Η Απίστευτη Μαγεία των Τροπικών Βυθών

Διάλεξη στο Μουσείο "Ν. Π. Γουλανδρή"
με προβολή σειράς slides από τους βυθούς
στις 23.2.1998 [με μεταγενέστερες συμπληρώσεις]

Κυρίες, δεσποινίδες και κύριοι,

Σας προσκάλεσα απόψε για να ταξιδέψουμε παρέα στον μαγευτικό κόσμο των τροπικών βυθών. Πριν ξεκινήσουμε θα σας κάνω μια σύντομη ενημέρωση, για τους κινδύνους και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι δύτες και θα διαλύσω μερικούς πολύ διαδεδομένους μύθους. Μετά θα γνωρίσουμε μαζί έναν κόσμο που ο πολύς κόσμος δεν έχει ανακαλύψει ακόμη.

Θα κάνουμε, δηλαδή, καταδύσεις με αυτόνομη υποβρύχια αναπνευστική συσκευή, που στα Αγγλικά ονομάζεται SCUBA diving. Η λέξη Scuba είναι ακρωνύμιο από τα αρχικά των λέξεων: Self Contained Underwater Breathing Apparatus (που σημαίνουν ακριβώς τη συσκευή αυτή). Μέσα στη συσκευή δεν υπάρχει οξυγόνο, όπως πιστεύει πολύς κόσμος, αλλά αέρας υπό πολύ μεγάλη πίεση. Το οξυγόνο χρησιμοποιείται μόνο για στρατιωτικούς σκοπούς, οπότε, μέσω κλειστού κυκλώματος και φίλτρων, η εκπνοή ξαναχρησιμοποιείται για αναπνοή. Έτσι δεν βγαίνουν καθόλου φυσαλίδες στην επιφάνεια, οι οποίες θα πρόδιδαν την παρουσία των βατραχανθρώπων. Με καθαρό οξυγόνο, δυστυχώς, δεν μπορεί να πάει κανείς σε μεγάλο βάθος. Το όριο είναι μόλις 12 μέτρα περίπου. Βαθύτερα το οξυγόνο, λόγω της μεγάλης πίεσης, γίνεται δηλητηριώδες για τον ανθρώπινο οργανισμό, όσο και αν αυτό φαίνεται παράξενο. Φοβάμαι, όμως, ότι διεισδύω στα "χωρικά ύδατα" των ιατρών. Ελπίζω να μη το θεωρήσουν... casus belli!

Ο καθαρός αέρας είναι η εύκολη λύση. Τώρα τελευταία άρχισαν να χρησιμοποιούνται και διάφορα μίγματα αερίων: άζωτο + οξυγόνο (Nitrox) ή άζωτο + οξυγόνο + ήλιο (Trimix) κ.λπ., που επιτρέπουν κάθοδο σε μεγαλύτερα βάθη και μακρότερους χρόνους παραμονής στον βυθό.

Ο εξοπλισμός

Όταν άρχισα τις καταδύσεις, πριν από 30 και πλέον χρόνια, ο εξοπλισμός ήταν πρωτόγονος. Σήμερα η διαφορά δεν έγκειται μόνο στην τεχνική τελειοποίηση και την αξιοπιστία των υλικών αλλά και σε πολλές σημαντικές καινοτομίες.

Άλλοτε, όταν τελείωνε ο αέρας, ο δύτης, για να ενεργοποιήσει τη "ρεζέρβα αέρος", έπρεπε να τραβήξει ένα μοχλό, που καμιά φορά πάθαινε εμπλοκή. Τώρα όλα αυτά ανήκουν πια στην ιστορία. Ο δύτης διαθέτει μανόμετρο, που του δείχνει κάθε στιγμή την ποσότητα του διαθέσιμου αέρα. Ο ρυθμιστής, που τον τροφοδοτεί με αέρα, είναι τώρα πλέον διπλός: Ο δεύτερος χρησιμεύει ως εφεδρεία σε περίπτωση βλάβης του πρώτου ή για να δώσει αέρα σε άλλο δύτη. Μία πολύ χρήσιμη βελτίωση αποτελεί το υποβρύχιο computer, που καταγράφει χρόνους και βάθη, δίνει ηχητικό σήμα κινδύνου όταν ο δύτης αναδύεται πολύ γρήγορα και υπολογίζει τις στάσεις αποσυμπίεσης (δηλαδή τα βάθη και τους χρόνους) κατά την άνοδο. Από τις αρχές της δεκαετίας του '80 επινοήθηκε ο ρυθμιστής πλευστότητας, που εξασφαλίζει ουδέτερη πλευστότητα (δηλαδή ισορροπία) σε οποιοδήποτε βάθος, διευκολύνει την ανάδυση και λειτουργεί στην επιφάνεια ως σωσίβιο.

Οι κίνδυνοι

Όλοι οι άνθρωποι, όταν ακούνε «κατάδυση», φοβούνται κυρίως τρία θέματα:

α) τη νόσο των δυτών, β) τους καρχαρίες και γ) την ξαφνική έλλειψη οξυγόνου.

Αυτοί οι τρεις κίνδυνοι είναι μεν υπαρκτοί, αλλά δεν αποτελούν μεγάλο πρόβλημα.

Και πρώτα - πρώτα τι είναι αυτή η περίφημη «νόσος των δυτών»;

Με πολύ απλά λόγια συμβαίνει το εξής:

Κάτω από την μεγάλη πίεση που επικρατεί στα μεγάλα βάθη, διαλύεται μέσα στο αίμα του δύτη μεγάλη ποσότητα αζώτου. Αν αυτός ανέβει στην επιφάνεια γρήγορα, το άζωτο δεν προλαβαίνει ν' απομακρυνθεί μέσω των πνευμόνων, με συνέπεια τη δημιουργία φυσαλίδων αζώτου στο αίμα. Αυτές προξενούν πολύ δυσάρεστα προβλήματα υγείας, ένα από τα οποία είναι η παράλυση. Για να κάνω το φαινόμενο πιο κατανοητό θ' αναφέρω ότι κάτι ανάλογο παρατηρούμε καθημερινώς στα αεριούχα ποτά: μόλις αφαιρέσουμε το καπάκι της φιάλης, πέφτει απότομα η πίεση και αμέσως δημιουργούνται φυσαλίδες μέσα στο υγρό, που προηγουμένως δεν υπήρχαν.

Με τη βοήθεια ειδικών πινάκων και οργάνων η νόσος των δυτών προλαμβάνεται. Αλλά, εάν τυχόν ο δύτης δεν την αποφύγει, μπορεί να θεραπευθεί με πολύωρη επανασυμπίεση μέσα σε ειδικούς θαλάμους.

Ο κίνδυνος από τους καρχαρίες έχει υπέρμετρα μεγαλοποιηθεί από κάποια κινηματογραφικά έργα, όπως «Τα σαγόνια του Καρχαρία». Στην πραγματικότητα, όμως, μόλις οι καρχαρίες συναντήσουν κάποιο δύτη συνήθως απομακρύνονται, γιατί αυτός, με το μέγεθος, τον εξοπλισμό του, τις φυσαλίδες και τους θορύβους που εκπέμπει δεν μοιάζει με εύκολη λεία.

Αντιθέτως, είναι πιθανό να επιτεθούν σ' έναν ψαροτουφεκά που έχει στη ζώνη του χτυπημένα ψάρια, γιατί τους ερεθίζει το αίμα. Γι' αυτό στα νησιά της Πολυνησίας και στο Νότιο Ειρηνικό, όπου υπάρχουν πάμπολλοι καρχαρίες, είδα τους ψαροτουφεκάδες να εφαρμόζουν το εξής τέχνασμα: Βάζουν όλα τα ψάρια που έχουν χτυπήσει μέσα σ' ένα πλαστικό καφάσι και το ρυμουλκούν πίσω τους, καθώς κολυμπούν, μ' ένα σκοινί μήκους 4 έως 5 μέτρων. Έτσι, όταν εμφανισθεί καρχαρίας θα επιτεθεί εκεί. Πάντως από τα περίπου 350 είδη καρχαριών που υπάρχουν, μόνο το 10% περίπου αποτελεί απειλή για τον άνθρωπο.

Για να διασκεδάσω κάπως τον πανικό που ενσπείρει η εμφάνιση έστω και ενός καρχαρία, θα σας πω ότι δεν αποτελεί κατόρθωμα το να συναντήσεις καρχαρία στον βυθό. Εγώ έχω συναντήσει πάμπολλους σε διάφορες καταδύσεις μου - θα έλεγα σχεδόν με την ίδια συχνότητα που βλέπει κανείς νταλίκες στους ελληνικούς δρόμους (τις οποίες, μεταξύ μας, εγώ τις θεωρώ σαφώς πιο επικίνδυνες). Σε καμία περίπτωση δεν αντιμετώπισα πρόβλημα. Ούτε καν έβγαλα από τη θήκη του το ειδικό αντικαρχαριακό στιλέτο, που, για λόγους ασφαλείας, έχω πάντα μαζί μου στις καταδύσεις. Αυτό λειτουργεί με αμπούλα πεπιεσμένου διοξειδίου του άνθρακα, η οποία με ειδικό μηχανισμό τύπου επικρουστήρα εκρήγνυται μόλις έλθει σε επαφή με το σώμα του κήτους. Το έχω φέρει μάλιστα εδώ, για να το περιεργασθεί όποιος ενδιαφέρεται.

Είναι αλήθεια ότι τις πρώτες φορές αισθάνεσαι φοβερό δέος, αντικρίζοντας τον κυρίαρχο των θαλασσών. Η καρδιά σου αρχίζει να χτυπάει σαν πολυβόλο, το αίμα κυκλοφορεί γοργά σ' ολόκληρο το σώμα σου και η αδρεναλίνη εκκρίνεται σε κολοσσιαίες ποσότητες. Όμως, σιγά-σιγά συνηθίζεις. Διαπιστώνεις ότι το κήτος αδιαφορεί για την παρουσία σου, ίσως μάλιστα και να σε περιφρονεί. Αρχίζεις, τότε, να θαυμάζεις την αρμονία των κινήσεών του, το απόλυτα υδροδυναμικό σχήμα του, τη βασιλική του μεγαλοπρέπεια και αυτοπεποίθηση.

Αν είσαι αρκετά θαρραλέος, μπορείς να συμμετέχεις ακόμη και σε shark feeding, δηλαδή σε ειδικά οργανωμένο «τάισμα καρχαριών», ώστε τα κήτη να έλθουν αρκετά κοντά σου, για να μπορέσεις να τα φωτογραφίσεις. Τότε όλοι μαζί ορμούν με μανία επάνω στη λεία που τους προσφέρεται.

Ίσως όλα αυτά να μοιάζουν με καθαρή παραφροσύνη, αλλά δεν είναι έτσι. Κατ' αρχάς η στατιστική δείχνει ότι είναι πολύ πιθανότερο να κερδίσεις τον πρώτο λαχνό του λαχείου, παρά να σε φάει καρχαρίας. Στον ζωολογικό κήπο του Σύδνεϋ είδα μια μακροχρόνια στατιστική για την Αυστραλία, μια χώρα που φημίζεται ως η κυρίως πατρίδα του Μεγάλου Λευκού Καρχαρία. Σύμφωνα μ' αυτή οι θάνατοι από καρχαρίες, γενικά σε όλες τις επαφές τού ανθρώπου με τη θάλασσα (κολύμπι, surf, windsurf, σκι, ψαροτούφεκο, κατάδυση, ιστιοπλοΐα κ.λπ.), είναι περίπου 1,5 άτομο ετησίως, δηλαδή λιγότεροι από τους θανάτους που προκαλούν τα τσιμπήματα μελισσών και σφηκών στην Αυστραλία και επίσης λιγότεροι από τους θανάτους από κεραυνούς στη χώρα αυτή.

Για να μη θεωρήσετε ότι είμαι superman ή απλά παράτολμος, θα σας πω ότι σε όλα τα ειδικά περιοδικά υπάρχουν πολλές διαφημίσεις καταδυτικών κέντρων, που, μεταξύ άλλων αξιοθέατων, αναφέρουν και τους καρχαρίες ως attraction, δηλαδή ως θέλγητρο της περιοχής τους και όχι, βέβαια, ως φόβητρο.

Ένα άλλο παράδειγμα: Στο Aquarium (ενυδρείο) του Κέιπ Τάουν οργανώνουν καταδύσεις ανάμεσα σε καρχαρίες! Πάντως, αν κάποιος θα έπρεπε να φοβάται τον άλλον αυτός είναι μάλλον ο καρχαρίας! Γιατί, ενώ τα θύματα των καρχαριών σε ολόκληρη την υφήλιο είναι λιγότερα από 50 ετησίως, στο ίδιο χρονικό διάστημα υπολογίζεται ότι περίπου 100 εκατομμύρια καρχαρίες διαφόρων ειδών αλιεύονται από τον άνθρωπο. Αυτό έχει ως συνέπεια πολλά είδη καρχαριών να τείνουν να εκλείψουν. Μερικά δε από αυτά, μεταξύ των οποίων και ο πολυσυζητημένος Μεγάλος Λευκός, προστατεύονται πλέον από τις διεθνείς συμβάσεις, για να επιβιώσουν!

Ένας γνωστός μου πήγε ειδικά στη Νότια Αυστραλία, για να συναντήσει τον Μεγάλο Λευκό. Επί μία ολόκληρη εβδομάδα "όργωνε" το σκάφος τους τα μέρη όπου συχνάζει, έριχναν σκοτωμένα ψάρια γεμάτα αίματα, αλλά ματαίως. Δεν κατόρθωσαν να δουν ούτε έναν για δείγμα...

Ο τρίτος κίνδυνος, που φοβούνται οι αδαείς, είναι μήπως τελειώσει ο διαθέσιμος αέρας. Αλλά ο αέρας δεν τελειώνει ποτέ ξαφνικά. Πρώτα - πρώτα μπορείς να ελέγχεις την ποσότητά του με το μανόμετρο. Κι αν ακόμη το αμελήσεις ή, πράγμα πολύ σπάνιο, το μανόμετρο χαλάσει, θα αντιληφθείς ότι ο αέρας πλησιάζει να τελειώσει από τη δυσκολία της αναπνοής. Ακόμη και τότε διαθέτεις αρκετό αέρα για να αναδυθείς (εκτός αν έχεις ήδη υπερβεί «την ώρα μηδέν», οπότε χρειάζεσαι οπωσδήποτε μεγάλες στάσεις αποσυμπίεσης).

