Σαχάρα

Η Σαχάρα κι εγώ

Η πρώτη μου επαφή (θεωρητική) με την έρημο της Σαχάρας έγινε σε πολύ μικρή ηλικία. Θυμάμαι ότι είχα αγοράσει, με το μαθητικό χαρτζιλίκι μου, το βιβλίο του Pierre Benoit «Ατλαντίς», από δεύτερο χέρι. Κι αυτό γιατί τότε, λίγα χρόνια μετά την Κατοχή, τα χρήματα ήταν λιγοστά! Μάλιστα, σε αρκετά σχολεία υπήρχαν συσσίτια. Σήμερα, πολλοί νέοι όχι μόνον αγνοούν αυτή το γεγονός αλλά ούτε καν έχουν ξανακούσει τη λέξη…

Στο μυθιστόρημά του αυτό ο Benoit διηγείται ότι όταν η θρυλική Ατλαντίδα καταβυθίστηκε στον ωκεανό, η βασίλισσά της, μαζί με αρκετούς υπηκόους της, διασώθηκε και κατέφυγε στη Σαχάρα. Εκεί δημιούργησε, μαζί με τους ιθαγενείς Τουαρέγκ, ένα καινούργιο βασίλειο - τελείως άγνωστο στον υπόλοιπο κόσμο. Στη συνέχεια του έργου, κάποιοι παράτολμοι Ευρωπαίοι ταξιδευτές ανακαλύπτουν τυχαία αυτό το "Βασίλειο της Ερήμου" και η πλοκή του έργου συνεχίζεται με συναρπαστικές περιγραφές της ζωής σ' αυτό (βρίσκουν μέχρι και τις μούμιες των χαμένων και αγνοούμενων παλιών εξερευνητών της Σαχάρας)!

Οι διηγήσεις αυτές με είχαν εντυπωσιάσει τρομερά. Φυσικά, εκείνη την εποχή ούτε καν περνούσε από τη φαντασία μου ότι θα μπορούσα κάποτε να ταξιδέψω σ' εκείνα τα μέρη.

Πολλά χρόνια αργότερα, το 1969 στο Μαρόκο και το 1975 στην Τυνησία, είχα την ευκαιρία να φθάσω μέχρι τις παρυφές της ερήμου, να επισκεφθώ μερικές οάσεις και να πάρω μια πρώτη γεύση της απέραντης αυτής ερήμου. Αλλά οι "μεζέδες" αυτοί μου άνοιξαν την όρεξη... Η μεγάλη ιδέα πια ήταν να διασχίσω τη Σαχάρα, όμως κάποιες προσπάθειες που έκανα για να πάρω τη βίζα της Αλγερίας στέφθηκαν από πλήρη... αποτυχία!

Τα χρόνια περνούσαν, εγώ συγκέντρωνα πληροφορίες και μελετούσα τη Σαχάρα, αλλά και τις ερήμους γενικότερα. Είχα πάρει μάλιστα την απόφαση να πραγματοποιήσω το δύσκολο αυτό ταξίδι το φθινόπωρο του 2001. Αλλά τα τραγικά συμβάντα στους δίδυμους πύργους της Νέας Υόρκης μετέτρεψαν όλες τις μουσουλμανικές χώρες σε επικίνδυνες περιοχές, αφού ήταν άγνωστο πού θα ξεσπούσε η "καταιγίδα".

Δύο χρόνια αργότερα η κατάσταση ξεκαθάρισε και ηρέμησε κάπως. Οι Αμερικανοί ήταν πλήρως απασχολημένοι με το Αφγανιστάν και το Ιράκ, οπότε η Βόρεια Αφρική έμοιαζε σχετικά ασφαλής. Έτσι, τα σχέδιά μου ξαναήρθαν στο προσκήνιο.

Από τις χώρες της Βόρειας Αφρικής μονάχα οι δύο μεγάλες, η Αλγερία και η Λιβύη, προχωρούν πολύ βαθιά προς το Νότο, μέσα στην καρδιά της Σαχάρας. Η Αλγερία, δυστυχώς, ήταν πεδίο συνεχών και πολυαίμακτων συγκρούσεων μεταξύ των φονταμενταλιστών μουσουλμάνων και της στρατιωτικής κυβέρνησης, αλλά και μεταξύ των μειονοτήτων των Τουαρέγκ, των Καμπίλ και της κυρίαρχης πλειονότητας των Αράβων. Και σαν να μην έφθαναν όλα αυτά, είχαν γίνει πριν από μήνες και απαγωγές πολλών γερμανών, ελβετών και αυστριακών επισκεπτών. Οι τρεις κυβερνήσεις, με συντονισμένες ενέργειες, προσπάθησαν ν' απελευθερώσουν τους υπηκόους τους. Αν και επρόκειτο για ισχυρές χώρες, με μεγάλη επιρροή και παρά τη μεσολάβηση και αφρικανικών κυβερνήσεων, χρειάστηκε να περάσουν περίπου 6 μήνες μέχρι να αρχίσουν ν' απελευθερώνονται τμηματικά οι όμηροι. Μερικοί, όμως, δεν άντεξαν στις κακουχίες της αιχμαλωσίας και πέθαναν πριν προλάβουν να ελευθερωθούν. Και, βεβαίως, παραμένει άγνωστο το ποσό των λύτρων που ενδεχομένως να πληρώθηκε (προφανώς για να μην υπάρξουν μιμητές και νέες απαγωγές…). Η Λιβύη θεωρήθηκε υπεύθυνη για πολλές τρομοκρατικές ενέργειες, όπως π.χ. για την τοποθέτηση βομβών από μυστικούς πράκτορές της σε δύο αεροπλάνα: της αμερικανικής εταιρείας Pan Am, που έπεσε στο Lockerbie της Σκωτίας το έτος 1988, και της γαλλικής UTA, που έπεσε στη Σαχάρα το 1989. Τιμωρήθηκε από τον ΟΗΕ με εμπορικό embargo, που άρχισε στις 15 Απριλίου 1992. Αυτό είχε ως συνέπεια όχι μόνο τη διακοπή των εισαγωγών και εξαγωγών αλλά και την κατάργηση όλων των διεθνών πτήσεων κι επομένως την πλήρη απομόνωση της Λιβύης. Με την πάροδο του χρόνου ο Καντάφι άρχισε να γίνεται σαφώς ηπιότερος. Το 1999 παρέδωσε τους ύποπτους Λίβυους βομβιστές για να δικαστούν, με αποτέλεσμα ν' αρθούν οι κυρώσεις του ΟΗΕ. Ήταν δε ο πρώτος μουσουλμάνος ηγέτης που καταδίκασε την τρομοκρατική επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου 2001. Μέσα στο 2003 συμφώνησε να πληρώσει η χώρα του αποζημιώσεις στους συγγενείς των θυμάτων των δύο αεροπορικών δυστυχημάτων, τα οποία προξένησαν οι πράκτορές της.

Μετά από τη μεταστροφή αυτή του Καντάφι αποφάσισα να πάω στη Σαχάρα από τη μεριά της Λιβύης! Βέβαια, τα υπολείμματα των δεκαετιών του φανατισμού και της πολύχρονης απομόνωσης ήταν αισθητά παντού.

Η λύση της Λιβύης μου φάνηκε πολύ λογική. Αλλά, σε όποιον είπα ότι θα περάσω τις διακοπές μου στη Σαχάρα με κοίταξε σαν να έβλεπε κάποιον που μόλις είχε δραπετεύσει από το... φρενοκομείο!

Πραγματοποίησα τελικά το ταξίδι αυτό τον Νοέμβριο του 2003.

Πέμπτη, 15.11.2003

Έφθασα στην πρωτεύουσα της Λιβύης αεροπορικώς. Αρχικά επισκέφθηκα τη Sabratha και όταν επέστρεψα στην Τρίπολη πήγα στην αποικιακή συνοικία, η οποία χτίστηκε την εποχή της ιταλικής κατοχής. Είχε ωραιότατη ρυμοτομία (σε αντίθεση με τις γνωστές, παλιές, αραβικές πόλεις) και μεγάλα, μοντέρνα κτίρια, με επιρροές ισλαμικής αρχιτεκτονικής. Με τους συνταξιδιώτες μου, περάσαμε έξω από τον μεγαλοπρεπή καθεδρικό ναό της ιταλοκρατίας, που είχε συμπληρωθεί με ψιλόλιγνους μιναρέδες και λειτουργούσε ως τζαμί.

Κάποια στιγμή διακρίναμε ένα ανοιχτό ζαχαροπλαστείο. Σπεύσαμε προς τα εκεί για να πάρουμε ένα γλυκό, αλλά εκείνη ακριβώς την ώρα άρχιζαν να κατεβάζουν τα ρολά… Καθώς τα κλειστά μαγαζιά δεν είχαν ούτε καν βιτρίνες για να χαζέψουμε, ο περίπατος δεν παρουσίαζε ιδιαίτερο ενδιαφέρον. [Στη διάρκεια του Ραμαζανιού όλα τα καταστήματα κλείνουν για 2 ή 3 ώρες, καθώς πλησιάζει το σούρουπο, οπότε οι πιστοί μουσουλμάνοι πηγαίνουν στα σπίτια τους για το εσπερινό φαγητό μετά τη νηστεία μιας ολόκληρης ημέρας. Γύρω στις 20:00 επιστρέφουν και ξανανοίγουν τα μαγαζιά τους μέχρι αργά τη νύχτα.]

Στη βόλτα μου αυτή διαπίστωσα ότι σ' όλη την πρωτεύουσα δεν αναγραφόταν τίποτα με λατινικά γράμματα, ούτε καν σε επιγραφές έξω από ξενοδοχεία ή στο αεροδρόμιο. Δεν είδαμε πουθενά ούτε τη διεθνή λέξη taxi! Μοναδική εξαίρεση ήταν κάποιες επιγραφές μέσα στο αεροδρόμιο και μέσα στο ξενοδοχείο μας! Οι αριθμοί, αντιθέτως, ήταν μόνο οι διεθνείς και όχι οι αραβικοί, όπως συνέβαινε σε άλλες αραβικές χώρες. [Στην Ελλάδα καταχρηστικά ονομάζουμε τους αριθμούς 1, 2, 3 κ.λπ. αραβικούς. Οι αραβικοί αριθμοί είναι ١,٢,٣ κ.λπ.]. Οι πινακίδες των αυτοκινήτων είχαν μεν αραβικά γράμματα, αλλά αριθμούς όμοιους με τους δικούς μας.

Είχε έρθει η ώρα να πάμε στο μικρό αεροδρόμιο, από το οποίο πραγματοποιούνταν οι πτήσεις εσωτερικού, για να πετάξουμε για τη Sebha. Βλέπετε, μόνο οι σοφοί εγκέφαλοι που διοικούν την Ελλάδα άφησαν την πρωτεύουσα μ' ένα μόνο αεροδρόμιο…

Λόγω της μεγάλης αναμονής υπήρχε άφθονος χρόνος για να κάνεις ακόμα και... μαύρες σκέψεις. Η πτήση μας συγκέντρωνε όλα τα στοιχεία που θα έκαναν και τον πιο ψύχραιμο κι αισιόδοξο ν' ανησυχήσει και να φοβηθεί. Θα πετούσαμε νύχτα, με άσχημο καιρό, για 1.000 χιλιόμετρα, μ' ένα παμπάλαιο, ελικοφόρο, λιβυκό αεροπλάνο, όχι της γραμμής αλλά charter! Το πολύχρονο εμπορικό embargo της Λιβύης από τη διεθνή κοινότητα μ' έκανε να έχω πολλές αμφιβολίες για την ποιότητα των υπηρεσιών της χώρας αυτής… Όσο για την ποιότητα των πιλότων, θυμήθηκα μια παλιά ιστορία: Σχεδόν ολόκληρο το 1972 εκπαιδευόμουν στο αεροδρόμιο του Τατοΐου, για να αποκτήσω δίπλωμα πιλότου (το διατηρώ σε ισχύ και πιλοτάρω μέχρι τώρα). Εκείνη την εποχή ο Καντάφι είχε στείλει νέους στη δική μας Σχολή Ικάρων, προκειμένου να εκπαιδευτούν. Με το δίκιο του δεν ήθελε οι μελλοντικοί αξιωματικοί της χώρας του να έχουν σπουδάσει σε στρατιωτικές σχολές μεγάλων δυνάμεων και γι' αυτό προτίμησε την Ελλάδα. Επειδή, για λόγους ασφάλειας της εναέριας κυκλοφορίας, όλα τα αεροπλάνα και ο πύργος ελέγχου επικοινωνούν μεταξύ τους στην ίδια ραδιοσυχνότητα, είχα τη δυνατότητα, επί μήνες, να παρακολουθώ τις συχνές επιπλήξεις των ελλήνων εκπαιδευτών προς τους μαθητευόμενους από την αφρικανική χώρα και να βγάλω τα συμπεράσματά μου... Τους αναγνωρίζω, βέβαια, το ελαφρυντικό της δυσκολίας της ξένης γλώσσας.

Η κακή ψυχολογική κατάσταση από τη μακρά αναμονή επιδεινώθηκε, μόλις μαθεύτηκε η είδηση για τις πολύνεκρες βομβιστικές επιθέσεις στην Κωνσταντινούπολη. Οι πρώτες πληροφορίες ήταν αβέβαιες, ελλιπείς και συγκεχυμένες. Για παράδειγμα, άλλοι έλεγαν ότι η επίθεση έγινε σε τζαμί, ενώ άλλοι σε συναγωγή κι αυτό επέτεινε το κλίμα της αβεβαιότητας…

Ήδη γνώριζα από προηγούμενα ταξίδια μου ότι όταν περάσεις απέναντι από τις νότιες ακτές της Μεσογείου, τα προβλήματα δεκαπλασιάζονται. Είχα προετοιμάσει τον εαυτό μου ότι στη Σαχάρα τα μόνα σίγουρα θα ήταν η ανατολή και η δύση του ηλίου! Και πράγματι η επιβεβαίωση δεν άργησε! Η πτήση μας θα καθυστερούσε και κανείς δεν γνώριζε για πόσες ώρες. Έτσι, το μόνο που μπορούσαμε να κάνουμε για να περάσει η ώρα ήταν να δειπνήσουμε στο εστιατόριο του αεροδρομίου. Το φαγητό αποδείχθηκε ανέλπιστα καλό, αλλά οι τουαλέτες του αεροδρομίου ήταν οι φρικτότερες που είχα δει ποτέ…

Τελικά, μετά από πολλές αναβολές, μάθαμε ότι θα αναχωρούσαμε λίγο μετά τα μεσάνυχτα, δηλαδή με πάνω από 3 ώρες καθυστέρηση! Το απίστευτο ήταν ότι θα άλλαζε ο προορισμός μας: αντί για τη Sebha θα πηγαίναμε στη Ghat ! Απίστευτο κι όμως αληθινό! Σαν να πηγαίνεις στο Βελιγράδι και το αεροπλάνο να σε αποβιβάζει στη Σόφια! Κάτι τέτοιο δεν μου είχε ξανασυμβεί, παρά μόνο όταν το αεροδρόμιο προορισμού είχε κλείσει λόγω ακραίων μετεωρολογικών φαινομένων ή λόγω εκδήλωσης πραξικοπήματος. Ευτυχώς, ειδοποιήσαμε τ' αυτοκίνητα να μας περιμένουν στον καινούργιο προορισμό μας.

Πριν την επιβίβαση έλεγξαν τις αποσκευές μας με μηχανήματα ακτινών Χ, προφανώς για ενδεχόμενη μεταφορά όπλων. Όμως, όταν περάσαμε από τη γνωστή πύλη ανίχνευσης μετάλλων τα μηχανήματα ηχούσαν δαιμονισμένα αλλά κανείς αρμόδιος δεν έδωσε την παραμικρή σημασία! Αφού μας έκοψαν τις κάρτες επιβίβασης, προχωρήσαμε προς το αεροπλάνο και μπήκαμε μέσα. Ήταν κατάφωτο, με τις μηχανές σε λειτουργία, αλλά χωρίς ίχνος προσωπικού! Δεν υπήρχε ούτε αεροσυνοδός, ούτε πιλότος, ούτε υπάλληλος εδάφους! Το αεροπλάνο ήταν τελείως έρημο! Τα λεπτά κυλούσαν, αλλά δεν φαινόταν ψυχή. Προβληματιστήκαμε. Είδαμε κι αποείδαμε και τελικά αποφασίσαμε να βγούμε έξω σε αναζήτηση πληροφοριών. Τελικά, το αεροπλάνο μας ήταν άλλο!

Επιβιβαστήκαμε στο σωστό και απογειωθήκαμε. Στη διάρκεια της πτήσης φαίνονταν κάτω διάφορες φωτιές - ίσως να ήταν πετρελαιοπηγές. Προσγειωθήκαμε δίχως άλλο απρόοπτο, δόξα τω Θεώ, στις 2 μετά τα μεσάνυχτα.

