ' ένα σπήλαιο σου φέρνει κυριολεκτικά ανατριχίλα, γιατί μπορεί να σημαίνει καταπλάκωση και παγίδευση…

Ερευνήσαμε, κάπως πρόχειρα, τις διάφορες πλευρές της αίθουσας. Σε δύο σημεία ανεβήκαμε μάλιστα πολύ ψηλά. Αλλά ο χρόνος είχε πια περάσει. Αποφασίσαμε ότι ήταν ώρα ν' αρχίσουμε να επιστρέφουμε…

Δεν θα περιγράψω τη διαδρομή της επιστροφής. Ασφαλώς, όμως, είναι ευκόλως κατανοητό τι σήμαινε να περάσει κανείς πάλι όλα τα δύσκολα σημεία, μετά από την εξουθενωτική κούραση μιας τόσο γεμάτης μέρας. Πάντως κατορθώσαμε να βρούμε το δρόμο του γυρισμού μέσα σ' αυτό το δαιδαλώδες σπήλαιο, χωρίς περιπλανήσεις. Σ' αυτό μας βοήθησε η πολύχρονη σπηλαιολογική εμπειρία μας. Οι σπηλαιολόγοι αναπτύσσουν βαθμιαία μία έκτη αίσθηση προσανατολισμού και μία σχεδόν κινηματογραφική μνήμη, η οποία αποτυπώνει στο μυαλό τα διάφορα περάσματα και τις διακλαδώσεις. Έτσι, κατορθώσαμε να φθάσουμε στην έξοδο λίγο μετά τις 10 το βράδυ…

Η φοβερή αγωνία της πολύωρης αναμονής

Βρήκαμε τον σύντροφό μας να μας περιμένει μισοπεθαμένος από την αγωνία. Όπως μας διηγήθηκε, αφού χωρίσαμε, εκείνος συνέχισε την εξερεύνηση της γύρω περιοχής, χωρίς όμως κανένα θετικό αποτέλεσμα. Μετά άρχισε να φωτογραφίζει. Όταν τέλειωσε και τη φωτογράφιση, είχαν ήδη περάσει δύο ώρες κι εμείς δεν είχαμε ακόμη επιστρέψει. Αποφάσισε τότε να έρθει να μας συναντήσει.

Βέβαια, δεν περιμέναμε ότι ήταν ποτέ δυνατό να περάσει από τις στενές διαβάσεις, γιατί η βάρκα του ήταν μεγαλύτερη από τις δικές μας και ο ίδιος περισσότερο σωματώδης. Εκείνο, όμως, που μας εξέπληξε ήταν το ότι, όπως μας είπε, δεν μπόρεσε να εντοπίσει ούτε ποια κατεύθυνση είχαμε ακολουθήσει! Παρά την αφάνταστα πλούσια πείρα του από εξερευνήσεις, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε άλλες χώρες, δεν κατόρθωσε να ανακαλύψει τη δίοδο! Αφού έψαξε, μάταια, επί πολλή ώρα μέσα στο λαβύρινθο των σταλακτιτών, απελπίστηκε κι αποφάσισε να βγει και να περιμένει έξω.

Οι ώρες της αναμονής τού φαίνονταν ατελείωτες. Καθώς ο χρόνος κυλούσε, η ανησυχία του μεγάλωνε. Άρχισαν να περνάνε μαύρες σκέψεις από το μυαλό του. Σκέφθηκε να κινητοποιήσει τις αρχές και να δημιουργήσει μια ομάδα, για να έλθει προς βοήθειά μας. Αλλά με τρόμο αναλογιζόταν τι θα μπορούσαν να προσφέρουν αυτοί οι άνθρωποι χωρίς πείρα και χωρίς κατάλληλο εξοπλισμό. Το χειρότερο, όμως, ήταν ότι είχε προσπαθήσει επί ώρες, και μάλιστα με την ησυχία του χωρίς καμιά πίεση χρόνου, να ανακαλύψει πού είχαμε πάει και δεν είχε καταφέρει τίποτα. Με ποιο τρόπο, άραγε, θα μπορούσε να μας βρει για να μας προσφέρει βοήθεια εάν χρειαζόταν; Τί υπεράνθρωπες δυνάμεις θα χρειάζονταν για να μεταφερθεί έξω ένας τραυματίας με σπασμένο πόδι ή ακόμη σοβαρότερο τραύμα;

Η σπηλαιοδιάσωση

Οι ειδικές ομάδες σπηλαιοβοήθειας και σπηλαιοδιάσωσης στις προηγμένες χώρες είναι άριστα οργανωμένες και διαθέτουν άφθονα υλικά μέσα. Η προμήθεια και η συντήρηση του τελειότατου, αλλά και πολύ δαπανηρού, εξοπλισμού τους είναι βέβαια δυνατή μόνο χάρη στην κρατική υποστήριξη.