Κίνδυνοι, όμως, υπάρχουν στην κατάδυση και μάλιστα είναι πολλοί. Πριν μερικά χρόνια, όταν ήμουν Γραμματέας της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας, διδάσκοντας σ' ένα σεμινάριο για νέους σπηλαιολόγους, απαρίθμησα περισσότερους από 40 διαφορετικούς κινδύνους. Μην τρομάζετε όμως. Σήμερα θα σας αναφέρω μόνο τρεις.

Ο ένας φέρει το εξωτικό όνομα «μέθη των βυθών». Εμφανίζεται συνήθως σε βάθη μεγαλύτερα από 40 μέτρα. Αρχίζει με αίσθηση μεγάλης ευφορίας, ευτυχίας, ανεμελιάς και σιγουριάς. Μετά συνεχίζει με ενέργειες που μόνο κάποιος που είναι "σκνίπα" στο μεθύσι, θα μπορούσε να κάνει. Ένα παράδειγμα: κάποιος δύτης έκοψε με το μαχαίρι το πόδι του, για να δει αν το αίμα είναι κόκκινο! Σε άλλη περίπτωση κάποιος έβγαλε τον ρυθμιστή από το στόμα του, για να τον δώσει στα ψάρια ν' αναπνεύσουν!! Η θεραπεία, ευτυχώς, είναι πάρα πολύ απλή. Αρκεί μόλις αισθανθείς τα πρώτα συμπτώματα να συνειδητοποιήσεις τον επερχόμενο κίνδυνο κι να ανέβεις αμέσως σε μικρότερο βάθος. Εκεί ανακτάς σ' ελάχιστο χρόνο τη νηφαλιότητά σου.

Αλλά οι κίνδυνοι δεν είναι μόνο εξωτικοί ή ηρωικοί, όπως ενδεχομένως η πάλη με θαλάσσια κήτη. Μπορεί να είναι και πολύ άδοξοι ή συνηθισμένοι, όπως π.χ. η μεγάλη θαλασσοταραχή. Δύο δύτες φίλοι μου, που είχαμε εκπαιδευθεί μαζί, πνίγηκαν στο τέλος μιας κατάδυσης, όταν τα πελώρια κύματα τους χτύπησαν με μανία επάνω στα βράχια ενός νησιού των Κυκλάδων... Επίσης, ένας γνωστός μου σκοτώθηκε στην ξηρά, όταν εξερράγη η κακοσυντηρημένη μπουκάλα του. Κι επειδή αυτό ίσως να σας φαίνεται περίεργο, σας πληροφορώ ότι η πίεση των 250 ατμοσφαιρών που έχει συνήθως ο αέρας, αντιστοιχεί σε δύναμη 2.500 τόννων ανά τετραγωνικό μέτρο!

Θα σταματήσω εδώ τις μακάβριες περιγραφές, για να διαλύσω δύο ακόμη μύθους: Ο πρώτος, πολύ διαδεδομένος, λέει ότι:

«Η κατάδυση με αναπνευστική συσκευή είναι επικίνδυνη, ενώ η ελεύθερη κατάδυση ακίνδυνη».

Αυτό, δυστυχώς, το πίστευα κάποτε κι εγώ, με αποτέλεσμα να χάσω κάπου 10 χρόνια καταδύσεων! Πρόκειται για μεγάλο λάθος. Κίνδυνοι υπάρχουν και στις δύο περιπτώσεις, μόνο που είναι πολύ διαφορετικοί για τα δυο είδη καταδύσεων.

Δεν θα επεκταθώ σε λεπτομέρειες. Για όσους αμφιβάλλουν θα αναφέρω μόνο ότι το απλό, αθώο ψαροτούφεκο με ελεύθερη κατάδυση έχει, δυστυχώς, αρκετά θύματα κάθε χρόνο στη χώρα μας...

Μερικοί θεωρούν ότι η κατάδυση με αναπνευστική συσκευή σε πολύ μικρά βάθη είναι ακίνδυνη και δεν χρειάζεται καθόλου εκπαίδευση. Είναι κι αυτό μύθος. Όταν δεν ξέρεις, δυστύχημα μπορεί να σου συμβεί ακόμη και σε 3 μέτρα βάθος! Όχι, βέβαια, νόσος των δυτών. Όμως, για παράδειγμα, σε μερικά σκάφη αναψυχής χρησιμοποιούν μπουκάλες για να ξεμπλέξουν την άγκυρά τους, χωρίς να έχουν κάνει προηγουμένως καμία εκπαίδευση. Αυτό μπορεί να τους οδηγήσει στο νοσοκομείο με εμβολή αέρος κ.ά.

Ως γενικό συμπέρασμα, πιστεύω ότι οι καταδύσεις είναι λιγότερο επικίνδυνες από το να κυκλοφορείς στους ελληνικούς δρόμους. Γιατί στην κατάδυση σχεδόν τα πάντα εξαρτώνται από σένα, ενώ στους δρόμους εξαρτάσαι εσύ από τους άλλους. Η κατάδυση δεν είναι ρωσική ρουλέτα, ενώ ο δρόμος είναι... Χρειάζεται, βέβαια, φοβερή προσοχή, υπευθυνότητα και γνώσεις. Γιατί το πρώτο λάθος είναι συχνά και το τελευταίο...

Θα κλείσω το κεφάλαιο των κινδύνων με μια παραλλαγή των λόγων του Μπέρτολντ Μπρεχτ:

«Από τους καρχαρίες γλίτωσα,

τις τίγρεις τις σκότωσα,
από τους ανθρώπους ποιος θα με σώσει;»

Μερικές πληροφορίες

Συνήθως στις καταδύσεις κατεβαίνω μέχρι 35 μέτρα, αλλά όταν υπάρχει κάτι πολύ ενδιαφέρον πηγαίνω και πολύ βαθύτερα. Αρκετές φορές έχω κατέβει στα 45 έως 55 μέτρα. Το προσωπικό μου ρεκόρ βάθους, μέχρι τώρα, (κατά την ημερομηνία της διάλεξης) είναι 55 μέτρα, δηλαδή περίπου όσο ύψος έχει ένα κτίριο 18 ορόφων. Κατέβηκα τόσο βαθιά, για να βιντεοσκοπήσω ένα ιαπωνικό υποβρύχιο, ναυάγιο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου στον Ειρηνικό Ωκεανό. Στα 50 μέτρα περίπου είναι και το όριο αντοχής που δίνουν τα εργοστάσια κατασκευής των φωτογραφικών, των φλας, των βιντεοκαμερών και των προβολέων. Η διάρκεια κάθε κατάδυσης είναι συνήθως 3/4 της ώρας, αλλά μερικές φορές ξεπερνάει τη μία ώρα. Συνήθως κάνουμε 2 και καμιά φορά 3 καταδύσεις την ημέρα. Από εκεί και πέρα η 4η ή 5η κατάδυση είναι μάλλον ριψοκίνδυνη πρακτική.

Οι βυθοί των τροπικών

Όποιος γεύθηκε μια φορά τη μαγεία του βυθού των τροπικών θαλασσών, την αναζητά συνεχώς και δεν τη λησμονεί ποτέ. Είναι κάτι σαν τη σαγήνη που ασκούσαν οι μυθικές σειρήνες. Θα μπορούσα επιγραμματικά να πω, παραφράζοντας τη γνωστή (αλλά παρεξηγημένη) ρήση του Καρλ Μαρξ, ότι «ο βυθός των τροπικών είναι το όπιο των δυτών».

Η πρώτη εντυπωσιακή εμπειρία που δοκιμάζει κανείς όταν καταδύεται είναι η έλλειψη βαρύτητας. Η αίσθηση της αιώρησης, χωρίς την παραμικρή προσπάθεια, απελευθερωμένος τελείως από το βάρος σου, δεν περιγράφεται με λόγια. Μπορείς να ισορροπήσεις σε οποιαδήποτε θέση ή στάση. Είναι ένα μοναδικό βίωμα, μια πρωτόγνωρη ελευθερία, που μόνο οι δύτες στη θάλασσα και οι αστροναύτες στο διάστημα μπορούν ν' απολαύσουν.

Στον μαγευτικό κόσμο της σιωπής το ένα θέαμα διαδέχεται το άλλο και το συναγωνίζεται σε ομορφιά. Στην πρώτη θέση είναι τα υπέροχα ψάρια των τροπικών, με τα πλέον περίεργα σχήματα και συνδυασμούς χρωμάτων, που ξεπερνούν τη φαντασία και του πιο ταλαντούχου καλλιτέχνη. Είναι αληθινά αριστουργήματα της φύσης! Όμως, η σάρκα τους, περιέργως, δεν είναι νόστιμη. Ίσως αυτό να είναι έργο της Θείας Πρόνοιας, για να μπορέσουν να επιβιώσουν στον άνισο αγώνα τους με τον άνθρωπο.

Μετά είναι τα κοράλλια. Άλλα είναι μαλακά, σ' όλα τα χρώματα της ίριδας, σαν υπέροχες θαλασσινές ορχιδέες που λικνίζονται ρυθμικά, παρασυρόμενες από την ορμή των κυμάτων ή των θαλάσσιων ρευμάτων. Άλλα πάλι είναι σκληρά, σε φοβερή ποικιλία σχημάτων (από κέρατα ελαφιού μέχρι ανθρώπινο εγκέφαλο και από δάχτυλο μέχρι αφτί ελέφαντα). Αυτά σχηματίζουν τους κοραλλιογενείς υφάλους, ακόμη και ολόκληρα νησιά. Οι πυκνές συστάδες των κοραλλιών μοιάζουν με τροπικούς κήπους, παρόλο που τα κοράλλια είναι ζώα και όχι φυτά.

Κατόπιν έρχονται τα σφουγγάρια σε διάφορα μεγέθη, χρώματα και σχέδια. Υπάρχουν σφουγγάρια σε σχήμα βάζου ή δακτύλων κι άλλα πάλι σαν μεγάλα πιθάρια, όπου άνετα χωράει μέσα ένας δύτης με ολόκληρο τον εξοπλισμό του.

Μπροστά στα μάτια του κατάπληκτου βουτηχτή ξετυλίγεται ένας νέος άγνωστος κόσμος: νωχελικές θαλάσσιες χελώνες, πολύχρωμα ιδιόρρυθμα γυμνοβράγχια, πελώριες γοργόνιες σε σχήμα βεντάλιας, φοβισμένοι ιππόκαμποι, υπέροχες ανεμώνες, αραχνοΰφαντοι σπιρογράφοι, αστερίες, οφιουροειδή, κρινοειδή και πολλά άλλα, που δεν έχουν αντίστοιχο όνομα στην ελληνική γλώσσα.

Tα κοχύλια υπάρχουν σε τέτοια εκπληκτική ποικιλία που η ταξινόμηση και η μελέτη τους είναι μια ολόκληρη επιστήμη. Τα μουσεία και οι ειδικευμένοι συλλέκτες έχουν συγκεντρώσει θαυμάσιες συλλογές. Ένα από αυτά, η γιγαντιαία Tridacna, έχει σάρκα σαν βελούδο και ωραιότατα χρώματα: πράσινο, τουρκουάζ, βαθύ μπλε και πολλά άλλα.

Εκτός, όμως, από τα ελκυστικά θεάματα στον βυθό υπάρχουν και συναντήσεις, που για το ευρύ κοινό θα ήταν φρικτός εφιάλτης, όπως π.χ. φάλαινες, πελώρια σελάχια και χταπόδια, κροκόδειλοι, φίδια, καρχαρίες και barracuda (που μερικοί τα θεωρούν πιο επικίνδυνα ακόμη κι από τους καρχαρίες). Όσο και αν αυτό φαίνεται παράξενο, για τους πολύ πεπειραμένους δύτες οι συναντήσεις με τέτοιου είδους "τέρατα" είναι επιθυμητές, γιατί προσθέτουν ποικιλία και δίνουν ένα συνταρακτικό τόνο... θρίλερ στην περιπέτειά τους. Αποτελούν το αλατοπίπερο και τα καρυκεύματα της κατάδυσης.

Αλλά κι αρκετά από τα γνωστά μας από τις ελληνικές θάλασσες όντα στους τροπικούς παίρνουν τελείως άλλες διαστάσεις, σχήματα, χρώματα και ιδιότητες. Υπάρχει π.χ. ένα είδος θανατηφόρας τσούχτρας, που το τσίμπημά της μπορεί να προκαλέσει τον θάνατο σε λιγότερο από ένα λεπτό! Το fire coral, αν το αγγίξεις, θα το θυμάσαι σ' όλη σου τη ζωή. Ισοδυναμεί με εκατό τσουκνίδες... Γι' αυτό πριν από τις καταδύσεις στους τροπικούς είναι απαραίτητη μια πολύ καλή ενημέρωση και εκπαίδευση. Υπάρχει, όμως, μεγάλη πιθανότητα, αν διαβάσεις για όλους τους κινδύνους που καραδοκούν και παραμονεύουν εκεί, να παραμείνεις τελικά... στο σπιτάκι σου!

Ειδικές δύσκολες καταδύσεις

Μια από τις πολύ ενδιαφέρουσες και σπάνιες μορφές κοραλλιογενούς υφάλου είναι τα walls, δηλαδή τελείως κατακόρυφοι τοίχοι, που προχωρούν σε βάθος πολλών εκατοντάδων μέτρων. Στην κατάδυση αιωρείσαι κατά μήκος του τοιχώματος, που σφύζει από ζωή, εξερευνάς τις πολυάριθμες κοιλότητες, οι οποίες είναι γεμάτες με ψάρια κι απολαμβάνεις το θέαμα. Κοιτάζοντας, όμως, προς τα κάτω δεν βλέπεις τον βυθό. Τα νερά σκοτεινιάζουν, χωρίς να φαίνεται τέρμα πουθενά! Ούτε καν η φωτεινή δέσμη των προβολέων δεν κατορθώνει να τα διαπεράσει. Τότε αισθάνεσαι ότι πλέεις επάνω από το χάος. Εκείνη τη στιγμή πρέπει να δείξεις θάρρος και να διώξεις τις μαύρες σκέψεις και τις φοβίες, όπως π.χ. ότι κάποιο ανθρωποφάγο κήτος θα ξεπροβάλει ξαφνικά από τα βάθη του ωκεανού... Τις πρώτες φορές αισθάνεσαι δέος, ανατριχίλα, ίλιγγο. Αργότερα, όμως, συνηθίζεις και η ζάλη και ο φόβος μεταβάλλονται σε απόλαυση και έκσταση!