Έξω από το αεροδρόμιο μας περίμεναν 4 Toyota Land Cruiser, με τους εντόπιους οδηγούς τους. Ήταν 4 πανύψηλοι Tuareg, που φορούσαν τις πατροπαράδοτες ενδυμασίες της ερήμου: τη ριχτή ευρύχωρη κελεμπία και το χαρακτηριστικό μακρύ, μεγάλο μαντήλι που τυλίγουν, σαν τουλουπάνι, το κεφάλι και το πρόσωπό τους, αφήνοντας ακάλυπτα μόνο τα μάτια τους. Μας περίμενε, επίσης, η ιταλίδα αρχηγός μας, η Giovanna, η οποία είχε τεράστια πείρα από την έρημο, γιατί είχε "φάει τη Σαχάρα με το κουτάλι". Παρά τη μεγάλη κούραση, ξεδίπλωσα τον χάρτη μου για να προσανατολισθώ. Ο πιο λεπτομερής χάρτης της Σαχάρας ήταν της εταιρείας Michelin, που περιείχε πάμπολλες λεπτομέρειες και πληροφορίες.

Χωριστήκαμε στα τέσσερα οχήματα, φορτώσαμε όλες τις αποσκευές και ξεκινήσαμε αμέσως. Στο αυτοκίνητο που επιβιβάστηκα συνεπιβάτες μου ήταν ένα ζευγάρι ιταλών αρχιτεκτόνων από τη Βενετία και η αρχηγός μας, οπότε, εξαιτίας της παρουσίας της, το δικό μας αυτοκίνητο προηγείτο των άλλων. Είχε, μάλιστα, κι ένα πράσινο σημαιάκι (όπως τα οχήματα των στρατηγών). Αυτό με διευκόλυνε στο να εντοπίζω εύκολα το αυτοκίνητό μου, αφού όλα είχαν το ίδιο χρώμα (λευκό για τη ζέστη) και έμοιαζαν πολύ μεταξύ τους.

Τα πρώτα χιλιόμετρα ήταν άσφαλτος. Ο αστυνομικός που μας συνόδευε διεκπεραίωσε ταχύτατα όλες τις γραφειοκρατικές διαδικασίες όταν περάσαμε από τα δύο οδοφράγματα ελέγχου, προκειμένου να συνεχίζουμε γρήγορα το ταξίδι μας.

Στο χωριό Al Awayhat βρήκαμε ανοιχτά ένα βενζινάδικο και μερικά μικρά καταστήματα με τρόφιμα και διάφορα εφόδια. Αφού φουλάραμε τα ρεζερβουάρ των αμαξιών και τα εφεδρικά μπιντόνια με καύσιμα, ξεκινήσαμε. Σχεδόν αμέσως εγκαταλείψαμε την άσφαλτο και μπήκαμε στο άγνωστο Akakus, μια τεράστια βραχώδη έρημο με επίπεδες διαβάσεις ανάμεσα σ' ένα δαιδαλώδες σύστημα βουνών, λόφων και βράχων. Με το ασθενικό φως του φεγγαριού παρακολουθούσα το άγριο τοπίο που διασχίζαμε, το οποίο έμοιαζε σαν σεληνιακό. Απόρησα πώς οι οδηγοί μας κατόρθωναν να βρίσκουν το δρόμο μέσα σ' αυτόν τον λαβύρινθο!

Ο οδηγός του οχήματός μας σταματούσε κάθε περίπου μισή ώρα, περιμένοντας να μας πλησιάσουν τ' άλλα αμάξια, τα φώτα των οποίων παρακολουθούσε μέσα από τα καθρεφτάκια. Όταν απομακρύνονταν πολύ ή χάνονταν τελείως από το οπτικό του πεδίο, σταματούσε. Μόλις εμφανιζόταν και το τέταρτο όχημα, συνέχιζε το ταξίδι.

Μετά από διαδρομή τριών ωρών φθάσαμε, τελικά, στον καταυλισμό με τις σκηνές, όπου θα διανυκτερεύαμε. Τρόπος του λέγειν δηλαδή, αφού ήταν ήδη 5:30 τα ξημερώματα. Το μόνο ευχάριστο ήταν ότι οι σκηνές είναι ήδη έτοιμες και δεν χρειαζόταν να τις στήσουμε εμείς. Αν και η ώρα ήταν ιδιαίτερα ακατάλληλη, ήταν απαραίτητο να γίνει μία μικρή ενημέρωση για τις βασικές λειτουργίες του "στρατοπέδου" μας, όπως π.χ. σε ποιο σημείο βρίσκονταν οι τουαλέτες… Λίγο μετά τις 6:00 αποσυρθήκαμε (επιτέλους!) στις σκηνές μας.

Κυριακή, 16.11.2003

Η πρωινή έγερση είχε οριστεί για τις 9:00 π.μ. Ήταν δύσκολο να σηκωθούμε μετά από τόσο λίγο ύπνο - τρεις ώρες μονάχα κι αυτές λειψές! Ετοιμάστηκα στα γρήγορα. Φόρεσα πλατύ καπέλο, σκούρα γυαλιά ηλίου, άνετα ψηλά αθλητικά μποτάκια (που συγκρατούσαν και τον αστράγαλο) και ελαφρά ευρύχωρα ρούχα. Πήραμε το πρωινό μας στη μεγάλη σκηνή, η οποία βρισκόταν στο κέντρο του στρατοπέδου, και στις 10:00 π.μ. ξεκινήσαμε την πορεία μας. Μπροστά πήγαινε ένας ντόπιος Tουαρέγκ με άσπρη κελεμπία, για να μας δείχνει τον δρόμο.

Έκανε αρκετή ζέστη, αλλά όχι υπερβολική. Προχωρήσαμε κατά μήκος ενός wadi (ουαντί = ξερή κοίτη ενός χειμάρρου, που σπανίως έχει νερό), ανάμεσα σε ψηλούς, απότομους βράχους. Οι λέξεις «χείμαρρος» και «Σαχάρα» ακούγονται απολύτως αταίριαστες μεταξύ τους. Τα wadi με είχαν ξενίσει κι εμένα όταν τα πρωτοαντίκρισα, πριν πολλά χρόνια, στις ερήμους της Μέσης Ανατολής. Η εξήγηση της δημιουργίας τους είναι αρκετά απλή: 1) οι έρημοι δεν ήταν πάντοτε έρημοι, αλλά δέχονταν παλαιότερα πολλές βροχές, και 2) η ελάχιστη βροχή που πέφτει στις ερήμους συνήθως δεν είναι κατανεμημένη ομοιόμορφα, αλλά συγκεντρωμένη, ισχυρή, καταρρακτώδης, διαρκεί ελάχιστα και δημιουργεί ορμητικούς χείμαρρους με μεγάλη διαβρωτική ικανότητα.

Με τις εικόνες αυτού του πρωτόγνωρου τοπίου άρχισα σιγά-σιγά να δημιουργώ στο μυαλό μου μια πιο σφαιρική αντίληψη του χώρου. Ανέβηκα σ' ένα ύψωμα, από όπου απόλαυσα ολόγυρα την υπέροχη θέα. Ήταν ένα τεράστιο υψίπεδο, στρωμένο με πέτρες και άμμο, από το οποίο ξεπρόβαλαν βράχοι, λόφοι και βουνά διαφόρων σχημάτων και μεγεθών. Οι πέτρες και οι βράχοι είχαν χρώμα πολύ σκούρο, σχεδόν μαύρο. Ήταν μια αχανής έκτασης, με χιλιάδες μικρές και μεγάλες βραχώδεις προεξοχές, μ' ένα λαβύρινθο, φαρδιών συνήθως, περασμάτων ανάμεσά τους. Τότε άρχισα να καταλαβαίνω τη σωστή διάσταση και μορφή των λαβυρίνθων του Tassili ή του Hoggar, όπου έχουν χαθεί παλιοί εξερευνητές. Νόμιζα ότι επρόκειτο για δαιδαλώδη στενά μονοπάτια, όπως συμβαίνει στα βουνά ή στις σπηλιές. Εκεί, όμως, επρόκειτο για κάτι τελείως αλλιώτικο.

Αν και είχε ζέστη, αυτό που μας ενοχλούσε περισσότερο ήταν μύγες! Είναι απίστευτο πώς επιζούν αυτά τα έντομα μέσα στην έρημο, πολλές δεκάδες χιλιόμετρα μακριά από οποιαδήποτε κατοικημένη περιοχή, σε μέρη όπου δεν υπάρχουν καν ζώα! Εξαιρετικά σπάνια σ' αυτή την ξερή κόλαση ήταν και η βλάστηση, η οποία, όπου υπήρχε, ξεπρόβαλε από την άμμο ή ανάμεσα στους σκουρόχρωμους βράχους. Ήταν κυρίως μεμονωμένα δεντράκια, που ήταν άξιο απορίας πώς επιβίωναν! [Ένα δένδρο που επιζεί σ' αυτές τις ακραίες συνθήκες είναι το tora-tora, το οποίο έχει μικρά σαρκώδη και περιέργως καταπράσινα φύλλα! Ο χυμός του μοιάζει με γάλα. Σύμφωνα με διάφορα εγχειρίδια επιβίωσης, είναι δηλητηριώδες, όπως σχεδόν όλα τα δένδρα με γαλακτώδεις χυμούς. Προφανώς είναι το αμυντικό όπλο που χαρίζει η φύση, για να τα προστατεύει από τα φυτοφάγα ζώα.]

Στη διάρκεια της πορείας μας φυσούσε ένας ελαφρός άνεμος, που θα έλεγε κανείς ότι ήταν θεόσταλτος, για να μας δροσίζει από τις καυτές ακτίνες του ήλιου. Ο άνεμος αυτός δημιουργούσε, πού και πού, μίνι-ανεμοστρόβιλους, οι οποίοι σήκωναν τους κόκκους της άμμου περίπου μισό έως ένα μέτρο ψηλά. Ήταν μια μικρογραφία του εντυπωσιακότατου, αλλά και ενοχλητικότατου, φαινομένου που δημιουργούν οι ισχυροί άνεμοι που πνέουν εκεί την άνοιξη.

Μετά από λίγες ώρες πορεία, φθάσαμε σε μια περιοχή με μεγάλους βράχους. Εκεί συναντήσαμε τις πρώτες βραχογραφίες, που χάραξαν επάνω στους ογκόλιθους προϊστορικοί κάτοικοι της περιοχής . Το πιο προσφιλές μέρος αποτύπωσης των διαχρονικών τεκμηρίων της παρουσίας τους ήταν οι κατακόρυφοι βράχοι . Εκτός από τη χαρακτική απεικόνιση διαφόρων ζώων, σκηνών κυνηγιού, ανθρώπων κ.ά. υπήρχαν χαραγμένες επιγραφές στη γραφή tifinar της γλώσσας tamashek των Tuareg, η οποία έχει τη μορφή γεωμετρικών σχημάτων (τετράγωνα, κύκλους, σταυρούς, Χ κ.λπ.).

Στο σημείο αυτό έφεραν οι οδηγοί τα τέσσερα Land Cruiser. Προετοίμασαν το πατροπαράδοτο τσάι, το οποίο απολαύσαμε στη δροσερή σκιά των βράχων.

Το πρωτόγνωρο τοπίο και οι τελείως ασυνήθιστες σκηνές της ζωής των νομάδων Tuareg με προκαλούσαν να φωτογραφίζω ασταμάτητα, κι έτσι ο αριθμός των φιλμ που άλλαζα αυξανόταν εντυπωσιακά γρήγορα…

Αργότερα, σ' ένα σημείο, στην απέναντι όχθη του φαραγγιού, σταματήσαμε για το γεύμα. Κάτω από τις προεξοχές των πελώριων βράχων, οι οποίοι μας εξασφάλιζαν δροσερή σκιά, στήσαμε τα πτυσσόμενα τραπεζάκια και τις καρέκλες που περιλαμβάνονταν στο μόνιμο εξοπλισμό των αμαξιών μας. Ο μάγειρας μας ετοίμασε το φαγητό, το οποίο η πείνα μας έκανε ακόμη πιο νόστιμο. Αυτές ήταν απίστευτες ανέσεις, αν σκεφθεί κανείς ότι βρισκόμασταν καταμεσής της Σαχάρας! Μετά το φαγητό η αρχηγός μάς διηγήθηκε διάφορες ιστορίες και εμπειρίες της από την έρημο .

Στην απογευματινή εξόρμηση επισκεφθήκαμε κι άλλες περιοχές με χαραγμένες σκηνές από τη ζωή των αρχαίων κατοίκων της Σαχάρας. Σ' ένα από τα βραχογραφήματα απεικονιζόταν ένα κυνήγι ελέφαντα (φυσικά εκείνη την εποχή στη Σαχάρα ζούσαν ελέφαντες). Το κυνήγι γινόταν ως εξής: Η ομάδα των κυνηγών περικύκλωνε το ζώο που ήθελε να σκοτώσει. Όλοι μαζί οι κυνηγοί έκαναν διάφορους θορύβους τριγύρω από το πελώριο παχύδερμο, ώστε ν' αποσπάσουν την προσοχή του και να μπορέσει ο αρχηγός τους να τρυπώσει απαρατήρητος κάτω από το ζώο. Κρατώντας ένα μεγάλο και μυτερό ξύλινο παλούκι (που στο συγκεκριμένο βραχογράφημα φαινόταν σαν να ήταν το 5ο πόδι του ελέφαντα), σημάδευε καλά και την κατάλληλη στιγμή το έμπηγε με όλες του τις δυνάμεις στο κάτω μέρος του σώματος του παχύδερμου, με στόχο την καρδιά του. Όταν η μύτη του παλουκιού καρφωνόταν στην καρδιά, ο ελέφαντας πέθαινε…

Σύντομα έφτασε ξανά η ώρα της προσευχής. Όλοι οι οδηγοί μας ήταν πιστοί Μωαμεθανοί και γι' αυτό τις ώρες που επιτάσσει η θρησκεία τους (5 φορές την ημέρα) σταματούσαν για λίγα λεπτά, όπου και να βρίσκονταν, έβγαζαν τα παπούτσια τους και γονάτιζαν στο έδαφος και έσκυβαν, ώστε το κεφάλι τους ν' ακουμπήσει στο έδαφος, σαν να έκαναν μετάνοιες! Ο δικός μας οδηγός ονομαζόταν Gilani, ήταν 38 ετών κι είχε ήδη 9 παιδιά (το τελευταίο το είχε αποκτήσει λίγες εβδομάδες πριν)! Φαίνεται ότι μετά από κάθε ταξίδι του σκάρωνε κι από ένα μωρό!

Στη συνέχεια επισκεφθήκαμε έναν προ-ισλαμικό τάφο. Επρόκειτο για ένα κυκλικό σωρό από μεγάλες πέτρες μπηγμένες στην άμμο. Στο κέντρο υπήρχε κενό, όπως... στο μάτι του κυκλώνα. Λίγο αργότερα επιχειρήσαμε ν' ανεβούμε σ' έναν πολύ απότομο αμμόλοφο, αλλά μόνο δύο από τα αμάξια τα κατάφεραν. Το δικό μας κι ένα άλλο κόλλησαν στο μαλακό fesh-fesh. Έτσι ονομάζουν οι ντόπιοι την επίφοβη, πολύ ψιλή, μαλακή άμμο, που μοιάζει με λεπτοαλεσμένη σκόνη άνθους αραβοσίτου (corn flower). Δυσκολευτήκαμε ν' ανεβούμε τον ανήφορο ακόμα και με τα πόδια. Οι μπότες μας βούλιαζαν, σαν να πατούσαμε σε αλεύρι. Και σαν να μην έφθανε αυτό, η άμμος υποχωρούσε προς τον κατήφορο… Έτσι οπισθοχωρούσαμε, χωρίς να το θέλουμε. Δηλαδή χάναμε ένα μέρος από το έδαφος που με τόσο κόπο είχαμε κερδίσει σ' αυτή την απότομη ανηφορική πλαγιά…

Κάποτε φθάσαμε στην κορυφή του. Οι Τουαρέγκ που μας συνόδευαν έκαναν τις απαραίτητες προετοιμασίες για ν' ανάψουν φωτιά. Στη χόβολή της θα έψηναν ψωμί, το οποίο θα έτρωγαν μετά τη λήξη της νηστείας του Ραμαζανιού. Έφτιαξαν ένα μεγάλο πλακέ καρβέλι, που έμοιαζε με αραβική πίτα (σαν εκείνες που χρησιμοποιούμε για τα σουβλάκια, αλλά τεραστίου μεγέθους).

Από την κορυφή του αμμόλοφου εμείς απολαύσαμε τη δύση του ηλίου και τη θέα προς το τόσο ασυνήθιστο, για μας τους Ευρωπαίους, τοπίο. Κάτω βρισκόταν η απέραντη επίπεδη άμμος της ερήμου. Από εκεί ξεφύτρωναν μικρά, μεσαία και μεγάλα σκουρόχρωμα βραχώδη "νησιά", διαφόρων υψομέτρων, με απότομες πλαγιές / όχθες. Διεθνώς ονομάζονται με τον γερμανικό όρο inselberg (= νησί-βουνό). Καθώς ο ήλιος πλησίαζε να δύσει, κάναμε ένα μεγάλο περίπατο επάνω στη ράχη των αμμόλοφων. Την ίδια ώρα οι μουσουλμάνοι της ομάδας μας (οι τέσσερις οδηγοί, ο μάγειρας και ο αστυνομικός) είχαν γονατίσει και προσεύχονταν. Στο μεταξύ ο ήλιος είχε χαθεί πίσω από τους πελώριους αμμόλοφους. Το δειλινό δεν ήταν ούτε κόκκινο ούτε ιδιαίτερα εντυπωσιακό, γιατί το άστρο κρύφτηκε πολύ νωρίς πίσω από τα υψώματα, χωρίς να προλάβει να κατέβει μέχρι τον ορίζοντα. Άλλωστε, όπως είναι γνωστό, το σούρουπο στις περιοχές κοντά στον Ισημερινό είναι πολύ σύντομο.