Μαζί με άλλους τέσσερις συναδέλφους σπηλαιολόγους είχα συμμετάσχει, εκπροσωπώντας τη χώρα μας, στο διεθνές Συνέδριο - Σεμινάριο για διάσωση μέσα σε σπήλαια, που είχε γίνει στην Αυστρία πέντε χρόνια πριν. Θυμάμαι λοιπόν, μεταξύ άλλων, ότι, όπως μας πληροφόρησαν οι Βέλγοι σύνεδροι, στη χώρα τους διαθέτουν μονίμως σε κατάσταση ετοιμότητας τρία μεγάλα φορτηγά αυτοκίνητα: Το πρώτο περιέχει κάθε είδους εργαλεία και ιατρικό εξοπλισμό (φάρμακα, νάρθηκες, φορεία κ.λπ.), το δεύτερο περιέχει φορητή ηλεκτρική γεννήτρια, καλώδια, φωτιστικά σώματα κ.λπ., ενώ το τρίτο περιέχει αντλίες, σωλήνες για την άντληση νερού, αεροσυμπιεστή (κομπρεσέρ) και ισχυρά τρυπάνια για τη διάνοιξη διόδων ακόμη και μέσα σε βράχους.

Στη χώρα μας κρατική ενίσχυση στον τομέα αυτό, βέβαια, δεν υπάρχει. Αντιθέτως, παρατηρείται κι ένα οξύμωρο φαινόμενο: Οι σπηλαιολόγοι πολλές φορές με κίνδυνο της ζωής τους (ιδίως στα σπήλαια-βάραθρα και στις σπηλαιοκαταδύσεις μέσα σε σιφόνια και υπόγειους ποταμούς) ανακαλύπτουν, εξερευνούν και μελετούν τα σπήλαια και συμβάλλουν αποτελεσματικά στην τουριστική αξιοποίησή τους. Ως ανταμοιβή δεν έχουν ούτε καν μια ηθική αναγνώριση! Υποχρεώνονται, συνήθως, να πληρώνουν εισιτήριο εισόδου, όταν επισκέπτονται τα αξιοποιημένα σπήλαια! Ούτε καν αυτή η συμβολική χειρονομία δεν γίνεται! Νομίζω ότι τα σχόλια περιττεύουν.

Ευτυχώς, λοιπόν, που δεν χρειασθήκαμε καμιά βοήθεια…

Διηγηθήκαμε κατόπιν κι εμείς στον σύντροφό μας τις δικές μας περιπέτειες. Όταν πέρασε ο πρώτος ενθουσιασμός για την ευχάριστη ολοκλήρωση της ημέρας, αρχίσαμε να συνειδητοποιούμε την κούρασή μας και την ανάγκη να φορέσουμε, επιτέλους, στεγνά ρούχα…

Η τρίτη μέρα της έρευνας

9 Δεκεμβρίου 1979

Την επομένη το πρωί αντιληφθήκαμε ότι είχαν πρησθεί τα δάκτυλα των χεριών μας. Οι ολοήμερες παραμονές μέσα στο νερό είχαν μαλακώσει το δέρμα μας και το είχαν κάνει ιδιαίτερα ευαίσθητο στους μυτερούς σταλακτίτες και στους βράχους. Τα δάχτυλά μας μάς πονούσαν τόσο πολύ που με μεγάλη δυσκολία καταφέραμε να δέσουμε τα κορδόνια στις μπότες μας! Παρ' όλα αυτά ετοιμαστήκαμε για να ξαναμπούμε στη σπηλιά. Τίποτα δεν ήταν ικανό να μας σταματήσει.

Αυτή τη φορά χρησιμοποιήσαμε τρεις μικρές βάρκες. Πήραμε μαζί και τον φωτογραφικό μας εξοπλισμό κι ασχοληθήκαμε όλη την ημέρα με τη φωτογράφιση των νέων περιοχών του σπηλαίου. Ο χρόνος που διαθέταμε δεν μας επέτρεπε, βέβαια, να κάνουμε μετρήσεις και χαρτογράφηση. Χρειαζόταν οπωσδήποτε μια νέα πολυήμερη αποστολή, για να γίνει χαρτογραφηθούν πλήρως όλα τα νεοανακαλυφθέντα τμήματα.

Ευχαριστώ θερμά τον Θεό που με αξίωσε να είμαι ο πρώτος άνθρωπος που διείσδυσε μέσα στα άδυτα αυτού του αριστουργήματος της φύσης! Τα μάτια μου ήταν τα πρώτα που αντίκρισαν αυτή την εκπληκτική ομορφιά.