Ένα άλλο συναρπαστικό θέαμα στο βυθό είναι οι θαλάσσιες σπηλιές, άλλες κοραλλιογενείς, άλλες ηφαιστειογενείς (από παγωμένη λάβα) κι άλλες ασβεστολιθικές, με σταλακτίτες και σταλαγμίτες, που, βεβαίως, είχαν δημιουργηθεί πριν κατακλυστούν από τα νερά.

Φοβερό ενδιαφέρον παρουσιάζει και η κατάδυση σε ναυάγια πλοίων, υποβρυχίων και αεροπλάνων. Η λέξη ναυάγιο ηχεί ανατριχιαστικά στα αφτιά όλων, κι ακόμη περισσότερο στα αφτιά των ναυτικών και των πλοιοκτητών. Όμως, οι δύτες ανακαλύπτουν σ' αυτά μια τελείως άλλη διάσταση. Διαπιστώνουν ότι και πάλι σφύζουν από ζωή! Μέσα στα ναυάγια φωλιάζει ένας ολόκληρος θαυμαστός νέος κόσμος. Στη διάρκεια των πολυάριθμων ετών που βρίσκονται στον βυθό, έχουν αποκτήσει καινούργιους ενοίκους. Αμέτρητα είδη ψαριών και άλλων θαλάσσιων όντων τα χρησιμοποιούν ως κατοικία. Δεν υπάρχει το παραμικρό κομμάτι μετάλλου που να μην έχει καλυφθεί από πολύχρωμους ενάλιους οργανισμούς, σε τέτοιο βαθμό που είναι δύσκολη η διάκριση του αρχικού σχήματος του αντικειμένου.

Είναι συγκλονιστικό και συνάμα ανατριχιαστικό να διεισδύεις μέσα στο σκάφος από την τρύπα που δημιούργησε η τορπίλη που το βύθισε! Τα χονδρά, χαλύβδινα τοιχώματα έχουν σκιστεί από την έκρηξη, σαν χαρτί. Οι μύτες και τα χείλη των ατσάλινων ελασμάτων είναι κοφτερά ακόμη και σήμερα και χρειάζεται μεγάλη προσοχή καθώς περνάς, για να μην σε πληγώσουν ή να μην σου κόψουν τον σωλήνα που σου φέρνει τον ζωογόνο αέρα στο στόμα.

Καθώς προχωράς κολυμπώντας μέσα από τούς στενούς δαιδαλώδεις διαδρόμους, τις σκάλες και τις μπουκαπόρτες του πλοίου, φτάνεις στη γέφυρα, κατεβαίνεις βαθιά στο λεβητοστάσιο και στα αχανή, σκοτεινά αμπάρια, συναντάς παντού διάφορα πολύχρωμα ψάρια, τα οποία σε κοιτούν έκπληκτα, σαν να αναρωτιούνται πώς διάβολο βρέθηκες εσύ εκεί κάτω!

Μέσα στα σπλάχνα των πλοίων που βυθίστηκαν στη διάρκεια του πολέμου βλέπεις τανκς, φορτηγά, αεροπλάνα και παντός είδους πολεμικό υλικό, όπως οβίδες, σφαίρες, όλμους, λάστιχα, προπέλες, νάρκες, χειροβομβίδες κ.λπ. Εκεί, όμως, που σε πιάνει πραγματικό δέος είναι όταν βλέπεις τα διάφορα όργανα και τα προσωπικά αντικείμενα των πληρωμάτων: κιάλια, εξάντες, καραβάνες, πιάτα, μαχαιροπήρουνα, μπότες και τόσα άλλα... Και σε λιγοστές περιπτώσεις ακόμη και ανθρώπινα οστά... Τα ευρήματα που εντοπίζει ο αυτοδύτης μέσα στα ναυάγια, είτε πρόκειται για αρχαία (αμφορείς, νομίσματα, εργαλεία κ.λπ.) είτε για νεώτερα, τα αφήνει στη θέση τους, εκτός κι αν αποτελεί μέλος επίσημης επιστημονικής εξερευνητικής αποστολής.

Μέσα στην απεραντοσύνη των βυθών τα ναυάγια είναι τα σημεία που συγκεντρώνουν την περισσότερη ζωή. Αποτελούν κρησφύγετα των ψαριών και πόλους έλξης των δυτών. Γι' αυτό, εκτός από τα φυσικά ναυάγια, συχνά αγοράζονται παροπλισμένα πλοία και βυθίζονται επίτηδες σε επιλεγμένα σημεία, έτσι ώστε να αποτελέσουν τεχνητούς υφάλους, δηλαδή καταφύγια για χιλιάδες θαλάσσια όντα. Τελευταία, μάλιστα, χρησιμοποιούνται για τον σκοπό αυτό και παλιά βαγόνια τρένων.

Οι πιο δύσκολες, όμως, καταδύσεις είναι οι ναυαγιοκαταδύσεις και οι σπηλαιοκαταδύσεις, γιατί:

• δεν υπάρχει άμεση οδός διαφυγής προς την επιφάνεια (μεσολαβεί βράχος, μέταλλο κ.ά.),

• το σκοτάδι δυσκολεύει πολύ όλες τις ενέργειες,

• υπάρχει κίνδυνος να μπλέξει κάποιο εξάρτημα του εξοπλισμού και να παγιδευτεί ο δύτης,

• υπάρχει φόβος απώλειας του προσανατολισμού και δυσκολία εντοπισμού της διαδρομής της επιστροφής, και

• η ιλύς, που συνήθως κατακάθεται στον πυθμένα, αναταράσσεται από τα βατραχοπέδιλα, με αποτέλεσμα να θολώνει το νερό και να μην μπορεί ο δύτης να βρει την έξοδο.

Είναι αυτονόητο ότι για τις καταδύσεις αυτές χρειάζεται μεγάλη πείρα, ειδική εκπαίδευση και κατάλληλος εξοπλισμός. Αλλά το θέαμα που απολαμβάνει ο δύτης και οι εμπειρίες που αποκτά υπερκαλύπτουν, με το παρά πάνω, όλες τις δυσκολίες και τους κινδύνους.

Μια άλλη, τελείως διαφορετική όψη του βυθού προσφέρουν οι νυχτερινές καταδύσεις. Κι αυτό γιατί τη νύχτα κυκλοφορεί και αναζητά την τροφή του κυριολεκτικά ένας άλλος κόσμος.

Το σούρουπο συνυπάρχουν τα ζώα της ημέρας, τα οποία ετοιμάζονται να αποσυρθούν, και τα ζώα της νύχτας, που μόλις ξυπνούν και βγαίνουν παγανιά. Αυτή την ώρα ο βυθός αποκτά τη μεγαλύτερή του ζωντάνια. Είναι η ώρα της αναζήτησης τροφής, αλλά και της αναπαραγωγής για αρκετά είδη. Το ημίφως, που επικρατεί, ευνοεί τόσο το φαγοπότι όσο και το ζευγάρωμα.

Τη νύχτα δεν είναι μόνο ότι συναντάς για πρώτη φορά διάφορα άγνωστα είδη. Το πιο συναρπαστικό είναι ότι μέσα στο πηχτό σκοτάδι τα ψάρια δεν σε βλέπουν, όταν τα πλησιάζεις. Καθώς είναι τυφλωμένα και ζαλισμένα από το δυνατό φως των φακών και των προβολέων, μπορείς άνετα να τ' αγγίξεις και να τα χαϊδέψεις με το χέρι σου! Και τότε, τελείως ξαφνικά, συνειδητοποιούν τι τρομερό τους συμβαίνει και εξαφανίζονται κατατρομαγμένα σε χρόνο μηδέν.

Το επόμενο βήμα είναι η νυχτερινή ναυαγιοκατάδυση. Και η σκέψη μονάχα προξενεί σε πολλούς δέος. Το να κατέβεις νύχτα μέσα σε ναυάγιο, μοιάζει με τρέλα. Και είναι πράγματι τρέλα, αλλά με την έννοια της μεγάλης απόλαυσης, της εξαιρετικής ομορφιάς (αυτό το ωραίο νόημα δίνει συνήθως το ωραίο φύλο στη λέξη «τρέλα»). Η σιλουέτα του βυθισμένου σκάφους ξεπροβάλλει αμυδρά μέσα από το σκοτάδι, γεμάτη μυστήριο. Καθώς το πλησιάζεις, παύει να είναι απόκοσμο. Συνήθως είναι σκεπασμένο ολόκληρο από πολύχρωμα κοράλλια και σφουγγάρια, τόσο πυκνά κι όμορφα σαν να είναι στολισμένο με λουλούδια. Τα χρώματα φαίνονται ακόμη πιο έντονα, καθώς φωτίζονται από το φως των ισχυρών προβολέων. Η φαντασμαγορική περιπλάνηση μέσα στο σκάφος μοιάζει με βόλτα μέσα σε πελώριο ενυδρείο. Αν μάλιστα έχεις την τύχη να είναι πανσέληνος, τότε το τοπίο γίνεται ονειρικό. Το φεγγαρόφωτο δίνει ρομαντική διάθεση στους πολύπειρους δύτες και θάρρος στους λιγότερο έμπειρους (που το έχουν μεγάλη ανάγκη...).

Οι καταδύσεις όμως με την περισσότερη έκκριση αδρεναλίνης είναι αναμφιβόλως εκείνες που έχουν ως σκοπό το τάισμα των καρχαριών, όπως προανέφερα. Οι δύτες εφοδιάζονται με πολλά μικρά ψάρια και πηγαίνουν σε σημεία της θάλασσας, όπου συχνάζουν κοπάδια καρχαριών. Προσφέροντας τροφή στα κήτη τα προσελκύουν πολύ κοντά, για να τα φωτογραφήσουν. Για λόγους ασφαλείας, στην περίπτωση αυτή, φορούν δύο ζευγάρια γάντια: Εσωτερικά ένα ζευγάρι από χονδρό, ανθεκτικό, σκληρό δέρμα και εξωτερικά ένα άλλο κατασκευασμένο από πυκνό πλέγμα λεπτής χαλύβδινης αλυσίδας (chain mail). Αυτός ο συνδυασμός μπορεί να σταματήσει τα κοφτερά δόντια κάποιου ενδεχομένως άτακτου καρχαρία... Τα γάντια αυτά τα έχω φέρει μαζί μου και όποιος επιθυμεί μπορεί, να τα περιεργαστεί και να τα ψηλαφίσει...

Τα θαύματα του υποβρύχιου κόσμου

Πολύ συχνά με ρωτούν διάφοροι φίλοι:

«Ποιο είναι το ωραιότερο μέρος της Γης για καταδύσεις;»

Η ερώτηση είναι το ίδιο δύσκολο να απαντηθεί όσο κι η ερώτηση: «ποιο είναι το ωραιότερο μέρος της Ελλάδας;». Θ' αναφέρω μερικά σημεία του πλανήτη, που μου έκαναν ιδιαίτερη εντύπωση, είτε για την εξαιρετική ωραιότητα του βυθού, είτε για τη μοναδικότητα του θεάματος, είτε για το φυσικό τους κάλλος, είτε για την πληθώρα των θαλάσσιων όντων.

Στα νησιά Fidji, στον Νότιο Ειρηνικό, τα κοράλλια δημιουργούν φυσικές γαλαρίες με εκπληκτικά χρώματα, τις οποίες ο δύτης μπορεί να διασχίσει κολυμπώντας.

- Στο σύμπλεγμα των νησιών Galapagos, στον Ισημερινό, την παράσταση κλέβουν οι ιγκουάνες (τεράστιες σαύρες), οι φώκιες και οι θαλάσσιοι ελέφαντες.

- Στην Hawaii υπάρχουν δαιδαλώδη κανάλια και τούνελ στον βυθό, που έχουν δημιουργηθεί κατά την ψύξη της λάβας των ηφαιστείων.

- Στο νησί Cozumel του Μεξικό (αλλά και στο Key Largo της Φλόριντα) έχουν τοποθετήσει στον βυθό, στη μνήμη των αδικοχαμένων δυτών, ένα πελώριο άγαλμα του Χριστού, με υψωμένα και τα δυο του χέρια προς τον ουρανό, σε στάση ικεσίας και προσευχής. Είναι ένα θέαμα συγκλονιστικό...

- Στα Cayman Islands υπάρχει ένα σημείο, μοναδικό στον κόσμο, όπου συγκεντρώνονται πολλές δεκάδες σελάχια sting rays, τα οποία έχουν απολύτως εξοικειωθεί με τους δύτες. Και όχι μόνο σε αφήνουν να τα χαϊδέψεις, αλλά καθώς κολυμπούν πλάι σου, ανεβοκατεβάζοντας ρυθμικά τα ακροπτερύγιά τους, σε αγγίζουν αρκετά συχνά, σαν να σε χαϊδεύουν κι εκείνα. Η εμπειρία αυτή είναι ανεπανάληπτη, γιατί οπουδήποτε αλλού τα sting rays δεν σε αφήνουν ποτέ να τα πλησιάσεις, αλλά κι αν τυχόν τα καταφέρεις θα έχεις να αντιμετωπίσεις το φοβερό όπλο που διαθέτουν: ένα μεγάλο κεντρί με ισχυρότατο δηλητήριο, το οποίο προεξέχει από τη βάση της ουράς τους.

- Στο Belize της Κεντρικής Αμερικής υπάρχει η περίφημη «Blue Hole». Πρόκειται για μια υπερμεγέθη θαλάσσια σπηλιά, η οροφή της οποίας κατέρρευσε σε προϊστορικούς χρόνους. Στα τοιχώματά της υπάρχει πλουσιότατος σταλακτιτικός διάκοσμος, που σήμερα βρέχεται από νερά με υπέροχο βαθύ μπλε χρώμα, ενώ ο πυθμένας της χάνεται σε αβυσσαλέο, απλησίαστο βάθος.