Η δύση του ηλίου σήμανε για τους Μωαμεθανούς τη λήξη της ολοήμερης νηστείας του Ραμαζανιού. Όλοι περίμεναν με ανυπομονησία εκείνη την ώρα του φαγητού, και με το δίκιο τους… Έσκαψαν στο βουναλάκι της χόβολης και ξέθαψαν το ψωμί, που είχε πια ψηθεί. Το έτριψαν απ' έξω με τα χέρια τους, για να απομακρύνουν τις στάχτες από την επιφάνειά του. Είχε, θυμάμαι, μια απερίγραπτη νοστιμιά και την ξεχασμένη υπέροχη ευωδιά της θράκας από λογής-λογής ξύλα, που το καθένα έδινε το δικό του άρωμα καθώς καιγόταν. Άπλωσαν επάνω στην άμμο υφαντές ψάθες, έβγαλαν από τ' αμάξια τα φαγητά που είχαν προετοιμάσει και απόλαυσαν με λαιμαργία το μοναδικό γεύμα της ημέρας… Συνόδευσαν το φαγητό τους με τσάι, το οποίο ετοίμασαν σε μια μεταλλική χύτρα. Για να κρυώσει πιο γρήγορα το μετάγγιζαν αρκετές φορές από το ένα κύπελλο στο άλλο. [Σύμφωνα με την πατροπαράδοτη συνήθεια της περιοχής, το τσάι περιέχει ήδη τη ζάχαρη και μάλιστα πολλή! Έτσι δεν έχει κανείς τη δυνατότητα να βάλει την ποσότητα που προτιμά. Σε μας τους Ευρωπαίους, που προσέχουμε τη σιλουέτα μας, αυτό δεν μας αρέσει…]

Είχε πια νυχτώσει και η επιστροφή προς τον καταυλισμό μας, ο οποίος βρισκόταν σε απόσταση αρκετών χιλιομέτρων, δεν ήταν εύκολη υπόθεση. Τα αμάξια κινούνταν μέσα σ' ένα λαβύρινθο από βουνά, λόφους και βράχους, ενώ τα παλιά ίχνη από ρόδες (οι περίφημες πίστες της Σαχάρας), που περνούν ανάμεσα ή τριγύρω τους, αλλού ήταν αμυδρά και δυσδιάκριτα, αλλού μπλέκονταν μεταξύ τους, αλλού διακλαδίζονταν (βάζοντας τον οδηγό σε δίλημμα ή "τρίλημμα") και αλλού ατονούσαν, "σβήνοντας" σιγά-σιγά στην άμμο μέχρι που χάνονταν στο τέλος οριστικά... Ήμουν πολύ ευτυχής, που είχαμε πολύ πεπειραμένους γηγενείς οδηγούς. Χωρίς αυτούς ούτε θα διανοούμασταν να κάνουμε τέτοια διαδρομή νύχτα. Αλλά ακόμη και με το φως της ημέρας θα δυσκολευόμασταν πολύ και ασφαλώς θα χάναμε αρκετό χρόνο, πισωγυρίζοντας σε περίπτωση λάθους πορείας (για να μη μιλήσω και για τα χειρότερα…).

Φθάνοντας στο στρατόπεδό μας, η πρώτη μου δουλειά ήταν να προσπαθήσω να επικοινωνήσω με την οικογένειά μου, μέσω δορυφορικού τηλεφώνου. Οι πληροφορίες που είχα πριν ξεκινήσω για το ταξίδι αυτό ήταν αντιφατικές: άλλοτε μάθαινα ότι υπήρχε δυνατότητα δορυφορικής επικοινωνίας κι άλλοτε πάλι το αντίθετο. Τελικά, υπήρχε ένα δορυφορικό τηλέφωνο του συστήματος Turaya, το οποίο μάλιστα ήταν πολύ κομψό (κάπως σαν μεγάλο κινητό τηλέφωνο) και πολύ αποτελεσματικό. Όπως έμαθα, ήταν ένα σύστημα επικοινωνιών με βάση κάπου στα Εμιράτα, το οποίο είχε στηθεί (και χρηματοδοτηθεί) από τους σεΐχηδες, τους εμίρηδες και τους σαουδάραβες πρίγκιπες, για να εξυπηρετεί την ελίτ του αραβικού κόσμου, όταν πήγαινε στις ερήμους για να ασχοληθεί με το προσφιλέστατο σπορ τους: το κυνήγι με γεράκια! Για το λόγο αυτό το σύστημα δεν χρειαζόταν ούτε είχε παγκόσμια εμβέλεια. Κάλυπτε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή κι ένα μέρος της Βόρειας Αφρικής και της νοτιοανατολικής Ευρώπης. Τελικά, με δέκα μονάχα δολάρια (ή ευρώ) επικοινώνησα με τους δικούς μου και τους καθησύχασα ότι ήμουν ακόμη ζωντανός, ότι δεν είχα χαθεί στην έρημο και ότι δεν φαίνονταν πουθενά τριγύρω... απαγωγείς!

Το δορυφορικό τηλέφωνο είναι πράγματι μια εκπληκτική τεχνολογική εξέλιξη. Το μόνο πρόβλημά του είναι η φοβερή ανάπτυξη και διάδοση των κινητών τηλεφώνων, η οποία περιόρισε στο ελάχιστο τους χρήστες της δορυφορικής τηλεπικοινωνίας (μόνο πολεμικοί ανταποκριτές, εξερευνητές και παράτολμοι ταξιδευτές σε ακραία μέρη της Γης το χρειάζονται πια). Αυτό είχε ως συνέπεια τη χρεοκοπία των δύο συστημάτων παγκόσμιας εμβέλειας, το Irridium και το Globestar, αν και έχει επιχειρηθεί η αναβίωση του ενός από κάποια άλλη εταιρεία.

Κατόπιν αυτό που είχα πιο πολύ ανάγκη μετά από εκείνη τη δύσκολη, κουραστική και τόσο γεμάτη μέρα, ήταν να κάνω ένα ντους. Ο χώρος του ντους ήταν ένα απλό παραβάν από ύφασμα, που ήταν στερεωμένο γύρω από τέσσερις ξύλινους, μπηγμένους στο έδαφος πασσάλους. Έπρεπε, λοιπόν, να γεμίσω ένα ασκί με νερό, να το μεταφέρω στο χώρο του ντους και να το κρεμάσω από ένα καρφί ανάποδα, έτσι ώστε το βρυσάκι που υπήρχε στην άκρη ενός σωλήνα να βρίσκεται στο κάτω μέρος. Το επόμενο πρόβλημα ήταν ότι δεν υπήρχε καμιά δυνατότητα να κρεμάσω από κάπου την πετσέτα και τα ρούχα μου. Αναγκαστικά τα στρίμωξα όλα σε μια γωνιά, στο δάπεδο του μικρού χώρου του ντους. Βέβαια μισοβράχηκαν, παρόλο που πρόσεχα πού έπεφταν τα νερά. Καθώς ο ήλιος έχει δύσει πριν από πολλές ώρες, η νυχτερινή ψύχρα έχει κρυώσει το νερό σε τέτοιο βαθμό που το ντους απόλαυσης μετατράπηκε σε ντους σκληραγωγίας...

Άνοιξα το βρυσάκι, αλλά έτρεχε ελάχιστο νερό. Σκέφθηκα, τότε, ότι το είχαν κάνει επίτηδες, έτσι, για να γίνεται οικονομία νερού. Να μην ξεχνάμε ότι βρισκόμασταν καταμεσής της ερήμου και το νερό ήταν λιγοστό και εξαιρετικά πολύτιμο. Την ώρα που τελείωνα το λουτρό μου ανακάλυψα ότι το λαστιχένιο σωληνάκι εξόδου του νερού ήταν διπλωμένο στα δύο και μαγκωμένο σφιχτά με μια πλαστική δαγκάνα (ένα είδος πλαστικού πατητού διακόπτη, που συνέθλιβε το σωληνάκι). Αυτή ήταν η ασφάλεια μη τυχόν ανοίξει κατά λάθος το βρυσάκι. Μόλις την απελευθέρωσα, ίσιωσε η τσάκιση του σωλήνα και το νερό άρχισε να ρέει κανονικά… Σκέφτηκα ότι από την επόμενη φορά, που δεν θα ήμουν πρωτάρης, όλα θα ήταν ευκολότερα. Και πρώτα-πρώτα θα πήγαινα για ντους, φορώντας μόνο ένα μαγιό.

Αποσύρθηκα για ύπνο, που τον είχα τόσο ανάγκη, στις 22:30.

Δευτέρα, 17.11.2003

Ξύπνησα στις 6 το πρωί. Ήταν ακόμη νύχτα. Έμενα μόνος στη σκηνή, διέθετα περισσότερο χώρο και είχα μεγαλύτερη άνεση κινήσεων. Φόρεσα ένα βαρύ άνορακ, επειδή έκανε πολλή ψύχρα, και κατόπιν βγήκα έξω από τη σκηνή μου. Από το ξενοδοχείο των «5 αστέρων» είχα βρεθεί ξαφνικά στο ξενοδοχείο των «άπειρων αστέρων »… του ουρανού!

Είχε μία υπέροχη φεγγαράδα. Αν και ο δίσκος της σελήνης ήταν μισός, το φως ήταν τόσο δυνατό που δεν χρειαζόμουν φακό για να βλέπω. Το φεγγάρι μεσουρανούσε πολύ ψηλά στο στερέωμα, κοντά στο ζενίθ. Στη χώρα μας ποτέ δεν φθάνει τόσο ψηλά, γιατί απέχουμε αρκετά από τον Ισημερινό. Κάτι άλλο που μου έκανε, επίσης, εντύπωση ήταν ότι το φεγγάρι ήταν "κομμένο" ακριβώς στη μέση. Δεν υπήρχε καμπύλη, αλλά μια γραμμή "χώριζε" τη Σελήνη, σαν να την είχε κόψει στα δύο ένα πελώριο μαχαίρι!

Επικρατούσε απόλυτη ησυχία. Μόνο όταν πλησίαζα κοντά σε κάποια σκηνή άκουγα ένα ελαφρύ ροχαλητό - σημάδι ότι τα μέλη της ομάδας κοιμόνταν ακόμα. Απολάμβανα τη μαγεία της αφρικανικής νύχτας, την υπέροχη ξαστεριά, την απόλυτη καθαρότητα του αέρα, που γινόταν ακόμη πιο αισθητή με την πρωινή δροσιά. Διέκρινα αμυδρά την άμμο της ερήμου και ολόγυρα τα σκουρόχρωμα βράχια, που ορθώνονταν απότομα σαν φράχτης προστασίας του καταυλισμού. Ξαφνικά, παρατήρησα δύο ανθρώπινες σκιές να γλιστρούν, τελείως αθόρυβα, στις παρυφές του στρατοπέδου μας. Ήταν τυλιγμένες από την κορυφή ως τα νύχια με κελεμπίες. Ακόμη κι αν βρίσκονταν πολύ κοντά, ακόμη κι ήταν μέρα, θα δυσκολευόμουν να διακρίνω τα πρόσωπά τους. Πρέπει να ήταν δύο Τουαρέγκ από το προσωπικό.

Προς την πλευρά της ανατολής ο ουρανός είχε γίνει πιο φωτεινός. Άρχιζε πια να χαράζει. Ο φακός του κεφαλιού δεν μου χρειάστηκε, για να πάω μέχρι την τουαλέτα. Δεν μου χρειάστηκαν ούτε και τα ξυπνητήρια των δύο ρολογιών του χεριού, που είχα ρυθμίσει να χτυπήσουν στις 6:30.

Σιγά-σιγά το στρατόπεδο άρχισε να ζωντανεύει, καθώς οι ένοικοι ξεπρόβαλαν από τις σκηνές τους. Πήραμε όλοι το πρωινό μας κι αρχίσαμε να ετοιμαζόμαστε. Εγώ πήρα, προληπτικώς, κι ένα γερμανικό αντιδιαρροϊκό φάρμακο, γιατί σ' όλα τα δύσκολα ταξίδια, όπου οι συνθήκες καθαριότητας είναι ελλιπείς, σχεδόν όλοι παθαίνουν διάρροια.

Φορτώσαμε τον εξοπλισμό μας στα Land Cruiser και ξεκινήσαμε στις 8:15. Στη διάρκεια της διαδρομής μας, από τους ισχυρούς κραδασμούς, λόγω του ιδιαίτερα ανώμαλου εδάφους, έπεσε ένας σάκος από τη σκάρα της οροφής. Ευτυχώς, τον είδε το επόμενο όχημα κι έτσι σταματήσαμε και τον μαζέψαμε… Λίγο αργότερα, διακρίναμε από μακριά, στο βάθος του ορίζοντα, ένα σύννεφο σκόνης. Διερωτηθήκαμε τι άραγε να ήταν αυτό. Όταν πλησιάσαμε πιο κοντά, είδαμε ότι ήταν μια εγγλέζικη αυτοκινητοπομπή, αποτελούμενη κυρίως από Land Rover. Ήταν μια αποστολή της ομάδας Scorpion, η οποία εκινείτο προς την αντίθετη από μας κατεύθυνση.

Προχωρώντας, φθάσαμε σε μία απέραντη και τελείως επίπεδη πεδιάδα από άμμο. Ήταν ένα από τα περίφημα erg (=αμμοθάλασσα). Καθώς όλη η επιφάνεια της άμμου ήταν σχετικά συμπαγής και βατή, δεν χρειαζόταν ν' ακολουθούμε τα παλιά ίχνη (πίστες). Τα τέσσερα Land Cruiser της ομάδας μας κινούνταν παράλληλα, χωρίς κανένα να προπορεύεται ή να καθυστερεί, σε αρκετή απόσταση το ένα από τ' άλλο. Φαίνονταν πολύ μικρά σε σχέση με τη μεγάλη έκταση της πεδιάδας. Το κάθε όχημα άφηνε πίσω του ένα μικρό, αλλά πολύ μακρύ σύννεφο άσπρης σκόνης, το οποίο θύμιζε αεριωθούμενα αεροπλάνα, που τα λευκά καυσαέρια ξωπίσω τους χαράζουν την τροχιά τους στην απεραντοσύνη του ουρανού. Έμοιαζαν με τέσσερις πρωταθλητές του σκι, που κατεβαίνουν παράλληλα μια χιονισμένη πλαγιά, εκτοξεύοντας πίσω τους σύννεφα λεπτής πούδρας χιονιού…

Πολύ μακριά, στο τέλος της πελώριας επίπεδης αμμοθάλασσας, διέκρινα αμυδρά στον ορίζοντα κάποιους αμμόλοφους - ακριβώς όπως μία εκτεταμένη πεδιάδα, σε άλλες περιοχές, καταλήγει σε βουνά.

Σ' ένα σημείο της διαδρομής είδαμε, επάνω στην επιφάνεια της άμμου, κάτι πολύ πράσινα φυτά (μικρές πόες), ένα είδος κολοκυθιάς. Τα κλαράκια τους "έγλυφαν" την επιφάνεια της άμμου και διακλαδίζονταν, δημιουργώντας ένα εκτεταμένο δίκτυο από φυλλώματα .

Την ώρα που επιχείρησα να βγω από το αμάξι για να φωτογραφίσω το σπάνιο φυτό, το ελαφρύ γιλέκο που φορούσα έμπλεξε στην πόρτα και παρά λίγο να σκιστεί. Ήταν ένα πανάλαφρο reporter vest (γιλέκο ανταποκριτών και φωτογράφων), φτιαγμένο από ειδικό, αραιό δικτυωτό ύφασμα, ώστε να μη ζεσταίνει και να μη βαραίνει καθόλου. Διέθετε πολλές πρόσθετες τσέπες για εφεδρικά φιλμ, μπαταρίες, υγρά μαντήλια κι ένα σωρό άλλα χρήσιμα αντικείμενα, δεδομένου ότι οι τσέπες του πουκάμισου και του παντελονιού δεν επαρκούν στα δύσκολα ταξίδια-εκστρατείες.

Η κλασική λύση του σακιδίου είναι βεβαίως πάντοτε χρήσιμη, όμως, μερικές φορές το αποχωρίζεσαι για διάφορους λόγους. Και η πείρα έχει δείξει ότι ακριβώς τότε, κατά σατανική σύμπτωση, είναι που χρειάζεσαι τον εξοπλισμό που περιέχει! Αντιθέτως, ό,τι υπάρχει στις τσέπες το έχεις πάντα μαζί σου.