Σημείωση:

Λίγα χρόνια μετά την εξερεύνηση έκανα μια διάλεξη με θέμα τις υπέροχες νεοανακαλυφθείσες αίθουσες του σπηλαίου του Δυρού. Αν και πρόβαλα και πολυάριθμα slides, κάποιος νεαρός από το ακροατήριο έκανε ένα πικρόχολο σχόλιο τόσο μεγαλοφώνως που τον άκουσα κι εγώ:

«Και πώς ξέρουμε ότι συμμετείχε πραγματικά στην εξερεύνηση;»

Τότε αστραπιαία του απάντησα:

«Αγαπητέ μου είναι αδύνατο να σε πάρω να πάμε μαζί, για να σε πείσω, όταν μέχρι σήμερα μόνο ελάχιστοι πεπειραμένοι σπηλαιολόγοι έχουν αποτολμήσει να επαναλάβουν αυτό το εγχείρημα.

Μπορώ, όμως, να κάνω κάτι διαφορετικό: Σε προσκαλώ και σε προκαλώ, να ανεβούμε μαζί επάνω στην Πάρνηθα, να πάρουμε ο καθένας μας από ένα αιωρόπτερο (αετό) και να πετάξουμε μέχρι κάτω στους πρόποδες!!».

Φυσικά ο νεαρός "έμεινε κόκαλο", γιατί δεν περίμενε ποτέ μια τέτοια απάντηση - πρόκληση!

Σημειωτέον ότι μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1980 ήταν εφικτό να πετάξει ένας αιωροπτεριστής στην Πάρνηθα από την ειδική ράμπα απογειώσεων, που είχαμε κατασκευάσει με προσωπική εργασία μαζί με λίγους φίλους (η ράμπα αυτή υπάρχει ακόμη!). Σήμερα αυτό είναι πια αδύνατο, γιατί όλη η περιοχή κοντά στους πρόποδες έχει κτισθεί και δεν υπάρχει ελεύθερος χώρος για προσγειώσεις.

Τώρα πλέον, σε διάφορες αμφισβητήσεις κάποιου απίστευτου ίσως κατορθώματος, απαντώ διαφορετικά:

«Προσπαθήστε να τσιμπήσετε τους μυς μου στους μηρούς!»

(είναι σκληροί σαν πέτρα και τους έχω πάντα μαζί μου)…

Η νέα σειρά εξερευνήσεων

Νέες ανακαλύψεις και χαρτογράφηση των καινούργιων τμημάτων

Ανεύρεση προϊστορικών απολιθωμάτων

Αύγουστος 1982

Χρειάστηκαν σχεδόν 3 χρόνια μέχρι να πάρουμε καινούργια άδεια από τις κρατικές υπηρεσίες για τη συνέχιση των ερευνών. Η νέα αποστολή οργανώθηκε για τον Αύγουστο του 1982. Η ερευνητική ομάδα μας παρέμεινε στο σπήλαιο έναν ολόκληρο μήνα!

Η πλήρης εξιστόρηση θα απαιτούσε ένα ολόκληρο βιβλίο, γι' αυτό παρακάτω αναφέρονται τα κυριότερα επιτεύγματα και τα πιο αξιοσημείωτα συμβάντα της αποστολής αυτής:

Σπηλαιοκαταδύσεις: μια άλλη άποψη του σπηλαίου

Αυτή τη φορά ήμασταν εφοδιασμένοι με πλήρη καταδυτικό εξοπλισμό κι έτσι μπορέσαμε να πραγματοποιήσουμε μια σειρά καταδύσεων σε διάφορες λίμνες. Διαπιστώσαμε, μάλιστα, ότι μερικές από αυτές έχουν πολύ μεγάλο βάθος.

Οι καταδύσεις μέσα στα σπήλαια παρουσιάζουν μεγάλες δυσκολίες και αυξημένους κινδύνους. Προϋποθέτουν, βεβαίως, ειδική εκπαίδευση και πρόσθετο εξοπλισμό. Αλλά ο σπηλαιοδύτης απολαμβάνει το προνόμιο να βλέπει πολλές, διαφορετικές εικόνες του σπηλαίου και έχει τη δυνατότητα να εξερευνήσει τελείως απρόσιτες περιοχές.

Η μεταφορά των υπέρβαρων χαλύβδινων φιαλών που περιείχαν πεπιεσμένο αέρα ήταν κυριολεκτικά μία οδύσσεια (ιδίως στην επιστροφή). Αλλά το μοναδικό θέαμα των κατακλυσμένων από τα νερά λευκών σταλαγμιτών ήταν η ανταμοιβή μας. Μέσα στη σιωπή του βυθού έμοιαζαν με κολώνες ενός βυθισμένου μυθικού παλατιού!