- Οι Maldives, στον Ινδικό Ωκεανό, είναι ένα σύμπλεγμα από χιλιάδες μικροσκοπικά νησιά, με καταπληκτικό βυθό και ωραιότατες κοραλλιογενείς αμμουδιές. Τα πιο πολλά νησάκια είναι τόσο μικρά που μπορείς άνετα να κάνεις τον γύρο τους σε ελάχιστα λεπτά, είτε κολυμπώντας είτε με κάνοντας windsurf. Με τους κοκοφοίνικες και την πλούσια τροπική τους βλάστηση είναι ακριβώς η εικόνα που έχουμε στο μυαλό μας για τους μακρινούς παραδείσους των τροπικών... Εγώ, από τη στιγμή που πάτησα το πόδι μου εκεί μέχρι την αναχώρησή μου δεν φόρεσα καθόλου παπούτσια! Περιττό να σας πω ότι μετά δυσκολεύτηκα πολύ να τα ξαναφορέσω...

- Στην Nicaragua υπάρχει η ομώνυμη λίμνη, που στα νερά της ζουν καρχαρίες του γλυκού νερού! Τους ονομάζουν έτσι επειδή ζουν σε γλυκό νερό, όχι επειδή… δεν δαγκώνουν! Αυτό το απίστευτο γεγονός οφείλεται στο ότι η λίμνη κάποτε επικοινωνούσε με τη θάλασσα, αλλά σε κάποια μεγάλη γεωλογική αναταραχή, πριν από εκατομμύρια χρόνια, απομονώθηκε κι έτσι μεταβλήθηκε σε λίμνη. Το νερό της βαθμιαία έγινε γλυκό από τα νερά της βροχής και οι καρχαρίες σιγά-σιγά συνήθισαν στο νέο περιβάλλον.

- Στην Aruba της Καραϊβικής, κοντά στο ναυάγιο του πλοίου «Antilla», αντίκρισα ένα πολύ εντυπωσιακό θέαμα: στον αμμώδη βυθό υπήρχαν πολλές εκατοντάδες τρύπες. Από κάθε μία ξεπρόβαλε κι από ένα χέλι μήκους ενός μέτρου περίπου, τελείως όρθιο, σαν κόμπρα. Όλα αυτά τα χέλια ήταν σε σχεδόν ίσες αποστάσεις το ένα από το άλλο, σαν δάσος από δενδράκια καλοφυτεμένα σε σειρές. Καθώς πλησίαζα κολυμπώντας, άρχιζαν να υποχωρούν μέσα στη φωλιά τους, αρχικά τα κοντινότερα και κατόπιν σταδιακά τα επόμενα. Χαμήλωναν με απόλυτο συντονισμό και συγχρονισμό, έτσι ώστε να δημιουργούν μια κλιμακωτή διάταξη, απόλυτα αμφιθεατρική, με κέντρο εμένα. Μόλις σταματούσα, αμέσως ακινητοποιούνταν κι αυτά, όλα μαζί, σαν άψογο μπαλέτο. Εκατοντάδες μάτια παρακολουθούσαν τις κινήσεις μου τρομαγμένα. Κι όσο γρηγορότερα κολυμπούσα τόσο τα χέλια επιτάχυναν την κάθοδό τους για να σωθούν, μέχρι που εξαφανίζονταν τελείως μέσα στην άμμο. Με τις συνθήκες αυτές η φωτογράφιση ήταν φοβερά δύσκολη.

- Στο νησί Μartinique των Αντιλλών βυθίστηκαν πολλά πλοία που ήταν αγκυροβολημένα στο λιμάνι St. Pierre όταν έγινε η φοβερή έκρηξη του ηφαιστείου Mont Pelée, το 1902. Η καυτή λάβα έχει μισολιώσει ακόμη και κρύσταλλα των φινιστρινιών. Από την τρομερή καταστροφή επέζησε μονάχα ένας φυλακισμένος, που τον προφύλαξαν οι μεγάλου πάχους τοίχοι του κελιού του! Οι καταδύσεις εκεί είναι δύσκολες, λόγω του μεγάλου βάθους, που είναι περίπου 50 μέτρα. Το μεγαλύτερο πλοίο που βρίσκεται στον βυθό είναι το «Ροράιμα».

- Τα νησάκια του συμπλέγματος Palau, που ανήκουν στις Καρολίνες Νήσους, στον κεντρικό Ειρηνικό, είναι ένα μαγευτικό, σχεδόν παρθένο μέρος. Το αρχιπέλαγος αυτό δεν το έχει, ευτυχώς, ανακαλύψει ακόμη ο τουρισμός. Τα νησάκια είναι κατάφυτα, με ωραίες παραλίες, καταπληκτικό βυθό, πολύχρωμα μαλακά κοράλλια, συναρπαστικά ναυάγια, μεγάλες σπηλιές. Τα πιο μικρά από τα νησάκια είναι καταπράσινα από τη βλάστηση, φουντωτά, με λεπτότερη βάση, κοντά στην επιφάνεια της θάλασσας, επειδή τα κύματα έχουν φάει τον βράχο ολόγυρα περίπου δυο μέτρα. Έτσι μοιάζουν με υπερφυσικού μεγέθους πράσινα μανιτάρια! Σ' ένα από τα νησάκια υπάρχει μια λίμνη, που για να καταδυθείς εκεί προϋποθέτει να περάσεις μια μικρή Οδύσσεια. Πρέπει να μεταφέρεις το σύνολο του βαρέως καταδυτικού εξοπλισμού σου από στενά, ανηφορικά μονοπάτια μέσα στη ζούγκλα, κάτω από τη φοβερή τροπική ζέστη. Αλλά η εμπειρία που σε περιμένει εκεί είναι μοναδική: η λίμνη είναι γεμάτη από εκατομμύρια μέδουσες και τσούχτρες, που όμως δεν σε ενοχλούν καθόλου! Όταν η λίμνη αποχωρίστηκε από τη θάλασσα, προ αμνημονεύτων ετών, οι τσούχτρες κι οι μέδουσες έπαψαν να έχουν εχθρούς μέσα στην απομονωμένη περιοχή τους κι έτσι βαθμιαία έχασαν την ικανότητα να παράγουν δηλητήριο για την άμυνά τους. Είναι, νομίζω, μία απόδειξη της θεωρίας της εξέλιξης των ειδών. Το πλήθος τους είναι δε τόσο μεγάλο που η ορατότητα μέσα στο νερό περιορίζεται σε λίγα εκατοστά μόνο!

- Το Truk Lagoon είναι μια ατόλη της Μικρονησίας , η οποία δικαίως θεωρείται ως «η Μέκκα των ναυαγιοκαταδύσεων», γιατί στον βυθό της αναπαύεται «ο στόλος των φαντασμάτων».

Ας εξηγήσω, όμως, αρχικά τι είναι μία ατόλη:

Πρόκειται για ένα συνήθως ηφαιστειογενές νησί, γύρω από το οποίο αναπτύχθηκε ένας κοραλλιογενής ύφαλος. Με την πάροδο πολλών χιλιετιών το νησί άρχισε να βυθίζεται σιγά-σιγά στα βάθη του ωκεανού, ενώ παραμένει ο περιφερειακός δακτύλιος του υφάλου γύρω από το νησί. Τα κοράλλια, ως ζωντανοί οργανισμοί που ζουν κοντά στην επιφάνεια του νερού, συνεχίζουν ν' αναπτύσσονται προς τα επάνω και με τη συνεχή εναπόθεση των ασβεστολιθικών σωμάτων τους κατορθώνουν να διατηρήσουν μια λωρίδα ξηράς. Αυτή είναι η ατόλη. Στη θέση του αρχικού νησιού υπάρχει μια κλειστή λιμνοθάλασσα (lagoon) μόνο, ενώ σε λίγες περιπτώσεις οι ψηλότερες κορυφές του αρχικού νησιού διασώζονται ακόμη υπό μορφή μικρών νησίδων που εξέχουν επάνω από την επιφάνεια του νερού. Η κοραλλιογενής λωρίδα του Τruk ή Chuuk έχει περίμετρο πάνω από 200 χιλιόμετρα και μόνο πέντε ανοίγματα.

Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου οι Ιάπωνες οχύρωσαν το σύμπλεγμα του Τruk και το μεταμόρφωσαν σε μεγάλη βάση του Αυτοκρατορικού Ιαπωνικού Στόλου. Ναρκοθέτησαν όλα τα ανοίγματα πλην ενός, το οποίο χρησιμοποιούσαν για δίοδο των πλοίων τους. Είχαν βέβαια οχυρώσει και τις δύο όχθες του, ώστε να ελέγχουν απόλυτα τα εισερχόμενα σκάφη. Ένα από τα νησάκια που βρίσκονται μέσα στην κλειστή λιμνοθάλασσα το είχαν μετατρέψει σε αεροδρόμιο, ένα άλλο σε λιμάνι για τα πλοία και ένα τρίτο σε βάση υποβρυχίων. Το Truk Lagoon εθεωρείτο πιο απόρθητο και από το Γιβραλτάρ! Έμελλε, όμως, να συμβεί εκεί το αντίστροφο του Περλ Χάρμπορ! Η ιστορία του είναι ελάχιστα γνωστή στο ευρύ κοινό:

Στη διάρκεια της νύχτας της 16ης προς την 17η Φεβρουαρίου 1944 ένας ισχυρότατος αμερικανικός στόλος, αποτελούμενος από 9 αεροπλανοφόρα και πολλά άλλα πολεμικά πλοία, πλησίασε το Truk Lagoon και σταμάτησε περίπου 90 μίλια μακριά, ώστε να μην γίνει αντιληπτός. Λίγο πριν ξημερώσει, πολλές εκατοντάδες αεροπλάνα απονηώθηκαν από τ' αεροπλανοφόρα και με τις πρώτες αχτίνες του ήλιου βρίσκονταν ακριβώς επάνω από το Truk lagoon κι άρχισαν να βομβαρδίζουν τη βάση χωρίς οίκτο, πιάνοντας τους Ιάπωνες κυριολεκτικά στον ύπνο! Στη διάρκεια του διήμερου, αμείλικτου βομβαρδισμού βυθίστηκαν πάνω από 60 γιαπωνέζικα πλοία, ένα υποβρύχιο και πολλές εκατοντάδες αεροπλάνα!

Τα περισσότερα απ' αυτά βρίσκονται σήμερα σε βάθη που μπορούν να φθάσουν οι δύτες. Η περιοχή έχει κηρυχθεί υποθαλάσσιο ναυτικό μουσείο και δεν επιτρέπεται ν' αγγίξει κανείς το παραμικρό αντικείμενο. Εκεί ο δύτης βρίσκεται μέσα σ' έναν ενάλιο παράδεισο! Το πλέον εκπληκτικό θέαμα είναι το (διάσημο στους καταδυτικούς κύκλους) ναυάγιο του πλοίου «Fuzikawa Maru», το οποίο έχει καλυφθεί μέχρι το τελευταίο τετραγωνικό χιλιοστό από πολύχρωμους θαλάσσιους οργανισμούς. Δεν φαίνεται το παραμικρό κομματάκι μετάλλου, όπως ακριβώς τα άνθη καλύπτουν ολοκληρωτικά τον σκελετό ενός καταστόλιστου Επιταφίου. Αλλά το αποκορύφωμα της συγκίνησης και της απόλαυσης ήταν η νυχτερινή κατάδυσή μου στο ναυάγιο αυτό. Ήταν πραγματικά ένα όνειρο!!

- Στη Grand Bahama μπορείς να συναντήσεις δελφίνια και καρχαρίες, σε ελάχιστη απόσταση, στην Ερυθρά Θάλασσα ψάρια-Ναπολέοντες, ενώ στο νησί Υap της Μικρονησίας γιγαντιαία manta (διαβολικά σελάχια) με άνοιγμα ακροπτερυγίων μέχρι και 10 μέτρα!

- Στο Cabo San Lucas της Baja California, στο Μεξικό, βλέπεις τους μοναδικούς υποθαλάσσιους καταρράκτες από λευκή άμμο.

- Στην Papua - New Guinea συνάντησα θαλάσσιους κροκόδειλους και υπέροχα κρινοειδή.

- Στην Haiti καταδύθηκα σε ναυάγια της εποχής του Κολόμβου.

- Στην ατόλη Rangiroa της Πολυνησίας, απόλαυσα το drift diving, όπου αφήνεσαι να σε συμπαρασύρει το ισχυρότατο ρεύμα μέσα από τα στενά περάσματα της ατόλης, μαζί με χιλιάδες πολύχρωμα ψάρια διαφόρων ειδών. Θαυμάζεις το θαλάσσιο τοπίο που εκτυλίσσεται μπροστά στα μάτια σου, κυριολεκτικά με κινηματογραφική ταχύτητα!

- Στα Νησιά του Σολομώντος (πέρα από την Αυστραλία) έκανα καταδύσεις στο νησί Guadalcanal, όπου έγιναν λυσσώδεις πολύνεκρες μάχες, ναυμαχίες και αεροναυμαχίες μεταξύ Ιαπώνων και Αμερικανών, καθώς και στο στενό που αργότερα επονομάστηκε «Ironbottom sound» (δηλαδή «Πορθμός με σιδερένιο βυθό»), γιατί είναι κυριολεκτικά στρωμένος με ναυάγια! Για να φθάσω μέχρις εκεί, ταξίδευα από Παρασκευή πρωί συνεχώς μέχρι Κυριακή βράδυ (ολόκληρο αυτό το διάστημα ήμουν μόνο μέσα σε αεροπλάνα και σε αεροδρόμια)! Στην πρωτεύουσα Honiara, μάλιστα, απέκτησα κι ένα πρόσθετο καταδυτικό δίπλωμα από τον Οργανισμό SSI (= Scuba Schools International).

Αλλά, κάθε μία από τις εμπειρίες αυτές θα μπορούσε να αποτελεί θέμα μιας χωριστής ομιλίας!

Προσεχείς καταδύσεις

Ίσως η συνηθέστερη ερώτηση που μου κάνουν με πολύ ενδιαφέρον οι γνωστοί και φίλοι είναι:

«Και πού θα πας, αλήθεια, στο επόμενο ταξίδι σου;»

Αυτά τα ταξίδια είναι δύσκολα και πολύ συχνά δημιουργούνται απρόοπτα προβλήματα, π.χ. ένα τοπικό πραξικόπημα, η κατάργηση της αεροπορικής σύνδεσης κ.λπ. Αλλά και από τη δική μου πλευρά μπορεί να υπάρξουν ένα σωρό απρόβλεπτες δυσκολίες π.χ. κάποια εργασία δεν μου αφήνει αρκετό χρόνο για ένα μεγάλο ταξίδι. Έτσι αναγκάζομαι ν' αλλάξω προορισμό την τελευταία στιγμή και να πάω σε άλλο μέρος, πιο κοντινό. Αυτά μου έχουν συμβεί αρκετές φορές. Οπότε ενίοτε πραγματοποίησα τελικά το προγραμματισμένο ταξίδι μου μετά από χρόνια (π.χ. στα Νησιά του Πράσινου Ακρωτηρίου), ενώ σε άλλες περιπτώσεις δεν το κατόρθωσα ακόμη (π.χ. στις Κομόρες).

