Εισαγωγή - Ιστορικό

Στις αρχές του 1987 είχα πάει στο Νταβός, στο διάσημο ελβετικό κέντρο χειμερινών σπορ στο καντόνι Graubünden, για να κάνω σκι, ένα από τα αθλήματα με τα οποία ασχολούμαι μετά μανίας επί δεκαετίες. Οι πίστες στις πλαγιές αυτές είναι υπέροχες, κυρίως επειδή περνούν ανάμεσα από ωραιότατα δάση (τουλάχιστον οι χαμηλότερες), πράγμα ασυνήθιστο στα πολύ μεγάλα υψόμετρα των Άλπεων και των άλλων ψηλών βουνών ή οροσειρών. Εκεί επάνω η βλάστηση είναι πολύ σπάνια έως ανύπαρκτη.

Το Νταβός είναι από παλιά πόλος έλξης για τους σκιέρ και τους λάτρεις του χειμερινού τοπίου. Από τα μέσα του 19ου αιώνα έχει αποκτήσει φήμη και προσέλκυε ασθενείς, λόγω του υγιεινού μικροκλίματός του. Στα χρόνια που "θέριζε" η φυματίωση, πολλοί εξέχοντες γιατροί συμβούλευαν τους φθισικούς ασθενείς τους να πάνε για θεραπεία στον καθαρό βουνήσιο αέρα. Δημιουργήθηκαν, λοιπόν, πολλά σανατόρια (δηλ. θεραπευτήρια - αναρρωτήρια). Ένας από τους πολλούς διάσημους που νοσηλεύτηκαν εκεί ήταν ο συγγραφέας Robert Louis Stevenson.

Κατά το 1971, ο καθηγητής του Πανεπιστημίου της Γενεύης Klaus Schwab ίδρυσε το «Ευρωπαϊκό Φόρουμ Διοίκησης» (European Management Forum), το οποίο αναβαθμίστηκε το 1987 και συγχρόνως μετονομάστηκε σε «Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ» (World Economic Forum). Αυτό συνεδριάζει εκεί κάθε Ιανουάριο. Συμμετέχουν πολλοί πρωθυπουργοί και πρόεδροι χωρών, δεκάδες υπουργοί, νομπελίστες, τραπεζίτες, πάρα πολλοί καθηγητές οικονομικών επιστημών, καθώς και πάμπολλοι επιχειρηματίες.

Εκτός, όμως, από τους επισήμους, κάποιοι Έλληνες νεόπλουτοι οικονομικοί παράγοντες, διάσημοι και μεγαλόσχημοι στη χώρα μας, αλλά παντελώς άσημοι και αφάνταστα "μικρόσχημοι" σε παγκόσμιο επίπεδο, ταξίδευαν στα χρόνια της σπατάλης, της χλιδής, της αρπαχτής και της λαμογιάς στο Νταβός, για να συμμετάσχουν κι αυτοί, ιδιωτικώς, στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ. Επιστρέφοντας, διέδιδαν και πρόβαλαν με κάθε τρόπο τη συμμετοχή τους, αφήνοντας να εννοηθεί ότι συνδιαμόρφωναν την οικονομική πορεία της ανθρωπότητας! Καμάρωναν, λοιπόν, σαν γύφτικα σκεπάρνια στις διάφορες κοινωνικές συγκεντρώσεις, δίνοντας μόνο συγκεχυμένες πληροφορίες για το οικονομικό μέλλον. Και για να ξεφύγουν από τις ενοχλητικές ερωτήσεις, άλλαζαν θέμα συζήτησης με προσποιητή μετριοφροσύνη.

Στην πραγματικότητα παρακολουθούσαν μόνο μερικές διαλέξεις, συμμετείχαν σε κάποια μεγάλα δείπνα, επιδιώκοντας πάση θυσία να συνομιλήσουν με κάποια παγκόσμιας εμβέλειας διασημότητα. Η μεγαλύτερη επιτυχία τους ήταν να φωτογραφηθούν μαζί με μια σημαντική προσωπικότητα και κατόπιν να διοχετεύσουν τη φωτογραφία αυτή για δημοσίευση (με την απαραίτητη αντιπαροχή εννοείται...) σε κάποια από τα ελληνικά κοσμικά έντυπα της "γκλαμουριάς", ώστε να ανέβουν στο κοινωνικό στερέωμα της νεόπλουτης χώρας μας. Σήμερα πια όλοι γνωρίζουμε το πού μας οδήγησε αυτή η επίπλαστη χλιδή... Συγχωρείστε με, που είμαι κάπως οξύς, αλλά έζησα όλες αυτές τις καταστάσεις από κοντά, επί πολύ καιρό, στα σαλόνια και στις δεξιώσεις...

Σε πλήρη αντίθεση, εγώ ο αφελής (και ίσως ο… "ιδιόρρυθμος") κοιμόμουν σε κάποιο φθηνό ξενοδοχείο (υπάρχουν και τέτοια εκεί!) και ασχολούμουν μονάχα με το σκι... Ο Θεός, όμως, με συγχώρεσε γι' αυτές τις κακεντρεχείς σκέψεις μου και με αντάμειψε πλουσιοπάροχα...