Ένα από τα προβλήματα που αντιμετωπίσαμε ήταν το θόλωμα των νερών. Αυτό, δυστυχώς, το προκαλούσαν οι κινήσεις των πτερυγίων μας, που ανατάραζαν το λεπτό στρώμα ιλύος, το οποίο έχει κατακαθίσει στο βυθό στη διάρκεια των αιώνων. Προσπαθούσαμε να κολυμπάμε πολύ προσεκτικά, με αργές, ανεπαίσθητες μετακινήσεις των βατραχοπέδιλών μας. Σε κάποια δύσκολα σημεία, όμως, δεν καταφέραμε να είμαστε αρκετά "ανάλαφροι", με αποτέλεσμα το νερό της περιοχής να θολώνει και να γίνεται αδιαφανές. Οπότε, η έλλειψη ορατότητας έκανε την κατάδυση εξαιρετικά επικίνδυνη.

Η διαδικασία της αποκατάστασης της διαφάνειας του νερού απαιτεί,δυστυχώς, πολύ χρόνο. Οι μικροσκοπικοί κόκκοι εξακολουθούν να αιωρούνται για πάρα πολλές ώρες. Διαπιστώσαμε ότι την επόμενη μέρα το νερό στην περιοχή αυτή είχε μεν καθαρίσει αρκετά αλλά δεν είχε επανακτήσει πλήρως την κρυστάλλινη διαύγειά του.

Αρχαία απολιθώματα ζώων

Η πιο εντυπωσιακή εμπειρία που έζησα στη διάρκεια των νέων ερευνών ήταν η ανακάλυψη ευρημάτων εξαιρετικής σημασίας και συγκεκριμένα των απολιθωμένων σκελετών δύο προϊστορικών ζώων. Τα κόκαλά τους είχαν κρυσταλλωθεί σε οριζόντια θέση, μέσα σε ημιδιαφανές σταλακτιτικό υλικό!

Η μελέτη των σκελετών αυτών έγινε από την Έδρα Παλαιοντολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Οι ειδικοί επιστήμονες αποφάνθηκαν ότι επρόκειτο για πάνθηρες! Η χρονολόγηση με τη βοήθεια ραδιοϊσοτόπων έδειξε ότι έζησαν πριν από 35.000 χρόνια περίπου! Το πώς βρέθηκαν τα ζώα αυτά μέσα στο σπήλαιο σε τόσο μεγάλες αποστάσεις από την είσοδο αποτελεί ένα αίνιγμα, στο οποίο δεν έχει δοθεί ακόμη επιστημονική εξήγηση. Μία θεωρία πρεσβεύει ότι θα πρέπει να υπήρχε στο παρελθόν και άλλη, πλησιέστερη είσοδος, η οποία, ενδεχομένως, να έκλεισε από κάποια κατακρήμνιση κι έτσι να παγιδεύτηκαν τα άτυχα ζώα.

Η επεισοδιακή επαναφόρτιση των μπαταριών

Ολόκληρο τον Αύγουστο του 1982 τα μέλη της αποστολής κοιμόμασταν, σε ενοικιαζόμενα δωμάτια, στον Πύργο Δυρού. Κάθε νύχτα φορτίζαμε τις επαναφορτιζόμενες μπαταρίες των φωτογραφικών φλας, των φακών, των υποβρύχιων προβολέων κ.λπ., ώστε να είναι πλήρως έτοιμα για το επόμενο πρωί. Σε μια εποχή που τα κινητά τηλέφωνα και η επαναφόρτισή τους δεν υπήρχαν ακόμη ούτε στη φαντασία των κατασκευαστών τους, αυτή η διαδικασία των φορτίσεων είχε προβληματίσει αφάνταστα τους σπιτονοικοκύρηδές μας. Είχαν τον φόβο ότι θα τους έρχονταν εξαιρετικά φουσκωμένοι λογαριασμοί της ΔΕΗ. Έκαναν λοιπόν ένα είδος "πολεμικού συμβουλίου" στο χωριό, για να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα!!!

Μάταια προσπαθήσαμε να τους πείσουμε ότι ο τελευταίος αριθμός του μετρητή της ΔΕΗ δείχνει δέκατα της κιλοβατώρας και όχι ολόκληρες κιλοβατώρες! Προσφερθήκαμε να πληρώσουμε κάτι παραπάνω για την επιπλέον κατανάλωση ηλεκτρισμού, που ούτως ή άλλως ήταν μηδαμινή, αλλά στάθηκε αδύνατο να τους πείσουμε. Έτσι, αναγκαστήκαμε να μετακομίσουμε. Ευτυχώς, βρήκαμε άλλο κατάλυμα, που είχε πιο ανοιχτόμυαλο ιδιοκτήτη!

Κινηματογράφηση από την Ε.Ρ.Τ.