Οδήγηση στους αμμόλοφους

Μετά από μια ώρα γρήγορης πορείας φθάσαμε στους αμμόλοφους. Τα οχήματα εκτός δρόμου κλήθηκαν και πάλι να επιδείξουν τις αναρριχητικές τους ικανότητες. Στους απότομους ανήφορους ο κίνδυνος είναι να μην κατορθώσουν να φθάσουν μέχρι την κορυφή ή τη ράχη και να κολλήσουν στην άμμο. Στους απότομους κατήφορους, αντιθέτως, ο κίνδυνος είναι ν' αναποδογυρίσουν. Αυτό είναι πιο επικίνδυνο όταν η πορεία είναι λοξή, γιατί τότε η ανατροπή είναι πολύ πιο εύκολη απ' ότι όταν πορεύονται κατευθείαν εμπρός ή πίσω. Και για να χρησιμοποιήσουμε την τεχνική ορολογία, «απαιτείται μικρότερη ροπή ανατροπής».

Οι παράγοντες που καθορίζουν την επιτυχία ή την αποτυχία είναι πάρα πολλοί:

• ο βαθμός (γωνία) της ανωφέρειας ή κατωφέρειας

• η ισχύς της μηχανής

• η πείρα του οδηγού

• το φορτίο του οχήματος

• η φόρα (κινητική ενέργεια) κατά την έναρξη της δύσκολης διαδρομής

• το είδος των ελαστικών

• η πίεση των ελαστικών

• η ποιότητα του εδάφους (μαλακό, συμπαγές, κ.ά).

Κάθε ένας από τους παραπάνω παράγοντες πρέπει ν' αναλυθεί λεπτομερώς, αλλά αυτό χρειάζεται μόνο σε όσους ετοιμάζονται να διασχίσουν τη Σαχάρα. Αναφέρω μόνο ότι υπάρχουν ένα σωρό πίνακες, οι οποίοι δίνουν τη συνιστώμενη πίεση ελαστικών, ανάλογα με το βάρος ανά άξονα του οχήματος. Σε κάθε μία από τις παρακάτω περιπτώσεις οι πιέσεις είναι διαφορετικές και υπάρχουν ειδικοί πίνακες για:

α) επίπεδη άμμο

β) αμμόλοφο

γ) πετρώδη έρημο

δ) πίστα με συμπαγή άμμο.

Όταν το αμάξι φθάσει στην κορυφή του λόφου πρέπει αμέσως να σταματήσει πριν κατρακυλήσει προς την άλλη πλευρά, έτσι ώστε ο οδηγός να μπορέσει να ελέγξει τι υπάρχει ακριβώς από πίσω (π.χ. βράχοι κ.λπ.), να δει πόσο απότομος είναι ο κατήφορος και να επιλέξει την καλύτερη διαδρομή για την κάθοδο. Η πίσω πλευρά των αμμόλοφων μερικές φορές είναι εξαιρετικά απότομη. Αντικρίζοντας από ψηλά τον τρομερό κατήφορο μας έπιανε δέος. Φοβόμασταν ότι το αυτοκίνητο θα ανατραπεί, αν επιχειρούσε να τον κατεβεί.

...Αλλά ο οδηγός μας όταν φτάσαμε στους αμμόλοφους που βρίσκονταν στο τέλος της πεδιάδας, απτόητος, πάτησε γκάζι προς το χάος. Αισθάνθηκα το στομάχι μου να αδειάζει. Από ένστικτο κρατήθηκα και με τα δυο μου χέρια όσο πιο γερά μπορούσα. Το αμάξι έγειρε επικίνδυνα. Η κάθοδος με τη φοβερή κλίση διήρκησε λίγα δευτερόλεπτα, που μου φάνηκαν, όμως, αιώνες…

Περιπλάνηση στους αμμόλοφους

Στην κορυφή ενός πολύ ψηλού αμμόλοφου σταματήσαμε, για να απολαύσουμε την υπέροχη θέα κι ένα ποτήρι τσάι. Όταν το ρόφημα ετοιμάστηκε, πήρα το μεταλλικό μου κύπελλο και προχώρησα κατά μήκος της κορυφογραμμής. Η κόψη της άμμου, η οποία δημιουργείται από τον άνεμο, ήταν κι εκεί ιδιαίτερα εντυπωσιακή, όπως και σε πολλά άλλα μέρη. Καθώς ήταν φτιαγμένη με ακρίβεια χιλιοστού, ήθελα να τη χαϊδέψω με το χέρι μου. Λυπήθηκα που τα βήματά μου τσαλαπατούσαν και κατέστρεφαν τα υπέροχα σχέδια της παρθένας άμμου, τα οποία με τόση αρμονία και ακρίβεια είχε δημιουργήσει η φύση. Παρηγορήθηκα μόνο με τη σκέψη ότι η πνοή του ανέμου αργά ή γρήγορα θα τα ξανάφτιαχνε.

Περιπλανήθηκα κατά μήκος της κορυφογραμμής σε αρκετή απόσταση από τ' αμάξια και τ' άλλα μέλη της ομάδας. Απόλαυσα τη θέα και την απόλυτη ηρεμία. Εντυπωσιάστηκα από την απεραντοσύνη της ερήμου, που από ψηλά έδειχνε ακόμη μεγαλύτερη. Φωτογράφησα το τόσο ασυνήθιστο τοπίο. Κάποια στιγμή, όμως, καθώς ρέμβαζα κι ονειροπολούσα, γλίστρησε το μεταλλικό κύπελλο με το τσάι από τα χέρια μου κι άρχισε να κατρακυλάει στην απότομη, κατηφορική πλαγιά. Το έβλεπα με απόγνωση να απομακρύνεται όλο και περισσότερο στο γκρεμό! Βρέθηκα σε μεγάλο δίλημμα: Αν επιχειρούσα να το μαζέψω το εγχείρημα θα ήταν δύσκολο, στον κατήφορο θα διακινδύνευα να στραμπουλίξω κανένα πόδι και οπωσδήποτε θα καθυστερούσα αρκετά όλη την ομάδα, καθώς ο ανήφορος στην άμμο θα ήταν ιδιαίτερα κοπιαστικός. Αν το εγκατέλειπα, θα έχανα ένα κύπελλο και θα ρύπανα το σημείο αυτό της ερήμου για πάμπολλα χρόνια. Ομολογώ την αμαρτία μου: προτίμησα τη δεύτερη λύση…

Οι ανεμοστρόβιλοι

Σ' ένα άλλο σημείο της διαδρομής, ο ασθενικός άνεμος δημιουργούσε μικρούς ανεμοστρόβιλους από σκόνη. Η δύναμη του ανέμου δεν ήταν αρκετή για να σηκώσει ψηλά την άμμο. Ευτυχώς, γιατί οι ισχυροί άνεμοι προκαλούν φοβερές και πολύ καταστροφικές αμμοθύελλες, που κυριολεκτικά σκοτεινιάζουν τον ουρανό. Σε τέτοια περίπτωση πρέπει να ακινητοποιήσει κανείς αμέσως το όχημά του και να στρέψει το πίσω μέρος του προς την πλευρά του ανέμου, ώστε να παρουσιάζει μικρότερη αντίσταση, να μη διεισδύσει άμμος στο ψυγείο της μηχανής και το κυριότερο να μην καταστραφεί το παρμπρίζ. Γιατί όταν οι κόκκοι της άμμου προσκρούουν με φοβερή ταχύτητα επάνω στο κρύσταλλο, το θολώνουν και το μεταβάλλουν σε αδιαφανές, οπότε ο οδηγός δεν βλέπει για να οδηγήσει! Το πρόβλημα της άμμου, που διεισδύει παντού, είναι οξύτατο. Οι πατροπαράδοτες στολές των κατοίκων της ερήμου καλύπτουν και το παραμικρό κομματάκι δέρματος κι αφήνουν μονάχα μία σχισμή στην περιοχή των ματιών, για να βλέπουν. Αυτό γίνεται τόσο για προστασία από την άμμο όσο και από τον ήλιο. Τα διάφορα είδη μαντηλιών που φοράνε στο κεφάλι οι Τουαρέγκ, οι Άραβες, οι Βέρβεροι κ.λπ. δεν είναι διακοσμητικά, αλλά απολύτως απαραίτητα στην έρημο! Γνωρίζοντας ότι οι αμμοθύελλες ξεσπάνε στη Σαχάρα κυρίως την άνοιξη, είχα διαλέξει τη σωστή εποχή κι έτσι σ' ολόκληρο το ταξίδι μου δεν αντιμετώπισα αυτές τις ακραίες καταστάσεις.

Προχωρήσαμε στο άγριο τοπίο, που παρουσίαζε απίστευτη ποικιλία . Συναντήσαμε πληθώρα από μεγάλα και μικρά inselberg (=βραχονησίδες και βραχονήσια), τα οποία ξεπρόβαλλαν από την επιφάνεια της άμμου σε διάφορα σημεία. Είχαν ακανόνιστα σχήματα, άνισα μεγέθη και διαφορετικά ύψη. Μου θύμισαν τους κοραλλιογενείς υφάλους, που ξεφυτρώνουν ξαφνικά από τους αμμώδεις βυθούς των τροπικών θαλασσών. Για να τα παρακάμπτουμε, ελισσόμασταν ανάμεσά τους, κάνοντας ένα ιδιότυπο slalom!

Συναπαντήματα

Τελείως αναπάντεχα είδαμε από μακριά μια σιλουέτα ανθρώπου, πεζού στη μέση της ερημιάς. Όταν πλησιάσαμε, η έκπληξή μας έγινε ακόμη μεγαλύτερη. Ήταν ένα πιτσιρίκι περίπου 10 χρονών, πολύ μαυριδερό με φουντωτό σγουρό μαλλί! Η απορία μας για το πώς βρέθηκε αυτός ο μικρός μόνος του "στη μέση του ερημικού πουθενά" λύθηκε γρήγορα: ήταν ο γιος ενός από τους οδηγούς μας! Η οικογένειά του ζούσε ακόμη την παραδοσιακή νομαδική ζωή και αυτή την εποχή είχε στρατοπεδεύσει σε κάποιο σημείο λίγα χιλιόμετρα μακρύτερα. Ο μικρός, λοιπόν, περιπλανιόταν ελεύθερος στη γύρω έρημο, όπως ακριβώς τα δικά μας παιδιά στους δρόμους της γειτονιάς τους! Κι όταν ζει κανείς στη Σαχάρα από τόσο μικρή ηλικία είναι φυσικό, όταν μεγαλώσει, να διαθέτει απίστευτες γνώσεις (οι οποίες συμπληρώνονται από τη συσσωρευμένη πείρα των παλαιότερων γενεών) και να έχει αναπτύξει ασύλληπτες για μας ικανότητες προσανατολισμού, πρόβλεψης, διαίσθησης, αλλά και επιβίωσης…

Από το γεγονός αυτό, αλλά και από την καθημερινή επαφή μου με τους οδηγούς μας διαπίστωσα πόσο επικίνδυνα επιπόλαιο είναι να επιχειρήσει κανείς διάσχιση της Σαχάρας χωρίς έμπειρο ντόπιο οδηγό. Πολύ σωστά αυτό απαγορεύεται από τις αρμόδιες αρχές αρκετών χωρών.

Παρακάτω συναντήσαμε μερικές καμήλες, που προσπαθούσαν να βοσκήσουν σε μια περιοχή με λιγοστούς, καχεκτικούς θάμνους. Τις επιτηρούσε μία βοσκοπούλα. Μόλις μας είδαν ξαφνιάστηκαν κι άρχισαν ν' απομακρύνονται φοβισμένες. Ανάμεσά τους ήταν και μία ωραιότατη λευκή καμήλα. Τα ζώα αυτά, λόγω της φοβερής αντοχής τους στη ζέστη και στην έλλειψη νερού, έχουν επονομαστεί, πολύ δικαιολογημένα, «πλοία της ερήμου».

Βραχογραφήματα

Στους απότομους κατακόρυφους βράχους της όχθης ενός wadi, της ξερής κοίτης ενός χειμάρρου, υπήρχαν ενδιαφέροντα βραχογραφήματα. Η θέση τους επισημαινόταν από ένα κούκο (=πέτρες και πλάκες συσσωρευμένες, ώστε να σχηματίζουν μικρή πυραμίδα). Στο σημείο αυτό εγκαταλείψαμε την πίστα και στρίψαμε προς τους βράχους. Φθάσαμε ψηλά, στα σημεία όπου υπήρχαν οι ζωγραφισμένες (και όχι χαραγμένες αυτή τη φορά) παραστάσεις. Τα χρώματα που είχαν χρησιμοποιήσει οι αρχαίοι καλλιτέχνες ήταν κυρίως σκούρο κόκκινο, ώχρα και λευκό. Μερικές είχαν γίνει από δεξιοτέχνες, ενώ άλλες ήταν αρκετά πρωτόγονες.

Tα βραχογραφήματα συνήθως βρίσκονται σε βράχια που καλύπτονται από κάποια μεγάλη προεξοχή, ώστε να προστατεύονται από τον ήλιο και τη βροχή.

Οι εξηγήσεις για την προτίμηση τέτοιων θέσεων είναι δύο:

α) Οι παλιοί κάτοικοι της Σαχάρας συνήθιζαν να ζουν στα σημεία αυτά, ακριβώς λόγω της προστασίας που τους παρείχαν από τις καιρικές συνθήκες. Ήταν φυσικό, λοιπόν, να ζωγραφίζουν εκεί και όχι κάπου αλλού, μακριά.

β) Ενδεχομένως να υπήρχαν ζωγραφιές και σε εκτεθειμένες παρειές βράχων, οι οποίες, όμως, να καταστράφηκαν από τα στοιχεία της φύσης στη διάρκεια των χιλιετιών…

Από το μεγάλο ύψος που βρισκόμασταν διακρίναμε κάτω, στην πίστα, δύο μοτοσικλετιστές να κινούνται γρήγορα, αφήνοντας πίσω τους δύο μικρά σύννεφα σκόνης. Αυτά τους έκαναν πιο ευδιάκριτους, καθώς οι ίδιοι φαίνονταν μικροσκοπικοί, λόγω της μεγάλης απόστασης. Όπως είναι γνωστό, στο κλασικό ράλι της Σαχάρας Paris-Dakar, που διεξάγεται κάθε χρόνο στην αρχή του έτους, συμμετέχουν όχι μόνο αυτοκίνητα αλλά και μοτοσικλέτες. Η διαδρομή του αγώνα δεν είναι πάντα η ίδια. Αλλάζει από χρόνο σε χρόνο, γιατί πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι επικρατούσες συνθήκες στις διάφορες χώρες (πολιτικές, στρατιωτικές, οικονομικές, κ.λπ.). Ίσως οι αθλητές που είδαμε να είχαν έρθει για προπόνηση.

Για το γεύμα σταματήσαμε στη σκιά που δημιουργούσε ένας λόφος από βράχους. Μέχρι να ετοιμαστεί το φαγητό, έκανα μια μεγάλη βόλτα τριγύρω και είδα πολλά ενδιαφέροντα σημεία. Σε κάποια περιοχή, όπου τα βραχώδη τοιχώματα σχημάτιζαν αμβλεία γωνία, ο άνεμος είχε μεταφέρει μια τεράστια ποσότητα άμμου, η οποία είχε σταματήσει εκεί. Έτσι δημιουργήθηκε μία ανηφορική ράμπα από τη συσσωρευμένη άμμο, η οποία έφθανε σχεδόν μέχρι την κορυφή των βράχων. Σε μια άλλη περιοχή, η άμμος είχε επάνω στην επιφάνειά της πολλές μεγάλες πέτρες.

Λίγο παρακάτω το έδαφος παρουσίαζε ένα βαθούλωμα, το οποίο πρόδιδε ότι κάποια φορά που έβρεξε (από τις σπάνιες που βρέχει στη Σαχάρα) το νερό συγκεντρώθηκε εκεί δημιούργησε μια μικροσκοπική λιμνούλα στην επιφάνεια της άμμου. Είχε βέβαια ξεραθεί, αλλά μπορούσε να τη διακρίνει κανείς από τα ίχνη: τη λεπτή κρούστα της ξεραμένης λάσπης, η οποία είχε σκάσει και σπάσει σε κομμάτια, με τις άκρες τους να λυγίζουν προς τα πάνω. Σ' ένα άλλο σημείο είχε φυτρώσει, ανάμεσα στην άμμο και στους βράχους, ένα τελείως μοναχικό δέντρο! Είναι ν' απορεί κανείς πώς βρέθηκε εκεί ο σπόρος, πώς κατάφερε ν' αναπτυχθεί χωρίς νερό και πώς διατηρείτο καταπράσινο μέσα στη γενική ξεραΐλα!