Αποφεύγω, λοιπόν, να λέω το πού θα πάω, γιατί αν το ταξίδι μου αυτό ματαιωθεί μοιάζω με τους πολιτικούς που λένε πολλά λόγια χωρίς, όμως, να τα πραγματοποιούν τελικά...

Αλλά επειδή στο ακροατήριό μου συχνά υπάρχουν πολιτικοί (ή συγγενείς τους), για να μην τους θίγω, βρήκα μια άλλη πολύ πιο ευγενική λύση: αναφέρω το ρητό, που είπε ο Πιττακός ο Μυτιληναίος (ένας εκ των επτά αρχαίων σοφών) περίπου 6 ολόκληρους αιώνες προ Χριστού:

«Ό μέλλεις ποιείν μή πρόλεγε. Άποτυχών γάρ καταγελασθήσει».

Για να μη γίνω λοιπόν περίγελος, συνήθως αποφεύγω να κάνω τέτοιες προβλέψεις και δηλώσεις. Εδώ, όμως, θα κάνω μια εξαίρεση και θα αναφέρω μερικούς προορισμούς.

Στα μελλοντικά σχέδιά μου περιλαμβάνονται, Θεού θέλοντος, συναρπαστικές, ελπίζω, καταδύσεις στο Τρίγωνο των Βερμούδων, στο Puerto Madryn της Αργεντινής, όπου κάθε Οκτώβριο ζευγαρώνουν οι φάλαινες, και στις ατόλες Eniwetok και Bikini του συμπλέγματος των νησιών Marshall στον Ειρηνικό. Στα νησάκια αυτά δοκίμαζαν οι Αμερικανοί μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου το πυρηνικό τους οπλοστάσιο. Έριξαν τις ατομικές τους βόμβες (και αργότερα τις βόμβες υδρογόνου), χρησιμοποιώντας ως στόχους-πειραματόζωα παλιά πλοία, τα οποία τότε, όπως θα θυμούνται οι παλαιότεροι, τα ονόμαζαν «ποντίκια». Τώρα πια δεν υπάρχει εκεί πολλή ραδιενέργεια και μπορεί κάποιος τολμηρός να τα επισκεφθεί. Το τι θα αντικρίσει, όμως, σ' αυτό το μέρος που γράφτηκε Ιστορία, κεντρίζει την περιέργεια κι εξάπτει τη φαντασία. Από το νησάκι Bikini πήρε το όνομά του και το πασίγνωστο γυναικείο μαγιό, το οποίο πρωτοεμφανίστηκε εκείνη την εποχή (το έτος 1946) και βέβαια έκανε τότε φοβερό πάταγο. Ο συνειρμός των εννοιών: εκρηκτικό γυμνό - γυναίκα σεξοβόμβα - πυρηνική έκρηξη εξηγεί την ονομασία... [Αυτό το φοβερό ταξίδι με αξίωσε ο Θεός, να το πραγματοποιήσω το 2004. Εκεί κατέρριψα πολλές φορές το ρεκόρ βάθους μου, με 60 μέτρα!]

Οι δυσκολίες της φωτογράφησης

Είναι αυτονόητο ότι για να μπορείς να φωτογραφίζεις ή να τραβήξεις ταινία υποβρυχίως πρέπει να έχεις απολύτως εξοικειωθεί με τις καταδύσεις. Αυτό σημαίνει να αισθάνεσαι και ψυχολογικά άνετα στον βυθό, αλλά και να κάνεις όλες τις απαραίτητες ενέργειες (π.χ. ρύθμιση πλευστότητας, εξίσωση πιέσεων στ' αφτιά, έλεγχο οργάνων κ.λπ.) σχεδόν αυτομάτως. Από την άλλη πλευρά δεν πρέπει να ξεχαστείς τόσο πολύ με τη φωτογράφιση, ώστε να κάνεις κάποιο κρίσιμο λάθος.

Γι' αυτό, όταν οι συνθήκες είναι εξαιρετικά δυσμενείς (π.χ. ισχυρά θαλάσσια ρεύματα, μεγάλη θαλασσοταραχή κ.λπ.) και υπάρχει επομένως πρόβλημα επιβίωσης, δεν παίρνω μαζί μου τις μηχανές και το βαρύ φλας στον βυθό, γιατί μου δυσκολεύουν αφάνταστα τις κινήσεις. Σε κάποιες απρόβλεπτα κρίσιμες στιγμές, λίγο έλειψε να εγκαταλείψω όλο τον πανάκριβο εξοπλισμό μου στον βυθό, προκειμένου να σωθώ.

Για λόγους ασφαλείας, σε κάθε πρώτη κατάδυση σε μια καινούργια χώρα, μέχρι να εξοικειωθώ με τις νέες συνθήκες και με τους άγνωστους εντόπιους συντρόφους, δεν παίρνω μαζί μου τον φωτογραφικό εξοπλισμό. Αυτό το μάθημα το έμαθα the hard way (παραλίγο να το πληρώσω με τη ζωή μου σε μια νυχτερινή κατάδυση στο νησί Yap της Μικρονησίας). Έτσι, βέβαια, χάνονται πολλές εκατοντάδες φωτογραφίες. Αλλά το αντάλλαγμα είναι πολύ σημαντικό: με έχετε εδώ κοντά σας σήμερα...

Η πρώτη δυσκολία που αντιμετωπίζεις κατά τη φωτογράφιση είναι ότι η μηχανή χρειάζεται ρύθμιση απόστασης και διαφράγματος, γιατί στις καλές μηχανές δεν γίνεται αυτομάτως. Κι επειδή τα ψάρια, βέβαια, δεν περιμένουν στημένα να φωτογραφηθούν μέχρι να κάνεις τη ρύθμιση, συχνά καταφεύγω στο τέχνασμα της εκ των προτέρων ρύθμισης στην πιο πιθανή απόσταση. Κατόπιν, προσπαθώ να φέρω την πραγματική απόσταση στα μέτρα της ρύθμισης. Εννοείται, όπου, όταν και όσο είναι αυτό δυνατόν. Έτσι, όμως, χάνονται μοιραία πολλές φωτογραφίες, μερικές μάλιστα ανεπανάληπτες.

Σχεδόν πάντοτε είναι απαραίτητη η χρήση τεχνητού φωτισμού (δηλαδή φλας). Το φως του ήλιου είναι αρκετό ακόμη και σε μεγάλα βάθη για να βλέπει το ανθρώπινο μάτι, αλλά πολύ λίγο για τη φωτογράφιση. Επιπλέον, μετά από λίγα μέτρα βάθους αρχίζει ν' απορροφάται από τη μάζα του νερού πρώτα το κόκκινο και βαθμιαία τα υπόλοιπα χρώματα της ίριδας (κατά σειρά: πορτοκαλί, κίτρινο, πράσινο κ.λπ.), με αποτέλεσμα να μη διακρίνονται τελικά τα χρώματα στον βυθό. Όλα τ' αντικείμενα φαίνονται γκριζο-μπλε. Το τεχνητό φως ζωντανεύει και αναδεικνύει τα ζωηρά χρώματα, που υπάρχουν παντού. Δυστυχώς, όμως, και το φλας που είναι στερεωμένο με μεγάλο βραχίονα στο πλάι της μηχανής, χρειάζεται ρύθμιση και ως προς την ένταση φωτισμού και ως προς τη γωνία όπου κατευθύνεται.

Ενώ στην ξηρά οι φωτογραφίες βγαίνουν καθαρές σχεδόν από οποιαδήποτε απόσταση, στον βυθό, αντιθέτως, πρέπει η λήψη να γίνεται από πάρα πολύ κοντά, το πολύ ένα μέτρο. Από 'κει και πέρα η φωτογραφία αρχίζει να θολώνει. O λόγος είναι ότι μπροστά στον φακό παρεμβάλλεται νερό και όχι αέρας. Όταν, μάλιστα, υπάρχουν αιωρούμενα σωματίδια, πλαγκτόν, κόκκοι ιλύος κ.λπ., το φως του φλας ανακλάται επάνω τους και η φωτογραφία είναι μία αποτυχία. Γιατί ένας ολόκληρος "γαλαξίας" φωτεινής σκόνης καλύπτει το κυρίως θέμα. Έτσι καταβάλλει μεγάλη προσπάθεια ο φωτογράφος για να πλησιάσει το θέμα του όσο γίνεται περισσότερο. Και αυτό είναι το πρόβλημα, γιατί οι ανεμώνες εξαφανίζονται από τον φόβο τους μέσα στο σωλήνα-στέλεχός τους, όλα τα όστρακα κλείνουν ερμητικά για να προφυλαχθούν και τα ψάρια φοβισμένα απομακρύνονται ταχύτατα, γυρίζοντας την πλάτη τους στο φακό. Η φωτογραφία δεν έχει πλέον νόημα, επειδή το χαρακτηριστικό σχήμα και τα ωραία χρώματα των ψαριών είναι εμφανή μόνο στο προφίλ, ενώ η ράχη τους δεν λέει σχεδόν τίποτε. Κι όταν τα ψάρια φοβηθούν, χρειάζεται να περάσει πάρα πολλή ώρα μέχρι να ηρεμήσουν...

Ο φωτογράφος πρέπει, με την πείρα του, να βρει τη χρυσή τομή, δηλαδή πότε ακριβώς θα σταματήσει να πλησιάζει για να μην τα τρομάξει, κάνοντας τον σωστό συμβιβασμό ανάμεσα στις δύο αλληλοσυγκρουόμενες απαιτήσεις. Η απόσταση εξαρτάται όχι μόνο από το είδος του θαλάσσιου οργανισμού αλλά και από τον τόπο. Σε διαφορετικά μέρη το ίδιο είδος μπορεί να είναι περισσότερο ή λιγότερο φοβισμένο, ανάλογα π.χ. από το αν στην περιοχή γίνεται πολύ υποβρύχιο ψάρεμα ή καθόλου. Αλλά ακόμη κι όταν φθάσεις στην τόσο επιθυμητή ακτίνα βολής, πάλι δεν έχεις τελειώσει. Συχνά σε περιμένουν άλλες αντιξοότητες, όπως, για παράδειγμα, το φλας δεν έχει προλάβει να επαναφορτισθεί ή έχεις ξεχάσει να γυρίσεις το φιλμ στην επόμενη πόζα... Μέσα στα λίγα δευτερόλεπτα που μεσολαβούν μέχρι την επαναφόρτιση ή την μεταφορά του φιλμ, το θέμα έχει συνήθως εξαφανιστεί για πάντα!

Την ώρα δε που ο δύτης φωτογραφίζει, πρέπει να κρατάει την αναπνοή του, γιατί αν δεν αντέχει άλλο κι αναγκασθεί ν' αναπνεύσει, τότε ο θόρυβος και οι εκατοντάδες φυσαλίδες της εκπνοής του θα τρομάξουν τα ψάρια, τα οποία θα εξαφανισθούν σε κλάσμα του δευτερολέπτου...

Μερικές φορές, κατά διαβολική σύμπτωση, προς το τέλος της κατάδυσής σου συναντάς τα πιο ενδιαφέροντα και συναρπαστικά θέματα. Ετοιμάζεσαι πυρετωδώς για να τα απαθανατίσεις σε εκπληκτικές φωτογραφίες, αλλά, προς μεγάλη σου απογοήτευση διαπιστώνεις ότι το φιλμ έχει τελειώσει! Κι όπως είναι προφανές, αλλαγή του φιλμ ή των μπαταριών του φλας μόνο στην επιφάνεια μπορεί να γίνει... Στο τελευταίο μου ταξίδι στο νησί Barbados έζησα μια τέτοια εμπειρία. Η εικόνα, που δεν κατόρθωσα να φωτογραφίσω, μου έχει αποτυπωθεί ανεξίτηλα στη μνήμη. Ήταν ένα μεγάλο, ωραιότατο ροζ εγκεφαλοειδές κοράλλι (brain coral), στην κορυφή του οποίου είχαν "φυτρώσει" πολλοί, πράσινοι, σωληνωτοί σπόγγοι. Κοντά στην ένωσή τους βρίσκονταν δύο λευκές ανεμώνες, ολάνοιχτες σαν ομπρέλες από ημιδιαφανή, αραχνοΰφαντη, λεπτοδουλεμένη δαντέλα. Και ολόγυρα τριγύριζαν πολλά μικροσκοπικά μπλε ψαράκια. Ήταν μια απίθανα όμορφη και τελείως ασυνήθιστη σύνθεση. Η φύση συναγωνίζεται σε έμπνευση και φαντασία τους καλύτερους διακοσμητές και καλλιτέχνες. Μία Καναδή ζωγράφος, που συνάντησα στο Τοbago, με παρακάλεσε να της στείλω υποβρύχιες φωτογραφίες, για να εμπνευστεί στη ζωγραφική της.

Ένα ακόμη εμπόδιο, που μειώνει δραστικά τον αριθμό των φωτογραφιών ή ταινιών, είναι οι βλάβες των μηχανών, ιδίως από διείσδυση νερών. Καμιά φορά τυχαίνουν, μάλιστα, την πρώτη μέρα του ταξιδιού! Αυτό ακριβώς μου συνέβη το 1996, με τη φωτογραφική Nikonos στην Ερυθρά Θάλασσα, το 1982 με την κινηματογραφική (ήταν μια αυστριακή Eumig Super 8) στην Πολυνησία (στον νότιο Ειρηνικό Ωκεανό) και με την πρώτη μου υποβρύχια βιντεοκάμερα SONY στο νησάκι Roatan της Ονδούρας. Αχρηστεύτηκαν όλες, παρά τις δικές μου "πρώτες βοήθειες" επιτόπου και παρά τις προσπάθειες των ειδικών τεχνικών στην Αθήνα...