Κατά τη διάρκεια της παραμονής μας στο Δυρό ήρθε εκεί ένα μικρό συνεργείο από την Ε.Ρ.Τ. (εκείνη την εποχή άλλωστε δεν υπήρχαν άλλα τηλεοπτικά κανάλια), το οποίο παρέμεινε στο Δυρό για λίγες μέρες. Στο συνεργείο, επικεφαλής του οποίου ήταν ο κ. Κασπίρης, είχε ανατεθεί η αποστολή να κινηματογραφήσει τα νεοανακαλυφθέντα τμήματα. Η εργασία αυτή παρουσίαζε τρομακτικές δυσκολίες, καθώς οι τεχνικοί έπρεπε να διασχίσουν δαιδαλώδεις διαδρομές και να περάσουν μέσα από στενές διαβάσεις. Για να πραγματοποιηθεί το γύρισμα της ταινίας, η οποία προβλήθηκε σε συνέχειες από την Ε.Ρ.Τ., βοηθήσαμε πρώτα τον οπερατέρ και τους φωτιστές (που ήταν εξοπλισμένοι με μεγάλους ισχυρούς προβολείς) να μπουν ο καθένας τους μέσα σε μια μικρή φουσκωτή βαρκούλα. Κατόπιν εγώ με άλλους δύο σπηλαιολόγους αναλάβαμε τον ρόλο της… ζωντανής "εξωλέμβιας μηχανής"! Φορέσαμε, δηλαδή, στολή καταδύσεων, βατραχοπέδιλα κ.λπ. και μπήκαμε στο νερό. Ο καθένας μας, κολυμπώντας, ανέλαβε να προωθεί και να κατευθύνει από μία βάρκα μέσα στον υγρό λαβύρινθο του λιμναίου σπηλαίου! Γιατί, φυσικά, ο εικονολήπτης και οι φωτιστές ήταν αδύνατο να τραβάνε κουπί…

Η επιχείρηση ήταν φοβερά εξαντλητική και δύσκολη για όλους, αλλά τελικά ολοκληρώθηκε χωρίς κανένα ατύχημα. Ούτε η κινηματογραφική μηχανή, ούτε οι ισχυροί προβολείς του συνεργείου δεν έπεσαν στα νερά… Και ευτυχώς δεν τραυματίστηκε κανένας!

Οι μαρτυρικές νυχτερινές επιστροφές

Κάθε βράδυ, αργά, επιστρέφοντας κατάκοποι μετά την πολύωρη εξαντλητική εξερεύνηση της ημέρας, ήμασταν υποχρεωμένοι να διασχίσουμε και ολόκληρο το μήκος του γνωστού, τουριστικά αξιοποιημένου, σπηλαίου. Κάθε ένας από την ομάδα έπρεπε να φορτώνει τον εξοπλισμό του στη μικρή, φουσκωτή βαρκούλα του και μετά να τραβάει κουπί μέχρι την έξοδο. Αυτή η διαδρομή, η οποία για τους επισκέπτες του σπηλαίου του Δυρού είναι απόλαυση, για μας ήταν μια καθημερινή ρουτίνα, που δεν έλεγε να τελειώσει. Καθώς ήμασταν τελείως εξαντλημένοι από τις προσπάθειες μιας πολύ "γεμάτης" ημέρας, μάς φαινόταν ατελείωτο μαρτύριο.

Εγώ, που δεν ήμουν τόσο εξασκημένος στο τράβηγμα του κουπιού όσο οι σύντροφοί μου, δυσκολευόμουν να ακολουθήσω τον ρυθμό τους. Για να μην ανατραπεί η παραφορτωμένη, μικροσκοπική βαρκούλα, χρειαζόταν ειδική τεχνική στο τράβηγμα του μονού κουπιού (χωρίς σκαρμούς) και μεγάλη προσοχή σε κάθε κίνηση. Εκτός από τη δύναμη στα χέρια, ο ρυθμός αλλά και το πόσο βαθιά βουτούσαμε στο νερό, εναλλάξ, τις δύο άκρες του κουπιού (μια δεξιά και μια αριστερά) έχει τεράστια σημασία για το αν θα προχωρούσαμε γρήγορα. Αλλιώς, η βάρκα θα μπορούσε να περιστρέφεται χωρίς να προχωράει σχεδόν καθόλου.

Για να μας διευκολύνουν κάπως στην έξοδό μας, οι αρμόδιοι του σπηλαίου άφηναν, ειδικά για μας, αναμμένο τον ηλεκτροφωτισμό του τουριστικού τμήματος μέχρι πολύ αργά τη νύχτα, τον οποίο μάθαμε και πώς να κλείνουμε μετά την έξοδό μας.