Κοντά στο μέρος όπου στρώσαμε τραπέζι είχαν εμφανισθεί μερικά πουλάκια, που οι Τουαρέγκ ονόμαζαν moula-moula. Οι ιθαγενείς πιστεύουν ότι τα πουλάκια moula-moula φέρνουν τύχη, ίσως επειδή η παρουσία τους υποδηλώνει συχνά την παρουσία νερού. Τα πουλιά αυτά έχουν σκουρόχρωμα φτερά και σώμα, αλλά λευκό κεφάλι και ουρά και φωλιάζουν συνήθως κοντά σε μέρη όπου μπορούν να βρουν κάτι για να τσιμπολογήσουν. Γι' αυτά η αναπάντεχη παρουσία μας εκεί προμήνυε ένα λουκούλλειο συμπόσιο! Όμως, μας παρατηρούσαν από απόσταση ασφαλείας. Δίσταζαν να πλησιάσουν κοντά. …

Το απόγευμα επισκεφθήκαμε μια περιοχή που οι βράχοι σχημάτιζαν πολλές φυσικές κολώνες και αψίδες. Τα βραχογραφήματα αφθονούσαν. Επρόκειτο για πάμπολλες ζωγραφικές ζώων: καμηλοπαρδάλεις, αντιλόπες, βοοειδή, καμήλες κ.λπ. Σε μια ανοιχτή σπηλιά τα τοιχώματα του βράχου είχαν μεγάλη ποικιλία ζωηρών χρωμάτων. Αυτά οφείλονταν κυρίως σε οξείδια μετάλλων, που περιέχονται στα πετρώματα.

Τα καραβάνια

Στη διαδρομή διασταυρωθήκαμε μ' ένα καραβάνι από πέντε καμήλες, το οποίο μετέφερε εφόδια. Ανάμεσα στα πάρα πολλά πράγματα που ήταν στερεωμένα στις σέλες των υποζυγίων, διέκρινα κρεμασμένο κι ένα πλατύ μεταλλικό τάσι, το οποίο χρησίμευε για να πίνουν νερό οι καμηλιέρηδες. Σταματήσαμε λιγάκι για να δούμε τα ζώα από κοντά. Οι αγωγιάτες Τουαρέγκ φορούσαν, βέβαια, την παραδοσιακή τους αμφίεση και ήταν πολύ φιλικοί. Σ' αυτό συνετέλεσε και το γεγονός ότι οι οδηγοί μας ήταν συμπατριώτες τους και φυσικά μιλούσαν την ίδια γλώσσα.

Κατά το σούρουπο, καθώς επιστρέφαμε στο στρατόπεδό μας, είδαμε από μακριά κάτι καλοσχηματισμένους αμμόλοφους. Οι επιβάτες των τριών άλλων οχημάτων της ομάδας μάς πλησίασαν και ζήτησαν από την αρχηγό ν' αλλάξουμε πορεία και να κατευθυνθούμε προς τα 'κει, για να δούμε από ψηλά τη δύση του ηλίου. Η αρχηγός εκνευρίστηκε που της άλλαξαν το πρόγραμμα. Δεν τους ενημέρωσε, όμως, ότι είχε σχεδιάσει να πάμε το ίδιο βράδυ σ' ένα καταυλισμό νομάδων, για να ψήσουμε στη χόβολη μία κατσίκα και να φάμε μαζί με τους ιθαγενείς Τουαρέγκ, σύμφωνα με τις συνήθειες και τα έθιμά τους. Θυμωμένη έδωσε εντολή να πάμε στους αμμόλοφους. Προσωπικά θα προτιμούσα να πηγαίναμε στο παραδοσιακό δείπνο με τους ντόπιους, μιας και ο χρόνος δεν μας επέτρεπε να κάνουμε και τα δύο…

Η αλεπού της ερήμου

Την ώρα που προχωρούσαμε ανάμεσα στους πρώτους μικρούς αμμόλοφους και καθώς το αμάξι μας προηγείτο, είδα πρώτος ένα μικρό ζωάκι, το οποίο μόλις μας αντιλήφθηκε το 'βαλε στα πόδια. Περιέργως, δεν το είχε παρατηρήσει ούτε καν ο οδηγός μας ο Gilani. Αμέσως έβαλα τις φωνές, ώστε να το δουν και οι άλλοι. Στην αρχή νόμισα ότι ήταν λαγός. Το ζωάκι κοντοστάθηκε μόλις έφθασε σε απόσταση ασφαλείας και γύρισε προς τα πίσω, για να μας δει. Βλέποντας τα μεγάλα στρογγυλά αυτιά του, καταλάβαμε ότι ήταν μια αλεπού της ερήμου. Αμέσως μετά η φοβισμένη αλεπού ξανάρχισε να τρέχει γρήγορα, μέχρι που χάθηκε από τα μάτια μας. Από την περιέργεια του ζώου και από τον τρόπο του τρεξίματός του ο Gilani βεβαιώθηκε, πως ήταν αλεπού. Κανένας από τους επιβάτες των τριών άλλων οχημάτων δεν πρόλαβε, δυστυχώς, να δει το αγρίμι.

Χρειάζεται μεγάλη τύχη, για να συναντήσεις αλεπού της ερήμου στο φυσικό της βιότοπο και μάλιστα με το φως της ημέρας! Είναι ζωάκι όχι μόνο σπάνιο αλλά και δυσδιάκριτο, καθώς είναι μικρόσωμο κι έχει το χρώμα της άμμου, και δυσεύρετο, αφού κρύβεται για να αποφύγει τους εχθρούς του.

Η επιστημονική τους ονομασία είναι fennecus zerda και το τοπικό του όνομα φενέκ ή φνεκ στα αραβικά. Έχει μέγεθος κουνελιού και το βάρος του φθάνει μέχρι 2 κιλά περίπου. Τα υπερμεγέθη αυτιά του (που το καθένα είναι σχεδόν τόσο μεγάλο όσο το πρόσωπό του) χρησιμεύουν:

α) Για την υπερευαίσθητη ακοή του (λειτουργούν σαν ισχυρά ραντάρ, τα οποία συλλαμβάνουν την παραμικρή δόνηση ή θρόισμα που προξενεί η λεία ή ο εχθρός του.

β) Για τη ρύθμιση της θερμοκρασίας του σώματός του, ώστε να μην υπερθερμαίνεται. Η ψύξη επιτυγχάνεται χάρη στο πυκνό δίκτυο αιμοφόρων αγγείων που διατρέχουν την επιφάνεια των λοβών των αυτιών, αλλά και χάρη στο μέγεθος και σχήμα τους, που τους επιτρέπουν να λειτουργούν σαν χωνιά ακτινοβολίας της θερμότητας.

Η αλεπού κατασκευάζει φωλιές, οι οποίες φθάνουν σε μεγάλο βάθος κι έχουν πολλές εισόδους / εξόδους, για λόγους ασφαλείας. Εκεί βαθιά δεν υποφέρει από τον φοβερό καύσωνα τις καλοκαιριάτικες μέρες, ούτε από το ισχυρό κρύο τις χειμωνιάτικες νύχτες. Αναπαράγεται στις αρχές της άνοιξης. Μετά από κυοφορία 50 έως 60 ημερών, γεννάει 4 έως 5 μικρά. Για να πιάσουν τ' αλεπουδάκια Οι κάτοικοι της ερήμου μιμούνται την άτονη θλιμμένη κραυγή της μάνας τους. Μόλις αυτά ξεμυτίσουν από τη φωλιά τους, μπλέκονται σε ταινίες υφάσματος που τους έχουν στήσει εκεί σαν παγίδα. Έτσι είναι εύκολο να τα αιχμαλωτίσουν. Οι αλεπούδες φενέκ τρέφονται με ποντίκια, ερπετά, σκορπιούς, έντομα κ.λπ. Συχνά σκάβουν βαθιά μέσα στην άμμο, για να συλλάβουν το θήραμά τους.

Αυτό το παμπόνηρο αγρίμι δάνεισε, άθελά του, το όνομά του:

α) στον Rommel, αρχιστράτηγο των στρατευμάτων του άξονα στη Βόρεια Αφρική κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, που επονομάστηκε «Αλεπού της Ερήμου» (= Wuestenfuchs).

β) στις επιχειρήσεις στον πόλεμο του Κόλπου, οι οποίες βαφτίστηκαν με την κωδική ονομασία «Desert fox».

Η δύση από τους αμμόλοφους

Μετά την εξαιρετικά ενδιαφέρουσα παρένθεση της αλεπούς, αρχίσαμε ν' ανηφορίζουμε στους απότομους αμμόλοφους. Ένα από τα αμάξια δεν είχε αρκετή φόρα κι έτσι δεν κατόρθωσε να φθάσει μέχρι την κορυφή. Άρχισε να τσουλάει αργά προς τα πίσω, παρόλο που οι ρόδες του ήταν ακινητοποιημένες από το ισχυρό φρενάρισμα. Η μαλακή άμμος υποχωρούσε κάτω από τους τροχούς και το τετρακίνητο όχημα έκανε… τσουλήθρα προς τον κατήφορο, χωρίς να περιστρέφονται καθόλου οι ρόδες του! Αλλά ακόμη και περπατώντας ήταν εξαιρετικά δύσκολο ν' ανεβεί κανείς εκείνον τον απότομο ανήφορο, καθώς σε κάθε βήμα προς τα εμπρός αντιστοιχούσε τουλάχιστον μισό βήμα προς τα πίσω, εξαιτίας της υποχώρησης της άμμου… Μερικοί από μας εύκολα (με τ' αμάξια) κι άλλοι δύσκολα (με τα πόδια), φθάσαμε στην κορυφή.

Διασκορπιστήκαμε σε μικρότερες ομάδες κι αρχίσαμε να περιδιαβάζουμε στις ράχες και τις κορυφές των γειτονικών αμμόλοφων, καθώς ο ήλιος έγερνε προς τη δύση του. Τα χρώματα στον ουρανό δεν ήταν ιδιαίτερα εντυπωσιακά, επειδή δεν υπήρχαν συννεφάκια να αλλάζουν απόχρωση, καθώς ο ήλιος χανόταν σιγά-σιγά. Αλλά οι αμμόλοφοι ήταν υπέροχοι. Καθώς φωτίζονταν λοξά, σχεδόν από οριζόντια κατεύθυνση, έριχναν πελώριες σκιές, που τόνιζαν ιδιαίτερα το ανάγλυφο της περιοχής. Η συνεχής εναλλαγή φωτισμένων και σκιερών πλαγιών έδινε μία τελείως διαφορετική όψη στο τοπίο. Το χρώμα της άμμου είχε γίνει κοκκινωπό, αλλά βαθμιαία μεταβαλλόταν αρχικά προς χρυσαφί και στη συνέχεια προς ωχρό και τέλος γκριζωπό, καθώς έπεφτε η νύχτα.

Η επιφάνεια της άμμου είχε σχεδόν παντού απόλυτα συμμετρικές πτυχώσεις, δηλαδή μικρού ύψους κυματοειδείς γραμμές προεξοχών και βαθουλωμάτων, οι οποίες όδευαν παράλληλα. Ήταν παρόμοιες με τις πτυχώσεις που δημιουργούνται στους αμμώδεις βυθούς των θαλασσών. Ο λοξός φωτισμός τόνιζε ιδιαίτερα αυτές τις ανάγλυφες πτυχώσεις. Στις ράχες των αμμόλοφων οι δύο αντίθετες πλαγιές διαχωρίζονται από μία πολύ λεπτή "κόψη". Αυτές οι κόψεις είχαν δημιουργηθεί από την πνοή του ανέμου, που μετέφερε τους κόκκους της άμμου. Ήταν καλοφτιαγμένες με απόλυτη ακρίβεια κι είχαν διάφορα σχήματα .

Ήταν μεγάλη απόλαυση να περπατάς ξυπόλητος επάνω στη μαλακή λεπτή άμμο των αμμόλοφων. Εκείνη την ώρα η άμμος είχε μια ευχάριστη θερμοκρασία, δεν ήταν καυτή όπως το καταμεσήμερο, που την χτυπούσαν αλύπητα οι ακτίνες του ήλιου. Καθώς τσαλαπατούσαμε αλύπητα στις λεπτές κόψεις της κορυφογραμμής και τις καλοφτιαγμένες επίπεδες πλαγιές των αμμόλοφων, αισθανόμασταν την "ηδονή της καταστροφής", αλλά χωρίς καθόλου τύψεις, γιατί ξέραμε ότι η πρώτη πνοή του ανέμου θα αποκαθιστούσε τη φυσική τάξη στο τοπίο και σίγουρα θα ξαναδημιουργούσε τα υπέροχα σχήματα και μορφές που εμείς είχαμε χαλούσαμε… Ίσως να είναι η μοναδική περίπτωση καταστροφής που δεν χρειάζεται επίπονη ανθρώπινη εργασία για να αντιμετωπισθεί και να επανορθωθεί.

Όση ώρα εμείς απολαμβάναμε τη δύση και το τοπίο, οι οδηγοί μας προσεύχονταν ξυπόλυτοι. Είχαν γονατίσει στραμμένοι προς την κατεύθυνση της Μέκκας κι έκαναν συχνές μετάνοιες, μέχρι που το κεφάλι τους άγγιζε την άμμο. Στη διάρκεια του Ραμαζανιού το θρησκευτικό συναίσθημα των μωαμεθανών είναι πολύ πιο έντονο και οι προσευχές τους συχνότερες. Το υπέροχο ρομαντικό τοπίο και η διασπορά των μελών της ομάδας στους απέραντους αμμόλοφους ήταν ο καταλύτης που διέλυσε την ένταση ανάμεσα στη Τζοβάνα και στους εννέα διαφωνούντες κι εξομάλυνε τις σχέσεις μεταξύ τους. Τελικά, απολαύσαμε μία ωραιότατη δύση, αλλά χάσαμε το χωριό των Τουαρέγκ…

Επιστρέφοντας, σταματήσαμε σε μια βρύση, την οποία οι οδηγοί μας κατάφεραν να βρουν μέσα στο σκοτάδι. Με τη βοήθεια μιας χειροκίνητης τρόμπας, που υπήρχε εγκατεστημένη εκεί, αντλήσαμε νερό από μια υπόγεια λίμνη. Ήπιαμε αχόρταγα απ' αυτό το ορυκτό νερό (fossile), το οποίο είναι πολύ εύγευστο, και γεμίσαμε όλα τα δοχεία που είχαμε μέσα στα αυτοκίνητα με πόσιμο νερό.

Η διαδρομή μέσα στο απόλυτο σκοτάδι, χωρίς καν χωματόδρομους και χωρίς καμιά ένδειξη είναι φοβερά δύσκολη. Απορούσα πώς οι οδηγοί μας κατόρθωναν να προσανατολίζονται μέσα στη νύχτα!!

Επιστρέψαμε στο στρατόπεδό μας, ή μάλλον στον καταυλισμό μας, στις 9 το βράδυ, χωρίς κανένα απρόοπτο. Εκεί μας υποδέχτηκαν με καυτό τσάι, το νερό για το οποίο υποθέτω ότι θα σιγόβραζε από ώρα... Το σερβίρισαν σε μικρά ποτήρια-σφηνάκια μαζί με αράπικα φιστίκια. Στον καταυλισμό μάς περίμενε και ο αστυνομικός-συνοδός μας, ο οποίος περιέργως δεν μας είχε συνοδεύσει στην εξόρμηση εκείνη την ημέρα, άγνωστο για ποιους λόγους (υπηρεσιακούς ή προσωπικούς άραγε;)

Η διανυκτέρευση στη σκηνή

Μετά το δείπνο κατάφερα να επικοινωνήσω με Ελλάδα, μέσω του δορυφορικού τηλεφώνου που είχε η αρχηγός, για να καθησυχάσω τους δικούς μου ότι όλα πήγαιναν καλά στην έρημο.

Η είσοδος της σκηνής μου είχε διπλή "πόρτα", που έκλεινε με δύο φερμουάρ. Η εξωτερική ήταν από χονδρό, πυκνό ύφασμα που προστάτευε από τον ήλιο και τον άνεμο. Η εσωτερική ήταν από διάτρητο ύφασμα το οποίο χρησιμοποιείται ως κουνουπιέρα για να κυκλοφορεί ο αέρας, αλλά να μην μπαίνουν μέσα έντομα. Δυστυχώς, το δάπεδο δεν ήταν ενιαίο με την υπόλοιπη σκηνή, ώστε ν' αποκλείει την είσοδο… ανεπιθύμητων ζώων από κάτω. Στο χώρο αυτό, που χρησίμευε ως προθάλαμος, είχα τοποθετήσει τα πράγματά μου. Στο πλάι υπήρχε ένας μικρός ιδιαίτερος χώρος, ο οποίος έκλεινε ερμητικά με τρίτο φερμουάρ. Εκεί μέσα ήταν το "υπνοδωμάτιό μου". Ευτυχώς, αυτό ήταν απομονωμένο και προφυλαγμένο από ερπετά, ζωύφια, έντομα και τους ιδιαίτερα επικίνδυνους σκορπιούς… Τον υπνόσακο τον τοποθέτησα πάνω σ' ένα αφρώδες στρώμα.