Αλλά οι δυσκολίες δεν τελειώνουν εδώ. Επειδή η σκόπευση δεν γίνεται μέσα από τον φακό, η φωτογραφική διαθέτει ένα εξωτερικό ορθογώνιο πλαίσιο-σκόπευτρο, για να βλέπεις τα όρια του θέματος που θα φωτογραφίσεις. Αλλά φορώντας τη μάσκα των καταδύσεων είναι δύσκολο να πλησιάσεις το μάτι σου αρκετά, ώστε να δεις ακριβώς τι θα περιέχει η φωτογραφία. Η σκόπευση πρέπει να γίνει στα γρήγορα και στο περίπου. Γι' αυτό μερικές φορές χάνεις, δυστυχώς, το μισό θέμα...

Ένα άλλο πρόβλημα δημιουργεί το φλας. Καθώς είναι μεγαλύτερο από την φωτογραφική και απέχει πάνω από μισό μέτρο απ' αυτήν, μερικές φορές ο συνδυασμός φωτογραφική - φλας δεν χωράει μέσα στις στενές κοιλότητες. Έτσι το τεχνητό φως εμποδίζεται από τις προεξοχές του βυθού (βράχια, κοράλλια, κ.ά.). Το αποτέλεσμα είναι ενοχλητικές σκιές και σκοτεινές περιοχές στην φωτογραφία.

Παρά το γεγονός ότι έχω καταφέρει να φωτογραφίσω μόνο ένα ποσοστό των θεμάτων που θα ήθελα να είχα απαθανατίσει και ότι από τις χιλιάδες φωτογραφίες που έχω τελικά τραβήξει μόνον ένα μικρό αριθμό θα προλάβουμε να δούμε απόψε, εν τούτοις νομίζω ότι θα είναι αρκετές για να πάρετε μια γεύση. Ή μάλλον ένα "μεζέ" από το Λουκούλλειο γεύμα που προσφέρουν αφειδώς οι θάλασσες και οι ωκεανοί.

Μερικές ιδιορρυθμίες από τη ζωή στον βυθό

• Υπάρχουν είδη ψαριών, όπως τα παπαγαλόψαρα, που αλλάζουν φύλο στη διάρκεια της ζωής τους!

• Άλλα ψάρια (όπως το peacock flounder), που έχουν επίπεδο σχήμα σαν τo ψάρι «γλώσσα», γεννιούνται με ένα μάτι σε κάθε πλευρά. Το ένα μάτι από τα δύο αρχίζει σιγά-σιγά να μετακινείται από την κάτω πλευρά και τελικά "μεταναστεύει" στην άλλη, δηλαδή στην επάνω!

• Τα πολύχρωμα clown fish, για να προστατευθούν από τους εχθρούς τους, ζουν ανάμεσα στα πλοκάμια μιας δηλητηριώδους ανεμώνης. Για να μπορέσουν, όμως, ν' αντέξουν και τα ίδια στο δηλητήριο εφαρμόζουν τη μέθοδο του Μιθριδάτη: ακουμπούν λίγο-λίγο την ανεμώνη, ώστε βαθμιαία να εξοικειωθούν και τελικά να μην προσβάλλονται από το δηλητήριο!

• Υπάρχουν ψάρια, τα foureye butterflyfish, που κοντά στην ουρά τους έχουν δύο σκουρόχρωμες βούλες, που μοιάζουν με πελώρια μάτια. Αυτά τα υπερμεγέθη παραπειστικά μάτια χρησιμεύουν για να ξεγελούν τους εχθρούς τους, δίνοντας ψεύτικη εντύπωση για το πού βρίσκεται το κεφάλι τους. Έτσι, ξεφεύγουν προς την αντίθετη ακριβώς κατεύθυνση από ό,τι θα περίμενε ο εχθρός τους!

• Οι σουπιές, τα καλαμάρια, το ψάρι-πέτρα (stone-fish) κ.ά. έχουν την ικανότητα ν' αλλάζουν ταχύτατα χρώμα, για να προσαρμόζονται τελείως στο χρώμα του περιβάλλοντος, ώστε να μη διακρίνονται. Είναι οι άσσοι του μιμητισμού και της μεταμφίεσης. Και προσφέρουν ένα απίθανο θέαμα όταν, ξετρελαμένα από τον πανικό τους, δοκιμάζουν μέσα σε δευτερόλεπτα πολλά διαφορετικά χρώματα, προσπαθώντας να σωθούν.

• Τα ψάρια χρησιμοποιούν και πολλά άλλα τεχνάσματα:

Τα pufferfish, όταν φοβηθούν, φουσκώνουν και μεταβάλλονται σε ολοστρόγγυλες μπάλες γεμάτες αγκάθια σε ολόκληρη την επιφάνειά τους. Άλλα, όπως οι σκορπιοί και ένα είδος ιππόκαμπου, έχουν καμουφλάζ που μοιάζει με φύκια!

Πολλά ψάρια και σελάχια αναταράσσουν βίαια την άμμο, για να κατακαθίσει μετά επάνω τους και να τα καλύψει τελείως. Άλλα πάλι (όπως το sand-diver) κάνουν βουτιά με ορμή στην άμμο και χώνονται βαθιά μέσα σ' αυτή, σε κλάσματα του δευτερολέπτου.

• Ορισμένα πολύ μικρά ψάρια συμβιώνουν με μεγάλα, προσφέροντάς τους υπηρεσίες "οδοντογλυφίδας", δηλαδή καθαρίζουν τα υπολείμματα τροφών που απομένουν μέσα στο πελώριο στόμα τους. Γι' αυτό τα μεγάλα ψάρια δεν τα πειράζουν ποτέ.

• Οι αστερίες έχουν την ικανότητα όχι μόνο να ξαναδημιουργήσουν κάποιο πλοκάμι τους που κόπηκε αλλά κι από ένα μόνο πλοκάμι ν' αναγεννούν ολόκληρο το σώμα τους!

• Μερικά ψάρια, όπως π.χ. τα remora, διαθέτουν μια ισχυρή "βεντούζα", με τη βοήθεια της οποίας προσκολλώνται επάνω σε καρχαρίες ή άλλα μεγάλα ψάρια, ώστε να μεταφέρονται χωρίς κανένα κόπο σε μεγάλες αποστάσεις. Είναι, δηλαδή, πονηροί και άφοβοι "λαθρεπιβάτες"... Ούτε σ' αυτό έχουν την αποκλειστικότητα οι άνθρωποι...

• Τα γυμνοβράγχια ονομάστηκαν έτσι επειδή τα βράγχια τους είναι γυμνά, τελείως εκτεθειμένα και συνήθως προεξέχουν από τη ράχη τους καθέτως, σαν δέσμη φτερών. Έχουν ωραιότατα χρώματα και περίεργα σχήματα. Είναι ερμαφρόδιτα (αρσενικά και θηλυκά συγχρόνως), αλλά δεν αυτογονιμοποιούνται. Ζευγαρώνουν και το ένα γονιμοποιεί το άλλο. Και τα δύο ζώα του ζεύγους γεννούν αβγά.

• Τα χέλια την περίοδο της αναπαραγωγής μεταναστεύουν από τα ποτάμια και τις λίμνες της Ευρώπης στη μακρινή Θάλασσα των Σαργάσσων, που βρίσκεται στην περιοχή του τροπικού του Καρκίνου, ανατολικά από τις Μπαχάμες και τις Βερμούδες.

• Τα χταπόδια προχωρούν εφαρμόζοντας ανέκαθεν την «αρχή της δράσης και της αντίδρασης» της Φυσικής, δηλαδή εκτοξεύοντας δέσμη νερού. Ο άνθρωπος τη χρησιμοποίησε μόλις πριν από λίγες δεκαετίες στα αεριωθούμενα αεροπλάνα και στους πυραύλους.

• Οι ιππόκαμποι τοποθετούν τ' αβγά τους μέσα σε "μάρσιπο" στην κοιλιά του αρσενικού, που γι' αυτό τον λόγο φουσκώνει. Έτσι, τα αρσενικά μοιάζουν σαν γκαστρωμένα!

Οι ιδιορρυθμίες και τα αξιοπερίεργα των θαλάσσιων όντων δεν έχουν τελειωμό, αλλά θα σταματήσω εδώ, για να μη σας κουράσω. Είναι πλέον η ώρα για να απολαύσετε τις εκατοντάδες έγχρωμες, υποβρύχιες φωτογραφίες από τις θάλασσες, τις λίμνες και τους ωκεανούς του πλανήτη μας.

Επίλογος

Ελπίζω, βλέποντας τις διαφάνειες αυτές, ν' αποκτήσατε μια πληρέστερη εικόνα του υπέροχου Βασιλείου του Ποσειδώνα...

Και ίσως να συμφωνήσετε με τα λόγια του Arthur Rimbaud:

«Πρέπει να αλλάξουμε τη ζωή. Η αληθινή ζωή είναι αλλού».

Εκτός, όμως, από την αυτόνομη κατάδυση υπάρχει δυνατότητα κατάδυσης και με βαθυσκάφος, με το οποίο μπορεί κανείς να κατέβει σε βάθη αρκετών εκατοντάδων μέτρων! Αλλά για την εμπειρία αυτή, που έζησα στο νησί Grand Cayman της Καραϊβικής, ίσως να μιλήσουμε κάποια άλλη φορά.

Αν τυχόν έχετε ερωτήσεις, είμαι στη διάθεσή σας, είτε εδώ είτε στο γειτονικό Μέγαρο Σταθάτου, όπου θα πάμε σε λίγο. Εκεί, πίνοντας ένα ποτό, θα έχουμε περισσότερο χρόνο για συζήτηση.

Μεταγενέστερες καταδύσεις

Στα επόμενα χρόνια μετά από την ομιλία αυτή πραγματοποίησα καταδύσεις σε πάρα πολλές χώρες της Γης. Ευχαριστώ τον Θεό που με αξίωσε να πραγματοποιήσω τόσα δύσκολα ταξίδια και να επιβιώσω. Αναφέρω μόνο τα καταδυτικά ταξίδια μου, με σύντομο τηλεγραφικό τρόπο:

Σεπτέμβριος - Οκτώβριος 1998: Βερμούδες (Βόρειος Ατλαντικός Ωκεανός)

Ένα απέραντο κοιμητήριο πλοίων, μεσαιωνικών και μοντέρνων, ολόγυρα από το νησί.

Σε μερικά σημεία υπάρχουν περισσότερα ναυάγια και μάλιστα διαφόρων εποχών. Αν έκανε κανείς κάθε μέρα κατάδυση σε διαφορετικό ναυάγιο θα χρειαζόταν πάνω από ένα χρόνο για να τα "επισκεφθεί" όλα...

Μάρτιος 1999: Νησί του Πάσχα, Χιλή (Νότιος Ειρηνικός Ωκεανός)

Το πιο ενδιαφέρον: Βυθισμένα κολοσσιαία αγάλματα Moai.

Στο νησί αντιμετώπισα μεγάλο πρόβλημα, επειδή όλος ο καταδυτικός εξοπλισμός και τα σκάφη της μοναδικής βάσης του ήταν κλεισμένα μήνες πριν, από μια επιστημονική ομάδα δυτών του National Geographic. Με έσωσαν, ευτυχώς, δυο πράγματα: α) ο Γάλλος ιδιοκτήτης του καταδυτικού κέντρου βουτούσε επί μήνες στην Ελλάδα, συμμετέχοντας στην ομάδα του Κουστώ και β) συγκινήθηκε πολύ όταν του μίλησα Γαλλικά στην άκρη της Γης! Έστειλε, λοιπόν, τους Αμερικανούς να επισκεφθούν το νησί κι έτσι εμείς πήγαμε για κατάδυση...

Νοέμβριος 1999: Νησιά Πράσινου Ακρωτηρίου (Κεντρικός Ατλαντικός)

Βαθιές, υποβρύχιες χαράδρες, επικίνδυνες καταδύσεις τύπου εκπαίδευσης commandos, ισχυρότατα ρεύματα και κύματα που συμπαρασύρουν τα πάντα με ορμή μέσα από τρύπες blowholes στους βράχους, δημιουργώντας πίδακες νερού, σαν πίδακες ατμού (γκέιζερ).

Οκτώβριος - Νοέμβριος 2000: Μαλδίβες (Ινδικός Ωκεανός)

Πλουσιότατος βυθός, πολύχρωμα μαλακά κοράλλια, πελώρια σελάχια sting rays.

Νοέμβριος 2001: Δομινικανή Δημοκρατία (Καραϊβική)

Καταδύσεις στη θάλασσα, καθώς και σε σπηλιές μέσα στην τροπική ζούγκλα.

Νοέμβριος - Δεκέμβριος 2002: Αυστραλία (Θάλασσα Κοραλλιών, Great Barrier Reef)

Το θρυλικό ναυάγιο «Yongala», που είχε χαθεί αύτανδρο και αγνοείτο επί μισόν αιώνα!

Ο υπέροχος μεγάλος Κοραλλιογενής Ύφαλος (Great Barrier Reef), αλλά και θαλάσσια φίδια με μαύρες ραβδώσεις, που κολυμπούν και καταδύονται!

Σεπτέμβριος 2004: Ατόλη Bikini, Νήσοι Μάρσαλ (Κεντρικός Ειρηνικός)

Πολύ βαθιές καταδύσεις μέχρι 60 μέτρα βάθος!

Ναυάγια πλοίων, υποβρυχίων & αεροπλάνων, που βυθίστηκαν κατά τους αεροπορικούς βομβαρδισμούς με ατομικές βόμβες και υδρογονοβόμβες στο διάστημα 1946 - 1958.

Νοέμβριος 2005: Baja California, Mexico (Ειρηνικός & Θάλασσα του Κορτέζ)

Καταρράκτες λευκής άμμου σε απόκρημνους βυθούς, θαλάσσιοι λέοντες και "σύννεφα" από δισεκατομμύρια ψαράκια Caballitos del mar, που εξαφανίζονται μόλις πλησιάσει καρχαρίας, φώκια ή άλλο αρπακτικό.

Πουλιά που βουτάνε βαθιά για να πιάσουν ψάρια (όλο το σώμα τους από την άκρη του ράμφους μέχρι τις άκρες των ποδιών είναι σχεδόν σε μια ευθεία γραμμή, ώστε να μειώνεται η αντίσταση κατά την κολύμβηση).

Σελάχια, που πηδούν έξω από το νερό, σε ύψος 2-3 μέτρων επάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, σαν να είναι ιπτάμενοι δίσκοι!

Απρίλιος 2006: Tignes, Γαλλία (αλπική λίμνη)

Κατάδυση κάτω από τους πάγους.