Η επίπονη χαρτογράφηση

Ένα σημαντικό μέρος του χρόνου μας διατέθηκε για τις λεπτομερείς μετρήσεις όλων των νεοανακαλυφθέντων τμημάτων και για τη χαρτογράφησή τους. Έπρεπε να σκοπεύουμε και να μετράμε γωνίες και αποστάσεις και κατόπιν να καταγράφουμε όλα τα αποτελέσματα. Η εργασία ήταν πολύωρη, κουραστική και άχαρη (μέσα στο σκοτάδι και τη φοβερή υγρασία), αλλά απαραίτητη. Δυστυχώς, ο σπηλαιολόγος δεν ανταμείβεται επί τόπου, όπως συμβαίνει κατά την ανακάλυψη καινούργιων αιθουσών. Εκεί βέβαια ο ενθουσιασμός σε κάνει να ξεχνάς τους κινδύνους, τις κακουχίες, την κούραση, το κρύο, την πείνα, τη δίψα…

Κάθε βράδυ επιστρέφοντας στο χωριό, παρά τη φοβερή εξάντλησή μας, κάναμε κουράγιο, για να μεταφέρουμε επάνω στους χάρτες μας όλες τις νέες μετρήσεις, που είχαμε συγκεντρώσει. Η περιέργειά μας, για να διαπιστώσουμε προς ποια κατεύθυνση προχωρεί υπογείως το σπήλαιο, ήταν τόσο μεγάλη που μας έκανε να ξεχνάμε την κούρασή μας.

Διακοπή ρεύματος "γκραν - γκινιόλ"

Κάποιο πρωινό, την ώρα που ετοιμαζόμαστε να φορτώσουμε στις ατομικές βαρκούλες τα εφόδιά μας, έγινε διακοπή ρεύματος, με αποτέλεσμα ολόκληρο το σπήλαιο να βυθιστεί στο σκοτάδι. Οι βάρκες με τους επισκέπτες, μετά από αρκετές περιπλανήσεις και με πολύ κόπο, έφθαναν σιγά-σιγά στην έξοδο του σπηλαίου, με τη βοήθεια του πενιχρού φωτισμού από τους αναπτήρες που είχαν ανάψει σ' αυτή την κατάσταση ανάγκης οι καπνιστές επισκέπτες!

Ήταν όλοι τους μισοπεθαμένοι από τον φόβο τους, γιατί αισθάνονταν σαν να είχαν πάει στον Άδη και μετά να κατάφεραν να ξαναγυρίσουν στη ζωή! Τα πρόσωπά τους ήταν πελιδνά, σταυροκοπιούνταν συνεχώς, και μόλις και μετά βίας ψέλλιζαν κάτι μετά τη φοβερή τρομάρα που δοκίμασαν μέσα στο σκοτεινό χάος.

Όταν συνήλθαν κάπως και συνειδητοποίησαν ότι εμείς ετοιμαζόμασταν αμέριμνοι και απτόητοι για να μπούμε μέσα στο σπήλαιο, δεν πίστευαν στα μάτια και στ' αυτιά τους! Μας κοίταζαν σαν να έβλεπαν υπεράνθρωπους ή… τελείως παλαβούς. Τους φαινόταν αδιανόητο να θέλουμε να πάμε εκεί ακριβώς από όπου εκείνοι, με την ψυχή στο στόμα, είχαν μόλις γλιτώσει από τον… Χάρο!

Το βαθύ σκοτάδι, αντί του ηλεκτρικού φωτισμού, σ' αυτή τη μεγάλη σπηλιά σήμαινε για μας απλώς μια μικρή καθυστέρηση και λίγες μπαταρίες παραπάνω, ενώ για εκείνους αγωνία, τρόμο, ίσως και μαρτυρικό θάνατο… Δεν θα ξεχάσω ποτέ την έκφραση των προσώπων τους και την απορία που ήταν ζωγραφισμένη στα μάτια τους, καθώς μας κοίταζαν την ώρα που απομακρυνόμασταν και χανόμασταν μέσα στα βάθη της σπηλιάς.

Το δύσκολο πέρασμα μέσα από το "σιφόνι"

Η μεγάλη πρόοδος κατά τη δεύτερη εξερεύνηση του έτους 1982 έγινε όταν ανακαλύψαμε μια δίοδο σ' ένα σημείο "πνιγμένο" από τα νερά. Δηλαδή, σε κάποια άκρη μιας λίμνης διαπιστώσαμε, μετά από πάρα πολύ ψάξιμο, ότι υπάρχει συνέχεια. Στο σημείο αυτό η επιφάνεια του νερού απείχε μόλις ελάχιστα εκατοστά από τον βράχο. Αν κάποιος σπηλαιολόγος κολυμπούσε και το κράνος του ακουμπούσε στη βραχώδη οροφή, τότε η στάθμη του νερού της λίμνης τού έφθανε μέχρι τα μάτια. Μια τέτοια υπέροχη φωτογραφία μού τράβηξε ο Γιώργος Αβαγιανός. Αυτή, σε πολύ μεγάλη μεγέθυνση, ήταν το γαμήλιο δώρο που μου έκανε όταν παντρεύτηκα τον επόμενο χρόνο!