Ζητώ προκαταβολικά συγγνώμη που θ' αναφέρω μερικές όχι και τόσο "καθώς πρέπει" ρεαλιστικές λεπτομέρειες, αλλά νομίζω ότι μόνον έτσι μπορεί να συνειδητοποιήσει ο αναγνώστης τις πραγματικές διαστάσεις της περιπέτειας. Όταν αποσυρόμουν για ύπνο τη νύχτα, έπαιρνα μαζί μου κι ένα αυτοσχέδιο "δοχείο νυκτός", δηλαδή ένα… πλαστικό μπουκάλι, που έκλεινε ερμητικά. Κι αυτό γιατί αν χρειαζόταν να βγω έξω, θα έπρεπε ν' ανοίξω και να κλείσω τρία φερμουάρ μέσα στο σκοτάδι και να περάσω από τα ανοίγματα έρποντας ή σκυφτός για να βγω στο ύπαιθρο, κάνοντας τις αντίθετες κινήσεις στην επιστροφή. Φυσικό θα ήταν μετά από όλες αυτές τις διαδικασίες να ξαγρυπνήσω τελείως. Γι' αυτό το δοχείο αποδείχθηκε χρησιμότατο. Το μόνο που δεν είχα προνοήσει ήταν να πάρω μαζί και απορροφητικό χαρτί. Αλλά δεν είχα σχετική πείρα. Στο μέλλον θα ξέρω…

Αργά το βράδυ άκουσα τα βήματα κάποιου, ο οποίος πλησίαζε τη σκηνή μου. Ο άγνωστος σταμάτησε απ' έξω κι άνοιξε τα δύο φερμουάρ της πόρτας. Τρόμαξα και με το δίκιο μου. Η καρδιά μου άρχισε να χτυπάει σαν πολυβόλο. Τελικά, ήταν κάποιος από την ομάδα μας, που μέσα στο πυκνό σκοτάδι έκανε λάθος και μπέρδεψε τη σκηνή του με τη δική μου… Εμένα, όμως, με κοψοχόλιασε!

Στη διάρκεια της νύχτας ο άνεμος δυνάμωσε πολύ. Κουνούσε αδιάκοπα τα πανιά και τα κομμάτια της σκηνής, τα οποία έκαναν δαιμονισμένο θόρυβο.

Οι οδηγοί Tuareg

Τρίτη, 18 Νοεμβρίου 2003

Ξύπνησα με το χάραμα της ημέρας. Φόρεσα το άνορακ με την κουκούλα, γιατί έκανε πολλή ψύχρα, και βγήκα έξω από τη σκηνή. Το φεγγάρι μεσουρανούσε, αλλά ήταν λειψό, πολύ λιγότερο από το μισό. Επικρατούσε απόλυτη ησυχία. Ο αέρας ήταν πεντακάθαρος και ο άνεμος είχε πια κοπάσει. Καθώς το αμυδρό φως της αυγής δυνάμωνε σιγά-σιγά, οι βράχοι τριγύρω από τον καταυλισμό μας άρχιζαν να διακρίνονται καθαρότερα. Ο ουρανός προς την πλευρά της ανατολής ρόδιζε όλο και περισσότερο. Καθώς είχα διαθέσιμο χρόνο, αποφάσισα να τον εκμεταλλευτώ. Κάθισα έξω από τη σκηνή κι άρχισα να κρατάω σημειώσεις, με το λιγοστό φως της αυγής, τώρα που οι εμπειρίες ήταν ακόμη νωπές στη μνήμη μου.

Λίγο πριν από τις 7:00 εμφανίστηκε ένας Τουαρέγκ. Σωστότερο θα ήταν να πω ένας Ταργκί, γιατί αυτός είναι ο ενικός αριθμός της ονομασίας της φυλής στη γλώσσα της. [Παρατηρείστε ότι αλλάζει όχι μόνο η κατάληξη αλλά και το θέμα της λέξης!] Κρατούσε μια μεγάλη τσαγιέρα, για να μας φιλέψει με το πολύ πρωινό τσάι, το πρώτο της καινούργιας μέρας, δυνατό για να ξυπνήσει κάθε κύτταρο του σώματός μας. Το early morning tea ήταν πατροπαράδοτη συνήθεια σ' όλες τις παλιές εγγλέζικες αποικίες. Το πρωτογνώρισα πριν τριάντα και πλέον χρόνια, κάνοντας σαφάρι στις σαβάνες της Τανζανίας.

Η Τζοβάνα πείραξε για άλλη μια φορά τον οδηγό μας τον Gilani, προφέροντας το όνομά του σκοπίμως λάθος, δηλαδή Τζιλάνι (σαν να ήταν ιταλική λέξη) και όχι Ζιλάνι, όπως το πρόφερε ο ίδιος. Ένας άλλος οδηγός ονομαζόταν Λίλια, που στην ελληνική γλώσσα ηχεί σαν γυναικείο όνομα. Ήταν, όμως, ανδροπρεπέστατος, με κατάμαυρη γενειάδα. Το πρόσωπό του και η αμφίεσή του θύμιζαν έντονα τον Μπιν Λάντεν, αλλά στο πολύ νεώτερο και ευγενέστερο. Για ευκολία τον αποκαλούσαμε με το όνομα του διαβόητου και διάσημου αρχηγού της Αλ Κάιντα και δεν φαινόταν να ενοχλείται καθόλου. Αντιθέτως, μάλλον κολακευόταν και χαμογελούσε.

O τρίτος οδηγός είχε μία τραγική ιστορία. Πήγε ως εθελοντής στην Παλαιστίνη, για να βοηθήσει τους ομόθρησκούς του Άραβες στον αγώνα τους. Συνελήφθη, όμως, από τους Ισραηλινούς και υπέστη διάφορα βασανιστήρια με ηλεκτροσόκ κ.λπ. Όταν μετά από χρόνια επέστρεψε στην πατρίδα του ήταν πλέον μισός άνθρωπος. Το μυαλό του παρουσίαζε πολλά προβλήματα, όπως διαλείψεις, συχνή απώλεια προσανατολισμού κ.ά. Γι' αυτό οι συνάδελφοί του τον είχαν πάντοτε υπό επιτήρηση. Δεν τον άφηναν ποτέ μόνο του και πάντα τον έβαζαν στη μέση της φάλαγγας των αυτοκινήτων, δείχνοντάς του συνεχώς συγκινητική αλληλεγγύη.

Το υπέροχο Άκακις

Στη διάρκεια της διαδρομής μέσα στο Άκακις σταματήσαμε για λίγο στα ωραιότερα σημεία, για να απολαύσουμε το τοπίο και να ξεμουδιάσουμε λιγάκι. Φυσούσε. Εκείνος ο ελαφρύς, δροσερός άνεμος ήταν ιδιαιτέρως ευπρόσδεκτος. Χαζέψαμε τις μικρές, συμμετρικές, ομοιόμορφες πτυχώσεις που είχε δημιουργήσει το "χάδι" του ανέμου στην επιφάνεια των αμμόλοφων. Η ήπια και ωραία απεραντοσύνη, που έφθανε πολύ μακριά μέχρι τον ορίζοντα, ξεκούραζε το μάτι .

Σε κάποιο σημείο της διαδρομής συναντήσαμε κάτι πελώριους βράχους που άφηναν μεγάλα διάκενα, υπό μορφή αψίδων ή οπών. Μπροστά τους τ' αυτοκίνητα ήταν τόσο μικρά που έμοιαζαν με παιδικά παιχνιδάκια. Η στάση μας διήρκησε πάνω από μισή ώρα, για να έχουμε το χρόνο να περιδιαβάσουμε και να περιεργαστούμε το σύμπλεγμα των γιγαντιαίων βράχων. Στο διάστημα αυτό ο μάγειρας της ομάδας μας σκαρφάλωσε επάνω στο απότομο βραχώδες συγκρότημα και βρήκε μία εσοχή σαν πολυθρόνα. Εκεί κάθισε, για να αγναντέψει την απέραντη έρημο. Μερικοί βράχοι είχαν πολύ περίεργα σχήματα: ένας έμοιαζε με ανθρώπινο κεφάλι, άλλος θύμιζε μεσαιωνικό πύργο... Προχωρώντας, φθάσαμε σε άλλον έναν αξιοπρόσεκτο βράχο: είχε ύψος 15 μέτρα περίπου και σχήμα πελώριου ανθρώπινου δάχτυλου! Είναι το χαρακτηριστικό σημάδι μιας από τις εισόδους του Άκακι.

Στο σημείο εκείνο συναντήσαμε μια ομάδα 5 αυτοκινήτων, που πήγαινε προς την αντίθετη κατεύθυνση. Πλησίασα, για να ανταλλάξω πληροφορίες μαζί τους. Ήταν Εγγλέζοι και τ' αυτοκίνητά τους, πολύ φυσικά, ήταν Land Rover. Βέβαια, όλα ήταν παλιά μοντέλα του σκληροτράχηλου Defender 90 και 110 κι όχι τα πιο καινούργια και λεπτεπίλεπτα αμάξια με τα υπερευαίσθητα ηλεκτρονικά, που αχρηστεύονται μόλις διεισδύσουν μέσα οι πρώτοι κόκκοι άμμου… Τα περισσότερα υπεράνετα "τζιποειδή" είναι κατάλληλα, για να κάνουν βόλτες κομψευόμενες κυρίες (και κύριοι!) και όχι για να αντιμετωπίσουν τις αντίξοες συνθήκες μιας εξουθενωτικής διάσχισης της άγριας φύσης! Εάν πάθει βλάβη ένα υπεραυτόματο σύγχρονο όχημα ούτε ο αρχιμηχανικός του εργοστασίου που το κατασκεύασε δεν μπορεί να το επισκευάσει χωρίς τα κατάλληλα ανταλλακτικά (ηλεκτρονικές πλακέτες κ.λπ.). Και μόνο αν σκεφτεί κανείς ότι το πλησιέστερο συνεργείο απείχε μερικές χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά και τ' ανταλλακτικά έπρεπε να έρθουν από άλλη ήπειρο, συνειδητοποιεί την πλήρη σημασία όσων προανέφερα.

Κατά την ανταλλαγή των πληροφοριών έμαθα ότι οι Εγγλέζοι είχαν κάνει με τα αμάξια τους ολόκληρη τη διαδρομή από την Τρίπολη και τους θαύμασα! Εκείνοι με τη σειρά τους πληροφορήθηκαν ότι η ομάδα μας είχε πετάξει με τσάρτερ και ζήλεψαν, γιατί είχαμε γλυτώσει κάπου 1.200 χιλιόμετρα κακοτράχαλου δρόμου, σε μια άχαρη και χωρίς κανένα ενδιαφέρον διαδρομή. Με κοίταζαν με βλέμματα γεμάτα φθόνο, γιατί είχαμε κερδίσει τόσο χρόνο και τόση ταλαιπωρία, και ανατρίχιαζαν με τη σκέψη ότι θα ξανάκαναν την ίδια διαδρομή στην επιστροφή!

Συνεχίζοντας, περάσαμε μέσα από ένα στενό ουάντι. Ήταν ένα τοπίο που προκαλεί πάντα δέος.

Φυτά της ερήμου

Στη φοβερή ξηρασία των ερήμων ελάχιστα είναι τα φυτά που αψηφούν το άγονο έδαφος, την έλλειψη νερού και τις επιδρομές των φυτοφάγων ζώων (που είναι φυσικό να πεινάνε, αφού δεν βρίσκουν σχεδόν τίποτε να φάνε) και καταφέρνουν να επιβιώσουν. Ένα από τα φυτά αυτά είναι ένα είδος ακακίας. Για να διατηρηθεί στη ζωή και ν' αναπτυχθεί διαθέτει τεράστια και πολλά αγκάθια (ώστε να προφυλάσσεται από τα ζώα) και μικροσκοπικά φύλλα (ώστε να μη χάνει νερό από την έντονη εξάτμιση που προκαλείται από τον καυτό ήλιο).

Ένα άλλο ενδιαφέρον φυτό είναι ένα είδος κολοκυθιάς, που φυτρώνει στην άμμο! Τα κλαδιά της έρπουν επάνω στην αμμουδιά καταμεσής της ερήμου. Οι καρποί της μοιάζουν με μικρά πράσινα καρπούζια. Για να επιβιώσει, είναι εξοπλισμένη από τη φύση με ισχυρό δηλητήριο. Οι άνθρωποι της ερήμου, όμως, με τη συσσωρευμένη πείρα και σοφία πάμπολλων γενεών νομαδικής ζωής, ανακάλυψαν τον τρόπο να το εντάξουν στη διατροφή τους: κόβουν τους καρπούς και τους χώνουν μέσα στην άμμο, σε βάθος ενός έως ενάμισι μέτρου. Τους αφήνουν θαμμένους μέχρι να ξεραθούν τελείως. Η διαδικασία αυτή καταστρέφει το δηλητήριο που περιέχουν (αυτό περιέργως δεν συμβαίνει αν τυχόν ξεραθούν στον αέρα). Κατόπιν, ξεχωρίζουν μόνο τους σπόρους, τους αλέθουν και κάνουν αλεύρι, το οποίο χρησιμοποιούν ως τροφή.

Άλλα φυτά που επιβιώνουν στην έρημο είναι το tamarisce (αλμυρίκι που, όπως προδίδει το όνομά του, αντέχει και σε αλμυρά εδάφη) και κάποια φυτά που μοιάζουν με βούρλα.

Fata morgana

Στις στάσεις που κάναμε ανά αραιά διαστήματα για να ξεκουραστούμε, ανακτούσαμε τις δυνάμεις μας πίνοντας τσάι και τρώγοντας αποξηραμένους χουρμάδες (η κλασική, προαιώνια τροφή της ερήμου), αλλά και μπισκότα (για να μη λησμονούμε τα βιομηχανικά προϊόντα, που κι αυτά διατηρούνται για μεγάλο χρονικό διάστημα).

Σε κάποιο σημείο της πορείας μας, διακρίναμε αμυδρά, πολύ μακριά στο βάθος του ορίζοντα, μία επιμήκη γαλάζια λίμνη, που, όμως, δεν υπήρχε στον χάρτη. Την παρατηρούσαμε όλοι επί πολλή ώρα. Σιγά - σιγά άρχισε να γίνεται πιο αμυδρή, ν' ατονεί και τέλος να διαλύεται. Ήταν μια οπτική ψευδαίσθηση, μια απατηλή οπτασία. Αυτό το αξιοπερίεργο φαινόμενο οφείλεται σε αντικατοπτρισμό, δηλαδή σε πολλαπλή διάθλαση των φωτεινών ακτινών μέσα σε αλλεπάλληλα στρώματα αέρος, διαφορετικής θερμοκρασίας και επομένως διαφορετικής πυκνότητας. Η μεταβαλλόμενη πυκνότητα σημαίνει μεταβαλλόμενη γωνία διάθλασης, που ισοδυναμεί με κάμψη των ακτινών. Έτσι, το μάτι "βλέπει" ένα είδωλο, που βρίσκεται στην πραγματικότητα σε διαφορετική θέση. Το είδωλο μπορεί να είναι παραμορφωμένο ή διπλό.

Το φαινόμενο παρατηρείται στην έρημο, αλλά και στη θάλασσα. Σε ακραίες περιπτώσεις μπορεί να γίνει διπλός αντικατοπτρισμός, εν μέρει στη θάλασσα και εν μέρει στον ουρανό. Ο πιο συνηθισμένος αντικατοπτρισμός (mirage) στην έρημο είναι η οπτασία μιας όασης, που, όμως, βρίσκεται πολύ μακρύτερα, ή μιας λίμνης, που στην πραγματικότητα είναι αντικατοπτρισμός του γαλάζιου ουρανού επάνω στην άμμο. Αυτές οι απατηλές εικόνες έδιναν φρούδες ελπίδες στα ταλαιπωρημένα καραβάνια επί αιώνες.

Η ονομασία αυτού του φαινομένου fata morgana είναι ιταλική και έχει ενσωματωθεί στην ορολογία όλων των γλωσσών. Σημαίνει μάγισσα / μοίρα Morgan, επειδή άλλοτε οι άνθρωποι πίστευαν ότι το φαινόμενο οφείλεται στα μάγια της. Σε ολόκληρο το ταξίδι μου στη Σαχάρα ήταν η μοναδική φορά που παρατήρησα αυτό το υπέροχο, πολυσυζητημένο θα έλεγα, θρυλικό φαινόμενο. Θεωρώ τον εαυτό μου πολύ τυχερό, που το είδα!