Σπάσιμο του πάγου που καλύπτει τη λίμνη, ώστε να πραγματοποιηθεί η κατάδυση με ειδικό εξοπλισμό, στεγανή στολή κ.λπ.

Θερμοκρασία νερού περίπου 0ο C.

Υψόμετρο 2.000 μέτρα.

Ασυνήθιστοι κίνδυνοι: έμφραξη των σωλήνων προσαγωγής αέρος, λόγω παγώματος της υγρασίας που περιέχει, αδυναμία εντοπισμού της τρύπας εξόδου κατά την επιστροφή κ.λπ.

Νοέμβριος 2006: Νικαράγουα, Lagunas de Xiloa & Apoyo (λίμνες μέσα σε κρατήρες)

Καταδύσεις σε βαθιές ηφαιστειογενείς λίμνες, ασυνήθιστα ψάρια tilapia, που κλωσούν τ' αβγά τους μέσα στο στόμα τους!

Καρχαρίες του γλυκού νερού στη μεγάλη λίμνη της Νικαράγουας Lago Cocibolca.

Δεκέμβριος 2006: Σουλτανάτο του Ομάν / Muskat (Στενά του Ορμούζ, Περσικός κόλπος)

Θαλάσσιες χελώνες, αστακοί, πολλά μικρά λαθρεμπορικά σκάφη μεταξύ Ομάν & Ιράν.

Ιούνιος 2007: Παγασητικός Κόλπος (Αρχαιολογικές καταδύσεις)

Υποβρύχιες αρχαιολογικές έρευνες σε αρχαία ναυάγια ελληνικών πλοίων, με ειδικό εξοπλισμό (τζιφάρι, αντλίες, υποβρύχια ρομποτική κάμερα κ.λπ.) με ομάδα του ΙΕΝΑΕ (Ινστιτούτο Εναλίων Αρχαιολογικών Ερευνών).

Ήταν μια τελείως διαφορετική εμπειρία.

Νοέμβριος 2007: Κούβα, Maria La Gorda, Cabo San Antonio (Καραϊβική)

Τεράστια υποβρύχια καβούρια, ιδιόρρυθμα ζώα «προβοσκίδες ελέφαντα» κ.λπ..

Κολύμβηση μέσα σε στενές, δαιδαλώδεις, υποθαλάσσιες σήραγγες.

Δεκέμβριος 2009: Μαλαισία, Βόρνεο Sabah, νησιά Sipadan, Mabul, Kapalai (Θάλασσα Sulu, Δυτικός Ειρηνικός Ωκεανός)

Πολλοί καρχαρίες, τελείως ήμερες χελώνες, κοπάδια από barracuda, κατάδυση σε πλατφόρμα άντλησης πετρελαίου, διαδρομές με υποβρύχια σκούτερ DPV (Diver Propulsion Vehicle), muck diving (μικροσκοπικά όντα).

Ιούνιος 2010: Κύπρος, Λάρνακα (Μεσόγειος)

Δυο καταδύσεις στο θρυλικό ναυάγιο του πλοίου «Ζηνοβία».

Δεκέμβριος 2010: Αυστραλία - Νησιά των Χριστουγέννων και Cocos - Keeling (Ινδικός Ωκεανός)

Φαλαινοκαρχαρίες (το μεγαλύτερο ψάρι της υφηλίου), εκατομμύρια κόκκινα καβούρια, που μεταναστεύουν από τα τροπικά δάση προς τη θάλασσα για να γεννήσουν.

Είσοδος στο σκάφος και έξοδος με τη μέθοδο του Ταρζάν (με ένα χοντρό σκοινί κρεμασμένο από ψηλά και με κίνηση σαν εκκρεμές), λόγω των τεραστίων κυμάτων, επειδή το νησί δεν είχε προστατευτικό reef και επειδή δεν υπήρχε λιμάνι με κυματοθραύστη...

Στην κοραλλιογενή ατόλη Cocos - Keeling πελώρια, άκακα dugong (θαλάσσιες αγελάδες) που βγάζουν ένα χαρακτηριστικό σφύριγμα, επίσης μεγάλα σελαχοειδή manta rays.

Όπως θα έχετε ήδη αντιληφθεί, αυτός ο σαγηνευτικός κόσμος των βυθών εξασκεί επάνω μου μία ακατανίκητη έλξη, που με παρασύρει μέχρι τα πέρατα της Γης.

Ταΐζοντας καρχαρίες σε κατάδυση!

Χωρίς κανένα προστατευτικό κλωβό είναι η απόλυτη 'έκρηξη' αδρεναλίνης!

Η παρθενική συμμετοχή σε shark feeding είναι μια απίστευτα συγκλονιστική εμπειρία. Κυριολεκτικά παγώνει το αίμα στις φλέβες σου...

Όπως προανέφερα, ο δύτης που ταΐζει τους καρχαρίες πρέπει να φοράει τα ειδικά γάντια που θυμίζουν τις πανοπλίες των ιπποτών του Μεσαίωνα, των οποίων οι στολές περιείχαν κομμάτια από πλέγμα αλυσίδας στα σημεία όπου έπρεπε να υπάρχει ευκαμψία. Σ' ένα από τα νησιά του συμπλέγματος Φίτζι (στον νότιο Ειρηνικό) ο "ταϊστής" των καρχαριών φοράει, για μεγαλύτερη ασφάλεια, ένα μακρύτατο γάντι από πλέγμα χαλύβδινης αλυσίδας, το οποίο προεκτείνεται σε όλο το χέρι του μέχρι ψηλά στον ώμο και ασφαλίζεται για να μη γλιστρήσει με ιμάντα, που περνάει κάτω από την άλλη μασχάλη, όπως μερικές θήκες πιστολιών (holster)! Στις πιο δύσκολες περιπτώσεις οι δύτες φορούν ολόσωμη στολή από χαλύβδινο πλέγμα «chainmail suit» [είτε επάνω είτε κάτω από τη συνήθη ελαστική στολή neopren]. Κάποιοι επαγγελματίες φωτογράφοι ή κινηματογραφιστές, για να βλέπουν μήπως τυχόν κάποιο κήτος τους πλησιάζει από πίσω, έχουν προσαρμόσει καθρεφτάκια επάνω στους βραχίονες των υποβρύχιων φλας ή των προβολέων φωτισμού.

Ο μεγαλύτερος κίνδυνος κατά το τάισμα των καρχαριών είναι μήπως αυτοί περιπέσουν στην ιδιαιτέρως επικίνδυνη κατάσταση «φρενίτιδας τροφής» (= feeding frenzy [GB], Fressrausch [D]). Τούτο συμβαίνει όταν υπάρχει μεγάλη αφθονία τροφής (δηλαδή πολλά νεκρά ψάρια συγχρόνως), οπότε πολλά θηρία ορμούν όλα μαζί και αρχίζουν να δαγκώνουν αδιακρίτως δεξιά κι αριστερά, μεθυσμένα από το άφθονο αίμα. Σε τέτοιες περιπτώσεις η πείρα έχει δείξει ότι δαγκώνουν ακόμη και άλλους καρχαρίες, μάλλον κατά λάθος μέσα στη μεγάλη ανακατωσούρα και τη θολούρα που επικρατεί!

Λόγω της δυσκολίας και των κινδύνων του εγχειρήματος, τέτοιου είδους καταδύσεις οργανώνονται μόνον σε ελάχιστα σημεία της Γης. Παλιότερα (στην δεκαετία του '80) γίνονταν μια φορά την εβδομάδα στο νησί Thulaghiri στις Μαλδίβες. Όμως, μετά από κάποια επίθεση των καρχαριών στους δύτες οι κρατικές Αρχές απαγόρευσαν τελείως το τάισμα καρχαριών εκεί. Εγώ είχα την τύχη να το προλάβω τον Δεκέμβριο του '84, λίγο πριν από την απαγόρευση...

[Το τραγικό περιστατικό που είχε συμβεί στις Μαλδίβες και αποτέλεσε την αιτία απαγόρευσης του shark feeding σε ολόκληρο αυτό το νησιωτικό σύμπλεγμα του Ινδικού Ωκεανού το πληροφορήθηκα τον Νοέμβριο του 1989, όταν έκανα ένα ταξίδι καταδύσεων στο Αρχιπέλαγος της Μικρονησίας (Palau, Truk Lagoon, Yap, Guam, Saipan, Tinian, Rota κ.λπ.) στον Ειρηνικό Ωκεανό. Τα βράδια όπως συμβαίνει συνήθως στα ερημικά νησάκια, τα περνάμε όλοι οι φανατικοί δύτες μαζί, συζητώντας για διάφορες καταδύσεις ανά την υφήλιο και ανταλλάσσοντας εμπειρίες. Κάποια απ' αυτές τις βραδιές μου εξιστόρησαν το περιστατικό: Κάποτε μια ομάδα δυτών επισκέφθηκε την ειδική περιοχή όπου γινόταν τακτικά το «τάισμα των καρχαριών» (στο περιβόητο shark point όπου είχα συμμετάσχει κι εγώ το 1984), αλλά χωρίς να έχει μαζί της ψάρια. Αυτό, όμως, αποδείχθηκε τραγικό λάθος, γιατί οι καρχαρίες είχαν συνδυάσει την παρουσία των δυτών με άφθονη κι εύκολη τροφή. Καθώς λοιπόν τα κήτη δεν έβρισκαν ψάρια για να φάνε, εξαγριώθηκαν κι επιτέθηκαν στους δύτες!!!]

Σ' εκείνο, στο πρώτο μου ταξίδι στις Μαλδίβες που πραγματοποίησα τον Δεκέμβριο του 1984, έζησα την εξής συγκλονιστική εμπειρία:

Συνήθως η πρώτη κατάδυση μετά από πολύμηνη αποχή είναι σκοπίμως εύκολη, ώστε να ξαναβρεί ο δύτης τη φόρμα του, να εξοικειωθεί με τις τοπικές συνθήκες, να ελέγξει τον εξοπλισμό του αλλά και να γνωρίσει τους συντρόφους του (check out dive). Στο ταξίδι αυτό, όμως, η πρώτη κατάδυση αποδείχθηκε όχι απλώς δύσκολη αλλά απίστευτα δύσκολη. Έτσι τουλάχιστον τη χαρακτηρίζω εγώ. Εσείς μπορείτε να τη θεωρήσετε απερισκεψία ή ίσως και καθαρή τρέλα…

Στη διάρκεια της κατάδυσης θα είχαμε μαζί μας πολλά ψάρια για να ταΐζουμε τους καρχαρίες, ώστε να μας πλησιάζουν αρκετά κοντά και να τους φωτογραφίζουμε!! Αυτή η ιδιαιτέρως συναρπαστική κατάδυση οργανωνόταν μόνο μια φορά την εβδομάδα. Έτσι, έπρεπε να επιλέξω: ή αμέσως ή καθόλου, δεδομένου ότι επρόκειτο να μείνω στις Μαλδίβες μονάχα μία εβδομάδα… Αν και ήμουν κουρασμένος από το μακρύ ταξίδι (τότε μέσω Ζυρίχης) και τελείως άπειρος σε τέτοιου είδους κατάδυση, δήλωσα αμέσως συμμετοχή. Αυτό που μου έδινε κουράγιο ήταν ότι είχα ξανασυναντήσει αρκετούς καρχαρίες σε προηγούμενες καταδύσεις μου στα νησιά της Γαλλικής Πολυνησίας στον Νότιο Ειρηνικό Ωκεανό.

Το θέαμα στον βυθό δύσκολα περιγράφεται με λόγια. Ο επικεφαλής της ομάδας μας είχε μαζί του ένα μακρόστενο κυλινδρικό δοχείο, σαν μεγάλη φαρέτρα (όπως εκείνες όπου έβαζαν τα βέλη τους οι πολεμιστές τον Μεσαίωνα). Όταν άρχισε να βγάζει τα ψάρια, οι καρχαρίες συγκεντρώθηκαν τριγύρω μας μέσα σε ελάχιστα δευτερόλεπτα! Άρχισαν να ορμούν με μανία και ν' αρπάζουν με τα φοβερά σαγόνια τους την τροφή. Αισθάνθηκα ρίγη και έτρεμα ολόκληρος! Καθώς τα κήτη κινούνταν όλα με ιλιγγιώδη ταχύτητα ολόγυρά μας, ήταν τελείως αδύνατο να τα μετρήσω...

Είχα τόσο σοκαριστεί από την αγριότητα των θηρίων που δεν σκεπτόμουν πια ούτε καν τον κίνδυνο!! Τράβηξα λίγες σκηνές με την ειδική υποβρύχια κινηματογραφική μηχανή μου EUMIG, Αυστριακής κατασκευής (με φιλμ super 8, γιατί υποβρύχιες βιντεοκάμερες δεν υπήρχαν εκείνη την εποχή). Ίσως περιττεύει να προσθέσω ότι το τρεμούλιασμα των χεριών μου σε συνδυασμό με τη θολούρα του νερού που δημιουργούσαν τα κήτη, καθώς κινούνταν ταχύτατα, έκαναν την εικόνα της λήψης εξαιρετικά πενιχρή.…

Όταν τα ψάρια πλησίαζαν να τελειώσουν, ο αρχηγός μάς έκανε νόημα να κατευθυνθούμε γρήγορα προς το σκάφος, ενώ εκείνος έμεινε τελευταίος ως οπισθοφυλακή. Μόλις βγήκα σώος στην ακτή, έσπευσα αμέσως να στείλω ένα telex στο γραφείο μου, για να καθησυχάσω τους δικούς μου (εκείνη την εποχή δεν είχαμε ακόμη αποκτήσει telefax). Το έχω κρατήσει από τότε ως πολύτιμο ενθύμιο της περιπέτειας αυτής...