Στο σημείο εκείνο κάναμε κατάδυση για να περάσουμε το "σιφόνι". Με πολλές δυσκολίες και φοβερή προσπάθεια καταφέραμε, τελικά, να περάσουμε και τον εξοπλισμό μας μέσα από αυτή την υγρή και στενή δίοδο. Χάρη στα ειδικά, στεγανά δοχεία μας τα πάντα μεταφέρθηκαν με ασφάλεια, χωρίς να βραχούν καθόλου.

Εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς τη φοβερή δυσκολία της διάβασης αυτής. Αλλά κανείς δεν μπορεί να συνειδητοποιήσει τις τραγικές συνέπειες από ενδεχόμενο ατύχημα, κάπου στο βάθος του σπηλαίου! Ένας τραυματισμός, π.χ. κάταγμα, κάποιου σπηλαιολόγου θα δημιουργούσε αφάνταστες δυσκολίες στη μεταφορά του τραυματία μέσα από το πλημμυρισμένο σιφόνι. Ο τραυματίας θα ήταν τελείως αδύνατο να κολυμπήσει και θα πονούσε φοβερά. Οι σύντροφοί του όσο υπεράνθρωπες προσπάθειες και αν κατέβαλαν, θα ήταν σχεδόν αδύνατο να τον περάσουν μέσα από τη θεόστενη δίοδο του τούνελ, αφού δεν θα χωρούσε κανείς για να βρίσκεται πλάι του...

Προσπαθούσαμε όλοι να διώχνουμε αυτές τις μακάβριες σκέψεις, για να συνεχίσουμε. Αλλά η πιθανότητα πτώσης και τραυματισμού κάποιου σπηλαιολόγου είναι πολύ μεγάλη, δεδομένου ότι το δάπεδο είναι ανώμαλο και πολύ συχνά γλιστερό, ότι επικρατεί πάντα σκοτάδι (που οι φακοί ελάχιστα φωτίζουν) και ότι πάντοτε είναι φορτωμένοι με βαρύ εξοπλισμό και εφόδια....

Κάθε φορά που αναλογίζομαι τέτοιες καταστάσεις αισθάνομαι ανατριχίλα... Ευχαριστώ τον Θεό, που τη γλιτώσαμε σε όλες τις εξορμήσεις μας μέσα από το φοβερό σιφόνι και μάλιστα με δυο διαβάσεις σε κάθε εκστρατεία (αλλέ - ρετούρ)!

Προχωρώντας ανακαλύψαμε νέες, τεράστιες, στεγνές αίθουσες, σε μέγεθος αίθουσας πολύ μεγάλου κινηματογράφου! Διανύσαμε σημαντικές αποστάσεις και βρήκαμε κι άλλες λίμνες. Το θέαμα των λιμνών από ψηλά ήταν φανταστικό. Το νερό τους ήταν πεντακάθαρο, με διαφάνεια κρυστάλλου. Όταν το φωτίζαμε με τους ισχυρούς προβολείς, φαινόταν το υπέροχο ανοιχτοπράσινο έως τιρκουάζ χρώμα του. Οι φουσκωτές βάρκες, που χρησιμοποιούσαμε για να διαπλεύσουμε στεγνοί τις λιμνούλες, με το έντονο κόκκινο ή πορτοκαλί χρώμα τους δημιουργούσαν ζωηρή αντίθεση με τους λευκούς σταλακτίτες και τα γαλαζοπράσινα νερά. Ήταν μια χρωματική πανδαισία, την οποία συμπλήρωναν τα ζωηρόχρωμα κράνη και οι στολές μας (συνήθως κόκκινες, πορτοκαλί ή κίτρινες, δηλαδή στα χρώματα που χρησιμοποιούνται σε όλες τις εξορμήσεις και εκστρατείες για λόγους ασφαλείας, επειδή είναι οι πλέον ευδιάκριτες).

Μερικά ακόμη από τα υπέροχα σημεία του σπηλαίου ήταν τα εξής:

• ένας πελώριος "πέτρινος καταρράκτης" από σταλακτιτικό υλικό, με διαστάσεις περίπου 15 μέτρα πλάτος και 8 μέτρα ύψος.

• ένας σταλακτίτης, που απολήγει στο κάτω άκρο του σε τριγωνική διαπλάτυνση σαν αρχαίο δόρυ!