Η παγίδα της άμμου

Καθώς ανεβαίναμε σ' έναν ήπιο αμμόλοφο, ακούσαμε, με μεγάλη μας έκπληξη, κάτι ανήκουστο: ένα κορνάρισμα, που ο ήχος του φαινόταν να έρχεται από πίσω μας. Αμέσως σταματήσαμε και κάναμε μεταβολή! Επιστρέφοντας, βρήκαμε ένα από τα αμάξια της συντροφιάς μας κολλημένο για τα καλά μέσα στην άμμο. Βρισκόταν σε μια θέση που έμοιαζε με παγίδα: ήταν δύο απότομες αμμώδεις πλαγιές κι ανάμεσά τους ένα στενό και πολύ βαθύ χαντάκι. Το αυτοκίνητο είχε σφηνωθεί σαν γέφυρα ανάμεσα στις δύο απόκρημνες όχθες και δεν μπορούσε να κάνει ούτε μπρος ούτε πίσω. Όγκοι άμμου του έφραζαν το δρόμο και από τις δύο πλευρές. Ούτε η τετρακίνηση, ούτε η βοηθητική ταχύτητα, ούτε το μπλοκάρισμα του διαφορικού μπορούσαν να το βγάλουν από αυτή την προβληματική κατάσταση. Ήταν μια παγίδα που ακόμη και το ισχυρότερο τετρακίνητο όχημα με τον πληρέστερο εξοπλισμό και τον καλύτερο οδηγό, αν έπεφτε μέσα, δεν θα μπορούσε να ξαναβγεί. Συγκεντρωθήκαμε όλα τα τζιπ της ομάδας, για να βοηθήσουμε. Με ένα διπλό, χοντρό συρματόσχοινο δέσαμε ένα άλλο αμάξι, το οποίο είχαμε τοποθετήσει πέρα από την κορυφή του λόφου. Οι δύο μηχανές των οχημάτων μούγκριζαν συντονισμένα και απεγνωσμένα, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Όλες οι ρόδες πατινάριζαν, εκτοξεύοντας παντού, με μεγάλη δύναμη, σύννεφα από άμμο, αλλά τ' αμάξια παρέμεναν τελείως ακίνητα, θαμμένα στην άμμο. Πολύ επιτυχημένα οι Ιταλοί ονομάζουν την κατάσταση αυτή insabbiamento, που κατά λέξη θα μεταφραζόταν ενάμμωση, δηλαδή ενταφιασμός στην άμμο. Για να αντιμετωπίσουμε την κατάσταση, βγάλαμε τα φτυάρια κι αρχίσαμε να σκάβουμε και ν' αφαιρούμε την άμμο γύρω από τους τροχούς, μέχρι να τους ξεθάψουμε τελείως. Μετά τοποθετήσαμε μπροστά στις ρόδες τις ειδικές, διάτρητες, μακρόστενες, μεταλλικές πλάκες, με τις οποίες ήταν εξοπλισμένο κάθε όχημα που επιχειρούσε διάσχιση ερήμου. Αυτές αποτελούσαν ένα σταθερό σκληρό υπόστρωμα, για να πατήσουν οι τροχοί όταν το έδαφος ήταν ιδιαίτερα χαλαρό. Εγώ βοηθούσα, βέβαια, στο εγχείρημα, αλλά έβγαζα και καμιά φωτογραφία στα κλεφτά... Ήμασταν όλοι μούσκεμα στον ιδρώτα από την μεγάλη προσπάθεια! Στην κρισιμότερη φάση της επιχείρησης, μου τελείωσε, δυστυχώς, η μπαταρία της φωτογραφικής μηχανής. Προσπάθησα να την αλλάξω στα γρήγορα, αλλά ήταν αδύνατο ν' ανοίξω το καπάκι της χωρίς κέρμα (στη Λιβύη δεν χρησιμοποιούσαν κέρματα). Τελικά, τα κατάφερα μ' ένα κλειδί!

Όταν τελειώσαμε την προετοιμασία, οι δύο οδηγοί μπήκαν μέσα στα αμάξια και μαρσάρισαν τις μηχανές. Οι υπόλοιποι (για την ακρίβεια όσοι βρήκαμε χώρο κοντά στο αμάξι) αρχίσαμε να σπρώχνουμε από πίσω και από τα πλάγια το αυτοκίνητο που είχε κολλήσει. Με τις συντονισμένες προσπάθειές μας τελικά τα καταφέραμε! "Φτύσαμε αίμα", αλλά πετύχαμε να ξεκολλήσουμε το αμάξι.

Οι αμμοθύελλες

Συνεχίσαμε την πορεία μας επάνω στους αμμόλοφους. Οι κόψεις της άμμου, που χώριζαν τις γειτονικές πλαγιές, ήταν χάρμα οφθαλμών. Συνήθως ήταν καμπύλες, αλλά και μερικές φορές ευθείες, με άψογη ακρίβεια και απόλυτη συμμετρία, σαν να ήταν φτιαγμένες από χέρια κάποιου δεξιοτέχνη ζαχαροπλάστη. Ήταν, όμως, τελείως φυσικά αριστουργήματα. Πού και πού η πνοή ενός ελαφρού ανέμου ανασήκωνε μικρά συννεφάκια άμμου και μετακινούσε τις ωραίες κόψεις, δημιουργώντας καινούργια σχήματα και μορφές. Ήταν η αέναη προσπάθεια της φύσης για ανανέωση και αναγέννηση. Αυτά τα αθώα, ήπια παιγνιδίσματα του ανέμου δεν προϊδέαζαν καθόλου τον ανυποψίαστο ταξιδευτή για το μέγεθος της δύναμης και της καταστροφικής μανίας που μπορεί να αποκτήσει ο άνεμος σε άλλες εποχές ή άλλες περιοχές της ερήμου. Οι εντόπιοι του έχουν δώσει διάφορα ονόματα όπως Ghibli, Hamsin, Simoun κ.λπ. Και μόνο το άκουσμά τους αρκεί για να σπείρει τον τρόμο. Οι ισχυρότατες αμμοθύελλες που προκαλούν φέρνουν τεράστιες καταστροφές, καθώς μαστιγώνουν αλύπητα ανθρώπους, ζώα και πράγματα. Οι κόκκοι της άμμου, οι οποίοι κινούνται με ιλιγγιώδη ταχύτητα, διεισδύουν παντού, πονάνε αφόρητα όταν χτυπούν το δέρμα, αφαιρούν το χρώμα από τις μεταλλικές επιφάνειες των αυτοκινήτων κ.λπ. Όταν βρεθεί κανείς σε αμμοθύελλα είναι αναγκασμένος να σταματήσει, γιατί η ορατότητα περιορίζεται στο μηδέν και είναι βέβαιο ότι θα χαθεί .

Η στεγνή λίμνη

Όταν φθάσαμε στην κορυφή ενός ψηλού αμμόλοφου με ωραιότατη θέα, η Τζοβάνα με τον Ζιλάνι αποφάσισαν ότι εκεί ήταν το κατάλληλο μέρος για τη μεσημβρινή στάση. Δεν υπήρχε ίχνος σκιάς τριγύρω σε απόσταση πολλών χιλιομέτρων, ούτε από βλάστηση βέβαια, αλλά ούτε καν από βράχο. Γι' αυτό οι οδηγοί τοποθέτησαν τα οχήματα σε δύο παράλληλες σειρές, σε απόσταση περίπου τριών μέτρων μεταξύ τους, και τον ενδιάμεσο χώρο τον κάλυψαν με τέντες, που στερέωσαν επάνω στ' αυτοκίνητα. Έτσι, δημιούργησαν μια πολύ… ευπρόσδεκτη σκιά. Ακριβώς στην κορυφή του λόφου, το αεράκι έφθανε ανεμπόδιστο και αποτελούσε για μας ένα είδος φυσικού κλιματισμού…

Όσο ο μάγειρας ετοίμαζε το γεύμα με τη βοήθεια των οδηγών, εμείς είχαμε αρκετό χρόνο για να ερευνήσουμε τη γύρω περιοχή. Αναγνωρίζω ότι το μαρτύριο των μωαμεθανών που μας συνόδευαν αυτές τις ημέρες του Ραμαζανιού ήταν μεγάλο, γιατί ετοίμαζαν ένα σωρό φαγητά, τα 'βλεπαν μπροστά τους, "ζαλίζονταν" από τις γαργαλιστικές μυρωδιές τους, αλλά δεν δικαιούνταν να φάνε ούτε μπουκιά!

Τα γεύματά μας είχαν αρκετή ποικιλία αν σκεφθεί κανείς ότι ετοιμάζονταν καταμεσής της ερήμου. Πρώτα μία σούπα με αρκετά καρυκεύματα και μυρωδικά, κατόπιν ρύζι ή μακαρόνια, πατάτες βρασμένες, σφιχτά αυγά, διάφορα όσπρια (φασόλια, ρεβίθια, μπιζέλια ή κουκιά), πιπεριά και ντομάτα σαλάτα. Η μεγάλη λιχουδιά, όμως, ήταν το ψάρι τόνος σε κονσέρβα. Για φρούτο είχαμε μπανάνες και χουρμάδες.

Το τοπίο είχε μια σπάνια ομορφιά. Από την κορυφή του αμμόλοφου διακρίναμε, χαμηλότερα ανάμεσα στους πελώριους όγκους άμμου, μια διπλή λίμνη με γαλαζογκρί χρώμα. Οι ακτές της ολόγυρα ήταν "πασπαλισμένες" με λευκό αλάτι. Οι πρώτοι από μας που κατηφόρισαν προς τα 'κεί φαίνονταν από ψηλά σαν μικροσκοπικές σκούρες κουκίδες επάνω στην απεραντοσύνη της ξανθής άμμου, που μόνο λόγω διαφοράς χρώματος διακρίνονταν. Εκεί συνειδητοποιεί κανείς πόσο μικρός είναι ο άνθρωπος σε σχέση με τη φύση. Ένα απειροελάχιστο μόριο είναι ολόκληρο το ανθρώπινο γένος μέσα στο σύμπαν…

Ο μεγάλος κατήφορος στην απότομη πλαγιά του λόφου ήταν μια σπάνια απόλαυση! Τα πόδια χώνονταν μέσα στην πεντακάθαρη άμμο, μα προχωρούσαμε χωρίς να καταβάλλουμε προσπάθεια, γιατί μας προωθούσε το βάρος μας. Σε κάθε βήμα ή πατημασιά δημιουργούσε ένα μικρό καταρράκτη άμμου, που ο ισχυρός άνεμος θα φρόντιζε, αργά ή γρήγορα, να ξανανεβάσει πάλι στην κορυφή.

Όταν έφθασα στη λίμνη με έκπληξη διαπίστωσα ότι δεν ήταν λίμνη, αφού δεν υπήρχε ίχνος νερού, αλλά ούτε και οφθαλμαπάτη. Επρόκειτο για μια τελείως στεγνή λίμνη, που μάζευε νερό μόνο σε σπάνιες περιπτώσεις, μετά από ισχυρή βροχή. Τα νερά, καθώς κυλούσαν επάνω στην επιφάνεια ή περνούσαν μέσα από το έδαφος μέχρι να συγκεντρωθούν στην κοιλότητα και να δημιουργήσουν τη λίμνη, διέλυαν διάφορα είδη αλάτων. Όταν αργότερα το νερό εξατμιζόταν από τις πύρινες ακτίνες του αφρικανικού ήλιου, απέμεναν σ' ολόκληρη την επιφάνεια του βυθού της αποξηραμένης λίμνης τ' άλατα. Καθώς αυτά είχαν χρώμα, κυρίως γαλαζογκρί, δημιουργούσαν από μακριά την εντύπωση ότι επρόκειτο για λίμνη.

Το ιδιόρρυθμο reg

Μετά το γεύμα ξεκινήσαμε. Στη διάρκεια της διαδρομής το τοπίο μεταβαλλόταν συχνά και ριζικά. Σε κάποια περιοχή το έδαφος παρουσίαζε πολλά μικρά βουναλάκια άμμου. Καθώς τ' αμάξια κινούνταν με μεγάλη ταχύτητα, σκαμπανέβαζαν αδιάκοπα και πολύ έντονα, όπως ένα σκάφος στη θάλασσα με άνεμο 10 μποφόρ! Αυτό, βέβαια, μπορεί να είναι πολύ χωνευτικό, αλλά το δυσάρεστο είναι ότι φέρνει και ναυτία… Ευτυχώς, αυτό το κακόγουστο "αστείο" δεν κράτησε πολύ. Σε λίγο φθάσαμε σε μια απέραντη πεδιάδα - σ' ένα reg. Στην ορολογία της ερήμου, reg είναι μια μεγάλη αμμώδη έκταση που η επιφάνειά της καλύπτεται όλη από μικρές πέτρες και χαλίκια. Είναι ένα πολύ περίεργο φαινόμενο. Όλα τα πετραδάκια βρίσκονται μόνο στην επιφάνεια, ενώ από κάτω υπάρχουν μόνο τεράστιες ποσότητες τελείως καθαρής άμμου. Νομίζει κανείς ότι όλο το έδαφος πέρασε προηγουμένως από κάποιο πελώριο κόσκινο, που συγκράτησε όλα τα πετραδάκια και τα χαλίκια και τα έφερε στην επιφάνεια. Η αντίθεση σε σχέση με τους αμμόλοφους και τις αμμοθάλασσες είναι τρομερή, γιατί εκεί όσο και να ψάξεις επί εκατοντάδες τετραγωνικά χιλιόμετρα δεν θα μπορέσεις να βρεις ούτε ένα πετραδάκι για δείγμα!

Στο τέλος του απέραντου reg, η ματιά ολόγυρα τερμάτιζε σε μια συνεχή σειρά απότομων λόφων που έμοιαζαν με "σινικό τοίχος".

Καθώς τ' αυτοκίνητά μας κινούνταν στο τελείως επίπεδο έδαφος του reg, ανέπτυσσαν πολύ μεγάλη ταχύτητα, που συχνά ξεπερνούσε τα 100 και μερικές φορές ακόμη και τα 120 χιλιόμετρα την ώρα. Ξοπίσω τους άφηναν ένα μακρύ και πυκνό σύννεφο σκόνης. Επειδή, βέβαια, αυτό ήταν ενοχλητικότατο για τ' αυτοκίνητα που ακολουθούσαν, αλλάξαμε αμέσως τακτική. Τ' αμάξια δεν προχωρούσαν πια το ένα πίσω από τ' άλλο, αλλά σε παράλληλες τροχιές και μάλιστα σε αρκετή απόσταση το ένα από τ' άλλο. Αυτό ήταν δυνατό χωρίς κανένα πρόβλημα, αφού δεν υπήρχε χαραγμένη πίστα, καθώς ολόκληρη η επιφάνεια του εδάφους ήταν βατή. Τα υπόλοιπα αυτοκίνητα της ομάδας τα διακρίναμε πλέον σαν μικρά σημαδάκια στην αρχή ενός πελώριου, μακρόστενου λευκού σύννεφου, που όσο πήγαινε πιο μακριά τόσο μεγάλωνε και αραίωνε. Έμοιαζαν σαν τέσσερις καλούς σκιέρ, που κατέβαιναν παράλληλα μια απάτητη, φρεσκοχιονισμένη πλαγιά, αφήνοντας πίσω τους σύννεφα από πούδρα χιονιού.

Διασχίζοντας όλες εκείνες τις ημέρες διάφορες αμμώδεις περιοχές, διαπίστωσα ότι η άμμος είχε μια απίστευτη ποικιλία αποχρώσεων, που δεν φανταζόμουν προηγουμένως: μπεζ, κιτρινωπό, ώχρα, υπόλευκο, ροζ, πορτοκαλί, καφετί, κ.λπ. Αυτό το τόσο πλούσιο χρωματολόγιο οφείλεται εν μέρει στη θέση του ήλιου (και στη γωνία φωτισμού από τις ακτίνες του), αλλά πολύ περισσότερο στη διαφορετική σύσταση των πετρωμάτων από τα οποία προήλθε η άμμος. Αυτό το τελευταίο είχα τη δυνατότητα να το επιβεβαιώσω ως εξής: η συνταξιδιώτισσά μας από τη Βενετία που ήταν αρχιτεκτόνισσα, έκανε συλλογή δειγμάτων άμμου από διάφορες περιοχές και τα τοποθετούσε μέσα σε ειδικά μπουκαλάκια, που είχε φέρει μαζί της. Συγκρίνοντας, αργότερα, τα διάφορα είδη άμμου κάτω από τις ίδιες συνθήκες φωτισμού, διαπιστώσαμε τις διαφορές χρωματισμού.

Διάφορες εμπειρίες

Σε κάποια στιγμή ο Ζιλάνι οδήγησε το αυτοκίνητο σε μια περιοχή, που ονομάζεται Tombe alate (= φτερωτοί τάφοι). Εκεί υπήρχαν πολλές πλάκες μπηγμένες όρθια στην άμμο, σε δύο παράλληλες σειρές, σχηματίζοντας ένα κύκλο και δύο πτέρυγες. Κανείς δεν γνωρίζει τη σημασία, ούτε σε ποια εποχή και από ποιους κατασκευάστηκε αυτό το μνημείο…

Κατόπιν, διασχίζοντας μια απέραντη πεδιάδα άμμου με αρκετά συμπαγές έδαφος, παντού βατό αλλά χωρίς κανένα σημάδι προσανατολισμού, ο οδηγός μας ξαφνικά σταμάτησε. Ο λόγος ήταν ότι επί αρκετή ώρα δεν έβλεπε ούτε ίχνος από τ' άλλα αμάξια. Κατεβήκαμε όλοι και αρχίσαμε να ερευνούμε τον ορίζοντα με τα κιάλια. Δεν φαινόταν απολύτως τίποτε. Τότε ο Ζιλάνι σκαρφάλωσε επάνω στη σκεπή του αυτοκινήτου. Εκεί ψηλά στάθηκε όρθιος, για ν' ανιχνεύσει καλύτερα. Πραγματικά, μόνο έτσι μπόρεσε να εντοπίσει τους άλλους. Αμέσως κάναμε μεταβολή και κινηθήκαμε προς την κατεύθυνσή τους, με τη βοήθεια της πυξίδας. Όταν τους συναντήσαμε μάθαμε ότι το πρόβλημα ήταν ένα σκασμένο λάστιχο! Μετά την αντικατάστασή του όλοι οι οδηγοί επωφελήθηκαν από τη στάση για να ξαναφουσκώσουν όλα τα λάστιχα με το κομπρεσέρ, δεδομένου ότι δεν είχαμε ν' αντιμετωπίσουμε άλλο μαλακό έδαφος εκείνη τη μέρα!