Αυτή η φοβερή εμπειρία μ' ενθουσίασε τόσο που επιθυμούσα διακαώς να την ξαναδοκιμάσω την επόμενη εβδομάδα, αφού ήξερα πια πόσο εξαιρετικά συναρπαστικό ήταν το θέαμα! Δυστυχώς, όμως, αυτό ήταν απολύτως αδύνατο, γιατί έπρεπε να επιστρέψω στην Αθήνα, για να παντρέψω μία ανιψιά μου. Η ημερομηνία του γάμου είχε ήδη καθοριστεί πολύ καιρό πριν, οι προσκλήσεις είχαν πια σταλεί και ο κουμπάρος (δηλαδή εγώ) ήταν βεβαίως απαραίτητος…

Έτσι με βαριά καρδιά (και βρίζοντας συνεχώς) γύρισα στην Ελλάδα... Καταριόμουνα την ώρα και τη στιγμή που δέχτηκα να γίνω κουμπάρος. Όταν, αργότερα, η ανιψιά μου χώρισε, άρχισα να έχω τύψεις μήπως εγώ την γρουσούζεψα! Ευτυχώς, όμως, εκείνη κατόπιν ξαναπαντρεύτηκε κι έκανε και 3 παιδάκια. Έτσι πλέον ηρέμησα... Από τότε έψαχνα να βρω ευκαιρία για να ξαναζήσω αυτή τη φοβερή συγκίνηση και τη συγκλονιστική εμπειρία της άφθονης αδρεναλίνης! Σας επιτρέπω να με χαρακτηρίσετε «τρελό για δέσιμο», αν το επιθυμείτε...

Τελικά πέτυχα το σκοπό μου και επανέλαβα την εμπειρία λίγα χρόνια αργότερα, στο νησί Grand Bahama της Καραϊβικής, στην περιοχή Freeport Lucaya τον Νοέμβριο του 1992 (και μάλιστα δύο φορές!). Αλλά η διήγηση αυτή παραμένει απόρρητη προς το παρόν, γιατί δεν θέλω ν' ανησυχεί ακόμη περισσότερο η οικογένειά μου όταν εγώ ταξιδεύω για βουτιές. Θα πάψει να είναι απόρρητη μόνο όταν θα εγκαταλείψω οριστικά τις υποβρύχιες καταδύσεις... Όπως ακριβώς συμβαίνει και με τα διάφορα top secret απόρρητα κρατικά αρχεία, που τα μυστικά τους αποκαλύπτονται όταν πια έχουν ελάχιστη σημασία και δεν δημιουργούν προβλήματα στους πρωταγωνιστές τους, γιατί οι περισσότεροι έχουν ήδη πεθάνει…

Απομυθοποίηση

Και τώρα ήρθε η στιγμή της να βάλω τον κίνδυνο από τους καρχαρίες στις σωστές διαστάσεις του:

Αναμφίβολα η κολύμβηση μαζί με αυτά τα κήτη είναι συγκλονιστική, σου παγώνει το αίμα και σου κόβει την ανάσα. Αλλά δεν είναι τόσο επικίνδυνη όσο φαντάζεται ο κόσμος, ούτε όσο το παρουσιάζουν τα (μονίμως υπερβολικά) Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και τα διάφορα φιλμ. Αν και θα με βόλευε να... παραστήσω τον ήρωα, η αλήθεια είναι πολύ διαφορετική:

Όλες οι στατιστικές παγκοσμίως και επί πολλά χρόνια αποδεικνύουν πόσο μικρός είναι ο κίνδυνος . Τα θύματα ετησίως είναι ελάχιστα και περισσότερο κινδυνεύουν οι surfers επειδή το οβάλ σχήμα τού surf από τον βυθό μοιάζει πολύ με το σχήμα της φώκιας, που αποτελεί βασικό θήραμα των καρχαριών.

Σε όλα τα διεθνή καταδυτικά περιοδικά οι διαφημίσεις των καταδυτικών κέντρων δεν αποσιωπούν, αλλά αντιθέτως διαφημίζουν, την ύπαρξη διαφόρων ειδών καρχαριών (π.χ. σφυροκέφαλοι, τίγρεις κ.λπ.) για να προσελκύσουν πελατεία! Επί δεκαετίες παρακολουθώ σ' αυτά τα περιοδικά (αμερικανικά, ιταλικά, γερμανικά κ.λπ.) όπου κάθε μήνα δημοσιεύουν και αναλύουν καταδυτικά ατυχήματα και δυστυχήματα. Ούτε ένα δεν αναφέρεται σε επίθεση κήτους εναντίον δύτη σε κατάδυση!

Οι συχνές συναντήσεις των δυτών με καρχαρίες σε όλα τα τροπικά νερά είναι ίσως η πιο πειστική απόδειξη ότι το πρόβλημα είναι ασήμαντο. Συνήθως οι καρχαρίες απομακρύνονται γρήγορα από τους δύτες και μόνο αν αυτοί έχουν μαζί τους ψάρια χτυπημένα με ψαροτούφεκο κινδυνεύουν .

Ακόμη και οι φοβερές σκηνές με άγριους λευκούς καρχαρίες, που επιτίθενται με μανία στα μεταλλικά κλουβιά όπου είναι κλεισμένοι για προστασία οι δύτες, είναι μεν αληθινές αλλά κανείς δεν λέει την πλήρη αλήθεια. Δηλαδή ότι έχει προηγηθεί μεγάλη προεργασία: μαλάγρωμα και ρίψη στη θάλασσα κομματιών κρέατος γεμάτων με αίματα, ώστε να προσελκυσθούν τα κήτη και ν' ανοίξει η όρεξή τους! Αντιθέτως υπάρχουν επαγγελματίες φωτογράφοι που πήγαν στα σημεία όπου συχνάζουν για να τους φωτογραφήσουν και δεν κατάφεραν ούτε καν να τους συναντήσουν!

Σε ταξίδι μου στο Νησί των Χριστουγέννων (στη μέση του Ινδικού Ωκεανού) οι επαγγελματίες δύτες της βάσης καταδύσεων που βρίσκεται εκεί έχουν επινοήσει ένα σύστημα που ονομάζουν «shark whisper» (= ψιθυριστής καρχαριών). Πρόκειται για μια μεγάλη πλαστική μπουκάλα εμφιαλωμένου νερού, γεμάτη μέχρι τη μέση με νερό και με βιδωμένο το πώμα της, η οποία κρεμιέται από τη ζώνη του δύτη με ένα λουράκι. Οι δύτες στον βυθό πιέζουν πού και πού την μπουκάλα και μετά χαλαρώνουν την πίεση. Το κομμάτι της που περιέχει αέρα ζουλιέται κάνοντας θορύβους, οι οποίοι προσελκύουν τους καρχαρίες!! Ο αντικειμενικός σκοπός είναι να πλησιάσουν κυρίως οι σπάνιοι φαλαινοκαρχαρίες . Πρόκειται για μια συγκλονιστική εμπειρία, αλλά μόνον ελάχιστοι τυχεροί την έχουν ζήσει... Οι πεπειραμένοι επαγγελματίες δύτες διηγούνται ότι τόσο οι φαλαινοκαρχαρίες όσο και οι κητόρρινοι (basking sharks), το δεύτερο μεγαλύτερο ψάρι, μερικές φορές παίρνουν κατακόρυφη θέση κοντά στους δύτες και απολαμβάνουν το χάιδεμα των φυσαλίδων αέρος, καθώς αυτές ανεβαίνουν προς την επιφάνεια πλάι στην κοιλιά τους!

[Όλες τις ανωτέρω καταδύσεις με "τάισμα καρχαριών" τις πραγματοποίησα αρκετά χρόνια πριν από τη διάλεξη του 1998. Στην ομιλία μου, όμως, δεν ανέφερα ούτε λέξη για τις δραστηριότητες αυτές για ευνόητους...οικογενειακούς λόγους!]

Προειδοποίηση Κινδύνων!!!

Υπέπεσε στην αντίληψή μου ότι κάποιοι από τους νεώτερους αναγνώστες μου ή παιδιά φίλων μου εντυπωσιάστηκαν κι ενθουσιάστηκαν τόσο πολύ από τις διηγήσεις διαφόρων περιπετειών μου, όπως π.χ. καταρρίχηση σε βάραθρα με σκοινιά, πτήση με αετό, εξερεύνηση σπηλαίων, αναρρίχηση, νυχτερινή κατάδυση με διείσδυση μέσα σε ναυάγια και πολλά άλλα, ώστε αποφάσισαν ν' ασχοληθούν και αυτοί με τ' ακραία αθλήματα (extreme sports).

Επειδή έχω πλήρη επίγνωση των κινδύνων, πρέπει να παρουσιάσω τώρα και τη μαύρη πλευρά: Θέλω να τους προειδοποιήσω πολύ έντονα ότι οι συναρπαστικές και παράτολμες περιπέτειες δεν έχουν πάντοτε ευχάριστη κατάληξη. Δυστυχώς, αρκετές φορές οδηγούν σε τραυματισμό και ενίοτε ακόμη και σε θάνατο. Προσωπικά έχω χάσει πολλούς καλούς συντρόφους - συναθλητές από δυστυχήματα με αιωρόπτερο (αετό), αλεξίπτωτο, αεροπλάνο, κατάδυση, ορειβασία, αναρρίχηση, σπηλαιολογία, canyoning κλπ…

Τέτοια τραγικά βιώματα παραμένουν χαραγμένα ανεξίτηλα στη μνήμη και στην ψυχή. Γι' αυτό θ' απαριθμήσω εν συντομία τις απαραίτητες προϋποθέσεις που αποτελούν το πρώτο βήμα για την ασφάλεια σε όλα τ' ακραία αθλήματα και σε όλες τις δύσκολες και επικίνδυνες δραστηριότητες:

1) Άριστη εκπαίδευση και συχνή προπόνηση.

2) Σωστός, κατάλληλος και καλά συντηρημένος εξοπλισμός.

3) Πλήρης ενημέρωση και σχολαστική τήρηση όλων των κανόνων ασφαλείας.

4) Μελέτη πολλών βιβλίων / περιοδικών κ.λπ. σχετικών με τη δραστηριότητα / άθλημα.

5) Λεπτομερής ανάλυση των δυστυχημάτων που συνέβησαν σε άλλους (προς αποφυγή διάπραξης παρόμοιων σφαλμάτων).

6) Σεβασμός στις μετεωρολογικές προβλέψεις και τροποποίηση / προσαρμογή της σχεδιαζόμενης δραστηριότητας με βάση το μετεωρολογικό δελτίο.

9) Αλλαγή σχεδίου ή ματαίωση όταν οι συνθήκες επιδεινωθούν / αλλάξουν απρόοπτα.

7) Επιλογή στόχων ανάλογων προς τις ατομικές ικανότητες εκάστου (τρέχουσες όχι προγενέστερες).

8) Ενημέρωση και υπακοή στην πείρα των παλαιοτέρων και των εντοπίων.

10) Όχι υπεραισιοδοξία - υπερεμπιστοσύνη - υπερεκτίμηση ικανοτήτων, γιατί οδηγούν στον θάνατο! Πρέπει να έχει κανείς τη λεβεντιά να γυρίσει πίσω! Εγώ το έχω κάνει...

11) Εξόρμηση απαραιτήτως μαζί με ένα τουλάχιστον ενημερωμένο άτομο (ποτέ μόνος / μόνη!) ή, ακόμα προτιμότερο, με μια συγκροτημένη, ολιγομελή ομάδα.

12) Λογική αναλογία μεταξύ έμπειρων και άπειρων μελών σε κάθε ομάδα και πάντοτε σε συνάρτηση με το βαθμό δυσκολίας.

13) Πριν από την αναχώρηση, απαραιτήτως ενημέρωση κάποιου που δεν συμμετέχει:

- για το προβλεπόμενο σχέδιο και διαδρομή της δραστηριότητας / εξόρμησης, και

- για τον πιθανό χρόνο επιστροφής, ώστε να δώσει εγκαίρως το σήμα κινδύνου για να κινητοποιηθούν τα σωστικά συνεργεία.

14) Ψυχραιμία και λογική την ώρα του κινδύνου, ώστε να παρθούν σωστές αποφάσεις.

Η πλήρης ανάλυση όλων των ανωτέρω θα χρειαζόταν τουλάχιστον ένα ολόκληρο βιβλίο….

Θα κλείσω αυτό το σημείωμα με την ίδια φράση με την οποία έκλεινα τις διαλέξεις μου στα Σεμινάρια Εκπαίδευσης των νέων Σπηλαιολόγων (στη δεκαετία του 1980).

Μετά τη λεπτομερή ανάλυση των δυστυχημάτων, καθώς και των διαφόρων τρόπων πρόληψής τους κατέληγα ως εξής:
«Και τώρα σας εύχομαι ΚΑΛΗ ΤΥΧΗ!»

Υποσημείωση

Όταν μετά από αρκετά χρόνια διαβάζω παλιές διηγήσεις και εμπειρίες μου από ταξίδια κ.λπ. εντυπωσιάζομαι ακόμη κι εγώ ο ίδιος για τα τόσα πολλά διαφορετικά και δύσκολα κατορθώματά μου… Είναι, επομένως, απολύτως φυσικό ν' απορεί για όλ' αυτά ο ανυποψίαστος ακροατής ή αναγνώστης...

Πάντως για να βρω χρόνο να μελετήσω, να προετοιμάσω και να εξοπλιστώ για τα διάφορα δύσκολα και επικίνδυνα ταξίδια μου, δεν πηγαίνω σχεδόν ποτέ θέατρο ή σινεμά, δεν βλέπω καθόλου τηλεόραση και έχω πάψει από χρόνια να παίζω χαρτιά! Όχι επειδή δεν μου αρέσουν, αλλά επειδή οι πολλές οικογενειακές, επαγγελματικές και κοινωνικές μου υποχρεώσεις δεν μου αφήνουν καθόλου περίσσευμα ελεύθερου χρόνου και γι' αυτά...

Διακοπές ανάπαυσης, όπως κάνει όλος ο κόσμος, δηλαδή: μπάνιο στη θάλασσα, ηλιοθεραπεία στην αμμουδιά, φαγητό στο εστιατόριο και μεσημβρινό ύπνο, έχω κάνει μόνο μια και μοναδική φορά στη ζωή μου! Μετά από τις εισαγωγικές εξετάσεις του Πολυτεχνείου! Όλες οι άλλες διακοπές μου ήταν πάντοτε κοπιαστικότατες, αγωνιώδεις και περιπετειώδεις με άφθονη αδρεναλίνη...

Κάποια από τα ταξίδια μου τα έχω περιγράψει λεπτομερώς σε πολυσέλιδες διηγήσεις. Βέβαια είναι τελείως αδύνατο να τα περιγράψω όλα.. Γιατί ούτε εγώ διαθέτω τον απαιτούμενο χρόνο για να τα γράψω, αλλά ούτε και οι αναγνώστες για να τα διαβάσουν.

Πνευματικά δικαιώματα adventurouslife.gr