• μία περιοχή όπου το δάπεδο είναι στρωμένο με σταλακτιτικό υλικό και σχηματίζει μικροσκοπικές λιμνούλες με ενδιάμεσα διαχωριστικά φράγματα (που ονομάζονται γκουρ στη σπηλαιολογική γλώσσα), καθώς και ένα σταλαγμίτη ύψους μισού μέτρου σε σχήμα κώνου! Σε όλη αυτή την περιοχή οι σταλακτίτες έχουν χρώμα κιτρινωπό.

• εντυπωσιακοί παραπετασματοειδείς σταλακτίτες, οι οποίοι δημιουργούνται από το νερό που κυλάει εξωτερικά και εναποθέτει πρόσθετα λεπτά στρώματα ανθρακικού ασβεστίου (ενώ, αντιθέτως, στους συνηθισμένους κυλινδρικής μορφής σταλακτίτες οι σταγόνες του νερού περνούν μέσα από το κοίλο εσωτερικό τους).

Επίλογος

Το νεοανακαλυφθέν σπήλαιο Δυρού θεωρείται από τους σπηλαιολόγους διεθνώς ως ένα από τα ωραιότερα λιμναία σπήλαια του πλανήτη! Κατά την πρώτη εξερεύνηση ήμασταν και οι 3 σπηλαιολόγοι μαγεμένοι από το υπερθέαμα, συγκλονισμένοι από την περιπέτεια, φοβερά συγκινημένοι από την ανακάλυψη! Τα απίθανα νέα βάθη του σπηλαίου άρχισαν να ανοίγονται ξαφνικά εμπρός μας! Την πρώτη στιγμή, μάλιστα, έκανα αυτό που θρυλείται: τσιμπήθηκα για να δω μήπως ονειρεύομαι!!! Αυτό μου συνέβη για πρώτη φορά στη ζωή μου...

Από την παραπάνω περιγραφή είναι προφανές ότι τα νέα τμήματα δεν μπορούν να γίνουν προσιτά στο ευρύ κοινό, λόγω των τρομακτικών δυσκολιών προσπέλασης. Ενδεικτικό είναι το γεγονός ότι όσες φορές προτείναμε, τόσο σε εκείνη την εξερεύνηση όσο και σε επόμενη επίσκεψή μας, σε εργαζόμενους στο σπήλαιο να τους πάρουμε μαζί μας στα ενδότερα, αυτοί κάθε φορά αρνούνταν, γιατί προφανώς είχαν επίγνωση της σημασίας μιας τέτοιας απόφασης.

Αν τυχόν επιχειρείτο διάνοιξη νέων διόδων, τεχνητών τούνελ ή διάφορες διαπλατύνσεις, θα σήμαινε την καταστροφή του σπηλαίου. Εκείνο που ενδείκνυται είναι η δημιουργία, κοντά στην είσοδο, αίθουσα προβολής slides ή video, όπου οι επισκέπτες ακόπως και ακινδύνως θα απολαμβάνουν τη θεσπέσια ομορφιά των νέων τμημάτων.

Σε σχέση με το γνωστό, επισκέψιμο τμήμα οι νέες αίθουσες και λίμνες με τον απίστευτο και παρθένο διάκοσμο είναι σαν να συγκρίνεις μια άθλια ετοιμόρροπη τενεκεδοπαράγκα κάποιου φτωχού τσιγγάνου με μια υπερπολυτελή έπαυλη ενός μεγιστάνα! Αυτή την παρομοίωση χρησιμοποιώ ως την πιο πειστική και σύντομη περιγραφή, όταν δεν έχω μαζί μου φωτογραφίες....

Μέχρι πριν από μερικές δεκαετίες υπήρχαν ακόμη δυνατότητες για να κάνεις εξερευνήσεις, αλλά και πρωτιές για να κατακτήσεις. Όχι όμως τώρα πλέον... Όλες οι κορυφές πατήθηκαν, οι πόλοι κατακτήθηκαν, οι ζούγκλες εξερευνήθηκαν, οι ωκεανοί διασχίστηκαν. Ακόμη κι αν υπάρχουν σπηλιές ανεξερεύνητες, δεν μπορείς να ξέρεις, μήπως κάποιος άλλος έχει ήδη διεισδύσει βαθιά εκεί μέσα. Είμαι πανευτυχής που διάνοιξα εγώ πρώτος ένα τοίχος λευκών σταλακτιτών, για να περάσω μέσα στις μεγάλες αίθουσες των νέων υπέροχων τμημάτων του παρθένου, μέχρι τότε, σπηλαίου! Ακόμη κι αν δεν είχα ζήσει καμιά απολύτως άλλη τρομερή εμπειρία στη Γη, θα έπρεπε να ήμουνα πανευτυχής μόνο με την εξερεύνηση του Δυρού....

Πνευματικά δικαιώματα adventurouslife.gr