Στη συνέχεια της διαδρομής συναντήσαμε πολλά μεταλλικά στυλάκια, ύψους μισού μέτρου, βαμμένα με κόκκινες και άσπρες ρίγες εναλλάξ. Αυτά επεσήμαναν τη διαδρομή ενός μεγάλου πετρελαιαγωγού. Αρκετά αργότερα φθάσαμε σ' έναν ασφάλτινο δρόμο, που σηματοδοτούσε την επιστροφή στον πολιτισμό!

Καθώς προχωρούσαμε, είδαμε στα δεξιά μας, στο βάθος του ορίζοντα, τους μεγάλους όγκους του messak (=οροπέδιο). Αριστερά μας και σε τακτές αποστάσεις - ανά 400 μέτρα περίπου, αρκετά κοντά στην άσφαλτο, υπήρχαν τετραπλοί, μικροί σωροί από άμμο, διαφορετικών χρωμάτων (κοκκινωπό, υπόλευκο κ.λπ.), ανάλογα με την περιοχή. Έμοιαζαν με τερμιτοφωλιές, όμως ήταν ανθρώπινα έργα. Τελικά, λύθηκε το μυστήριο. Ήταν βάσεις για τη στήριξη πυλώνων γραμμής υψηλής τάσης, που ήταν υπό κατασκευή!

Με τη δύση του ήλιου σταματήσαμε για να προσευχηθούν οι οδηγοί μας. Λίγο αργότερα, σταματήσαμε σ' άλλο σημείο για να φάνε, δεδομένου ότι ήταν νηστικοί όλη την ημέρα.

Επιστροφή στον πολιτισμό

Το βραδάκι φθάσαμε στην κωμόπολη Aubari, όπου όλα τα μαγαζιά ήταν ανοιχτά, για να ψωνίσουν και να διασκεδάσουν οι ντόπιοι μετά τη λήξη της ολοήμερης νηστείας. Συνεχίσαμε προς τη μικρή πόλη Germa, όπου διανυκτερεύσαμε σε ξενοδοχείο! Από την πείρα μου στην οικοδομική και ιδίως από τα ηλεκτρικά υλικά (π.χ. πίνακες, διακόπτες κ.λπ.) είμαι σε θέση να μαντέψω με αρκετή ακρίβεια την ηλικία ενός κτιρίου. Αλλά με το ξενοδοχείο στη Germa (το καλύτερο της περιοχής) έπεσα τελείως έξω. Στο λουτρό όλοι οι τοίχοι διατρέχονταν από επίτοιχες υδραυλικές σωλήνες, που προεξείχαν απαίσια και ήταν μάλιστα σκουριασμένες. Το ξενοδοχείο δεν διέθετε ασανσέρ και η αντλία τροφοδοσίας με νερό τοποθετημένη στην ταράτσα δονούσε ολόκληρο το κτίριο, σαν να γινόταν σεισμός, κάθε φορά που έπαιρνε εμπρός. Οι διακόπτες καλύπτονταν από επίπεδη μεταλλική πλάκα, ένα ιταλικό μοντέλο που πουλιόταν στην Ελλάδα στις αρχές της δεκαετίας του '60. Σ' εκείνη την εποχή τοποθέτησα τη χρονολογία κατασκευής. Έπεσα από τα σύννεφα όταν έμαθα ότι είχε χτιστεί μόλις προ πενταετίας! Με μεγάλη δυσκολία έσπευσα να ρωτήσω κι αλλού. Τελικά, βεβαιώθηκα ότι η πληροφορία ήταν σωστή…

Η άγρια φυλή των Garamanti

Τετάρτη, 19.11.2003

Το πρωινό σερβιρίστηκε σε μπουφέ και, όπως ήταν αναμενόμενο, ήταν πολύ λιτό. Η ιδιαιτερότητά του ήταν ότι είχε διάφορα είδη χαλβά και ξερούς χουρμάδες.

Το πρόγραμμά μας ήταν να επισκεφθούμε τη γειτονική Ακρόπολη των Garamanti, οι οποίοι ήταν ένας πολεμοχαρής λαός, που ζούσε στην περιοχή την εποχή της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Οι πολεμιστές Garamanti κατά αραιά χρονικά διαστήματα διέσχιζαν την έρημο κι έφθαναν στα παράλια της Μεσογείου (που απέχει περίπου όσο το Βελιγράδι από την Αθήνα). Εκεί επιτίθονταν, τελείως ξαφνικά, στις πλούσιες ρωμαϊκές πόλεις, τις λεηλατούσαν και μαζί με τα πολύτιμα λάφυρά τους επέστρεφαν ταχύτατα στη χώρα τους. Οι Ρωμαίοι, βέβαια, δεν μπορούσαν ν' ανέχονται αυτή την κατάσταση επ' άπειρον. Συγκέντρωσαν, λοιπόν, πολυάριθμο στρατό, για να εκστρατεύσουν εναντίον της φυλής αυτής. Διέσχισαν τη μεγάλη έρημο, κατέλαβαν την πρωτεύουσα των Garamanti και την κατέστρεψαν τελείως. Οι μέχρι τότε επιδρομείς Garamanti κατάλαβαν ότι τ' αστεία είχαν τελειώσει.

Μετά από ενάμιση αιώνα περίπου οι μνήμες από την καταστροφή είχαν πια εξασθενίσει και οι Garamanti ξανάρχισαν τα ίδια. Ακολούθησε δεύτερη εκδίκηση των Ρωμαίων, οι οποίοι όμως αυτή τη φορά πρότειναν στους ηττημένους ειρήνη και εμπορική συνεργασία. Οι Garamanti ανέλαβαν να μεταφέρουν από τη μαύρη Αφρική ελεφαντόδοντο, δέρματα αγρίων ζώων, ορυκτά κ.λπ., ενώ οι Ρωμαίοι να τους προμηθεύουν με όλα τα προϊόντα του προηγμένου τότε κόσμου. Η συμφωνία αυτή εφαρμόστηκε με επιτυχία.

Εκτός από καλοί πολεμιστές οι Garamanti ήταν και εφευρέτες. Είχαν επινοήσει διάφορα συστήματα, όπως π.χ. κλειδιά για να κλείνουν τις πόρτες των σπιτιών τους. Για να κρατούν κλειστές τις πόρτες, χρησιμοποιούσαν δύο μίσχους από κλαδιά φοίνικα, που προσκολλούνταν ο ένας επάνω στον άλλο, χάρη στις μικρές προεξοχές της επιφάνειάς τους, που μάγκωναν μεταξύ τους. Η επινόηση αυτή θα μπορούσε να θεωρηθεί ως πρόγονος του ταχύκλειστου συστήματος velctro (χριτς - χρατς), που χρησιμοποιούμε σήμερα!

Η Ακρόπολη ήταν ένα μικρό, αλλά καλά οχυρωμένο φρούριο, στην κορυφή ενός χαμηλού λόφου. Εκεί μέσα κατέφευγε ολόκληρη η φυλή όταν έφθαναν εχθροί στην περιοχή. Στο φρούριο φύλαγαν επίσης, σαν "κόρη οφθαλμού", τα διάφορα είδη σπόρων, που τους ήταν εξαιρετικά πολύτιμοι. Γιατί οι επιδρομείς που πολιορκούσαν την Ακρόπολη συνήθιζαν να κατακαίουν ολόκληρη τη γύρω περιοχή, ώστε να μη φυτρώνει τίποτε πια. Αυτή είναι η πραγματική "καμένη γη" στην οποία τόσο συχνά αναφέρονται οι εκάστοτε αναλαμβάνοντες την Κυβέρνηση στη χώρα μας... Μετά την αποχώρηση των εχθρών η "τράπεζα σπόρων" βοηθούσε τους κατοίκους να ξαναρχίσουν τις καλλιέργειες και να παράγουν πάλι τρόφιμα.

Από το ύψος της Ακρόπολης φαινόταν ωραιότατα η γειτονική, αραβική σήμερα, πόλη όπου διανυκτερεύσαμε και η γύρω πεδιάδα, με τους πολυάριθμους φοίνικες και τις λοιπές καλλιέργειες. Ουσιαστικά ήταν για μια μεγάλη όαση. Τα εξωτερικά τείχη της Ακρόπολης ήταν πολύ χοντρά, ενώ τα διάφορα κτίσματα μέσα ήταν πενιχρά. Επισκευές και αναστηλώσεις της είχαν αρχίσει πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, την εποχή του Μουσολίνι. Διασώζονται, μάλιστα, οι παλιές σιδηροτροχιές και κάποια βαγονέτα, που είχαν χρησιμοποιηθεί τότε για τη μεταφορά των υλικών.

Ατυχίες

Καθώς φωτογράφιζα τ' αξιοθέατα μέσα στην Ακρόπολη, με πλησίασε ένας φύλακας και μου ζήτησε να πληρώσω το ειδικό εισιτήριο (πέρα από το κανονικό εισιτήριο εισόδου), για να έχω το δικαίωμα να βγάζω φωτογραφίες. Δεν το έκανε δε αυτό στην είσοδο, όπως γίνεται συνήθως, αλλά ήρθε από πίσω μου και με σταμάτησε ξαφνικά. Φυσικά, πλήρωσα και το πήρα.

Εκείνη τη στιγμή, όμως, κατά διαβολική σύμπτωση, ήμουν έτοιμος ν' αλλάξω το φιλμ στη μια φωτογραφική μηχανή, επειδή μου είχε τελειώσει. Συνηθίζω να έχω κρεμασμένες από το λαιμό μου δύο: μία για slides και μία με αρνητικό φιλμ για φωτογραφίες. Όταν την άνοιξα διαπίστωσα με έκπληξη ότι το φιλμ δεν είχε τελειώσει και φυσικά δεν είχε τυλιχτεί μέσα στο καρούλι. Άμεση συνέπεια ήταν να πάρει φως και να καταστραφεί, τουλάχιστον ένα μεγάλο κομμάτι του. Προσπαθούσα να εξηγήσω το περίεργο γεγονός. Παρατήρησα ότι το μεταλλικό κέλυφος του φιλμ ήταν ζουλιγμένο και παραμορφωμένο, πιθανόν κατά τη μεταφορά. Υπέθεσα ότι αυτή η συμπίεση θα εμπόδισε το ομαλό τύλιγμα και ξανατύλιγμα. Η δεύτερη εκδοχή ήταν ακόμη χειρότερη: να είχε πάθει βλάβη η φωτογραφική μηχανή. Αυτό σήμαινε ότι στο υπόλοιπο ταξίδι θα έμενα με μία μόνο μηχανή (ευτυχώς που έχω πάντοτε δύο στα ταξίδια μου).

Άλλαξα το φιλμ και η μηχανή λειτούργησε κανονικά. Όταν πήρα στα χέρια μου την άλλη μηχανή, είδα ότι το φιλμ της είχε τελειώσει! Τότε διαπίστωσα ότι την ώρα που έβγαλα το πορτοφόλι μου για να πληρώσω, οι μηχανές μετακινήθηκαν κι άλλαξαν θέση! Έτσι, άλλαξα φιλμ στη λάθος μηχανή! Μοναδική ζημιά λοιπόν, πέρα από την αγωνία μου, ήταν οι καμένες φωτογραφίες…

Την μεγαλύτερη ατυχία είχε κάποιος Εγγλέζος, που βρισκόταν κοντά σε μια ιδιαιτέρως απόκρημνη πλαγιά ενός αμμόλοφου. Ο λόφος κατέρρευσε και ο δυστυχής καταπλακώθηκε από τεράστιους όγκους άμμου. Χώθηκε μέσα με το κεφάλι! Εκτός από το λάθος του να μην προβλέψει τον κίνδυνο και να μην πλησιάσει κοντά, αγνοούσε και την τεχνική αντιμετώπισης τη στιγμή της κατάρρευσης. Η τεχνική επιβίωσης που εφαρμόζεται και στην περίπτωση πτώσης χιονοστιβάδων, είναι αυτά τα πρώτα κρίσιμα δευτερόλεπτα αυτός που κινδυνεύει να κάνει έντονες κινήσεις όπως στο κολύμπι με απλωτές, και να προσπαθήσει να παραμείνει στην επιφάνεια της μάζας του χιονιού ή της άμμου. Η μέθοδος δεν πετυχαίνει πάντα, αλλά είναι η μοναδική άμυνα που υπάρχει την ώρα της κατακρήμνισης… Τελικά, ο Εγγλέζος διασώθηκε, γιατί πρόλαβαν να τον ξεθάψουν πριν πάθει ασφυξία. Βέβαια, είχε σπάσει πολλά κόκκαλα και είχε την πρόσθετη ατυχία, καθώς ήταν Παρασκευή απόγευμα, να είναι όλες οι υπηρεσίες κλειστές. Εν τέλει μεταφέρθηκε με αεροπλάνο στην πατρίδα του…

Αμμοθάλασσα και αμμόλοφοι

Η επόμενη εξόρμησή μας ήταν στο erg (= αμμοθάλασσα) του Ubari. Μόλις φθάσαμε στο δύσκολο έδαφος, οι οδηγοί σταμάτησαν, για να ξεφουσκώσουν όλα τα ελαστικά των αμαξιών. Η απεραντοσύνη της άμμου δεν διακοπτόταν πουθενά, ούτε από το παραμικρό πετραδάκι, όσο μακριά έφθανε το ανθρώπινο βλέμμα. Πολύ σωστά, λοιπόν, ονομάστηκε αμμοθάλασσα .

Τα οχήματα σκαμπανέβαζαν επάνω στα βουναλάκια και στις μικρές χαράδρες, όπως οι βάρκες επάνω στα κύματα. Το ανεβοκατέβασμα αυτό στους αμμόλοφους ήταν μεγάλη απόλαυση, που δεν την χορταίναμε, παρότι αυτές οι συνεχείς και απότομες κινήσεις μάς έφερναν ναυτία! Ναι, ναυτία στην άμμο… Όταν τ' αυτοκίνητο βρισκόταν στην κορυφή, κοντά στο χείλος του γκρεμού και βλέπαμε κάτω το χάος του φοβερού κατήφορου, πιανόταν η καρδιά μας. Βασιζόμουν, βέβαια, στη μεγάλη πείρα του οδηγού. Οι γνώσεις μου στη μηχανική με καθησύχαζαν: η ανατροπή προς τα εμπρός γύρω από τον εγκάρσιο άξονα (που περνάει από τη μια πόρτα και βγαίνει από την άλλη) είναι πολύ δύσκολη. Αντιθέτως, η ανατροπή στο πλάι γύρω από τον διαμήκη άξονα (που περνάει από τη μάσκα προς το πορτ μπαγκάζ) είναι πολύ πιο εύκολη. Αυτό με παρηγορούσε. Καθώς ο οδηγός μάρσαρε και προχωρούσε προς τον φοβερό κατήφορο, αισθανόμουν το στομάχι μου να αδειάζει και το βάρος μου σχεδόν να μηδενίζεται! Σε ελάχιστα δευτερόλεπτα φθάναμε στα ριζά του αμμόλοφου και η καρδιά μου ξαναγύριζε στη θέση της!

Κάποιες φορές κατεβαίναμε από τ' αμάξια και παρακολουθούσαμε τους τέσσερις οδηγούς να κάνουν συντονισμένες κινήσεις επάνω στις λοφοπλαγιές. Οι συνδυασμοί τους ήταν υπέροχοι. Ήταν σαν να κεντούσαν την επιφάνεια της άμμου! Όταν στέκονταν ψηλά στις κορυφές με τις μουσούδες των αμαξιών να προεξέχουν προς τα έξω, επάνω από τον γκρεμό, το θέαμα ήταν εντυπωσιακό. Δεν πίστευες ότι θα τολμούσαν να κατέβουν την τόσο απότομη κλίση, που είχε γωνία 45 μοιρών (προσοχή: όχι 45%). Κι όμως το επιχειρούσαν και τα κατάφερναν! Ακόμη και στις φωτογραφίες το εγχείρημα φαίνεται εντυπωσιακό. Εκείνο που δεν έχει αποτυπωθεί είναι οι μικροσκοπικοί ανεμοστρόβιλοι που αναπτύσσονταν επάνω στις πλαγιές. Αυτοί μόνο σε βιντεοκάμερα μπορούν να φανούν.…

Επιμύθιο

Πολλοί θα ήθελαν να συμμετάσχουν σε κάποια τέτοια περιπέτεια, όχι επειδή αυτό τους συναρπάζει, αλλά για να μπορούν να κάνουν φιγούρα και να "πουλήσουν μούρη", όπως λέγεται στη μοντέρνα διάλεκτο. Τους διαφεύγει, όμως, ότι «τα μεταξωτά βρακιά χρειάζονται και επιδέξια οπίσθια»...

Πνευματικά δικαιώματα adventurouslife.gr