Επίσης, κατά το έτος 2001, με πρότυπο το World Economic Forum του Νταβός, ιδρύθηκε το Boao Forum for Asia (BFA), του οποίου η διεύθυνση είναι στην πόλη Bo'ao, Hainan της Κίνας. Εκεί, κατά τη σύνοδο του 2008, έγινε η πρώτη ιστορική συνάντηση του κυρίου Vincent Siew - αντιπροέδρου της Taiwan, με τον κινέζο πρόεδρο Hu Jintao. Ίσως αυτό το γεγονός ν' αποτελεί την απαρχή συνδιαλλαγής μεταξύ των δυο κινεζικών κρατών.

Το τελείως απίστευτο θέαμα!

Μια από τις μέρες της παραμονής μου εκεί έκανα σκι από πολύ νωρίς το πρωί, όπως άλλωστε συνηθίζω. Ο καιρός ήταν γενικά θαυμάσιος, είχε υπέροχη λιακάδα, εξαιρετική ορατότητα, δριμύ ψύχος (θερμοκρασία περίπου -20 βαθμοί Κελσίου) και άπνοια, συνθήκες που συνεπάγονται υπέροχη ποιότητα χιονιού (κυριολεκτικά σαν πούδρα) και που ονειρεύεται ο κάθε σκιέρ!

Έκανα σκι ασταμάτητα, ανεβοκατεβαίνοντας τις πίστες. Κάποια στιγμή προς το μεσημέρι, είχα ανέβει μ' ένα αναβατήρα (λιφτ) στην κορυφή ενός βουνού. Εκεί είδα κάτι πρωτοφανές! Όχι μόνο δεν το είχα ξαναδεί, έστω στην τηλεόραση ή στο σινεμά, αλλά ούτε καν είχα ακούσει γι' αυτό από κάποιον ούτε είχα διαβάσει κάτι σχετικό μέχρι εκείνη τη στιγμή. Για το φαινόμενο δεν είχα τότε την παραμικρή ιδέα. Ακριβώς γι' αυτό, έμεινα άναυδος!

Κοιτάζοντας προς τον ουρανό, διαπίστωσα κατάπληκτος ότι υπήρχαν δυο ήλιοι! Είχαν και οι δυο ακριβώς το ίδιο μέγεθος και μάλιστα έλαμπαν εξίσου. Ο ένας βρισκόταν ακριβώς επάνω από τον άλλο! Κυριολεκτικά δεν πίστευα στα μάτια μου! Νόμιζα ότι έβλεπα όνειρο! Σταμάτησα, βεβαίως, να κάνω σκι και παρατηρούσα αυτό το μοναδικό και πρωτοφανές, για μένα, ουράνιο φαινόμενο. Προσπάθησα να βρω κάποια λογική εξήγηση. Η πρώτη μου σκέψη ήταν πως επρόκειτο για αντανάκλαση. Υπέθεσα ότι ίσως ήταν αντικατοπτρισμός επάνω σε κάποια υδάτινη επιφάνεια, δηλαδή ότι ήταν το είδωλο του ηλιακού δίσκου στα νερά κάποιας ορεινής λίμνης. Αυτό, όμως, το απέκλεισα αμέσως, γιατί και οι δύο ήλιοι βρίσκονταν πάρα πολύ ψηλά στον ουρανό, πάνω από τις βουνοπλαγιές και πάνω από όλες τις τριγύρω κορυφές των Άλπεων!

Ξέχασα τελείως το σκι (παρά τη φανταστική ποιότητα του χιονιού) και χάζευα αυτό το μοναδικό και υπέροχο ουράνιο φαινόμενο. Μαζί με μένα το παρακολουθούσαν κι ένα σωρό άλλοι σκιέρ, μεταξύ των οποίων και πάρα πολλοί Ελβετοί. Κανείς δεν είχε ξαναδεί ανάλογο φαινόμενο, ούτε ήξερε τι ήταν! Όλοι μας κοιτάζαμε με το στόμα ανοιχτό! Συζητούσαμε και αδυνατούσαμε να βρούμε εξήγηση!

Παρατηρούσα προσεκτικά τους δυο ήλιους επί πολλή ώρα. Είχαν και οι δυο σταθερά το ίδιο μέγεθος και απολύτως ισοδύναμη λαμπρότητα. Δεν διέκρινα καμιά διαφορά. Δεν μπορούσα να καταλάβω ποιος από τους δυο ήταν ο αληθινός και ποιος ο ψεύτικος! Δυστυχώς, δεν είχα μαζί μου φωτογραφική μηχανή, για να απαθανατίσω το μοναδικό θέαμα (εκείνα τα χρόνια οι καλές φωτογραφικές και οι βιντεοκάμερες ήταν βαριές και ογκώδεις).

Μετά από τόση ώρα ακινησίας, άρχισα να αισθάνομαι το τσουχτερό κρύο. Γι' αυτό αποφάσισα να συνεχίσω το σκι, χωρίς να χάνω, όμως, από τα μάτια μου τους δυο ήλιους. Σκέφθηκα να προτιμήσω να μπω σ' ένα τελεφερίκ, το οποίο πήγαινε προς την κατεύθυνση των δυο ήλιων, ελπίζοντας ότι ίσως έτσι θα διευκρίνιζα το επουράνιο μυστήριο. Από το παραθυράκι της τηλεκαμπίνας μου παρακολουθούσα ασταμάτητα το θέαμα των ήλιων, το οποίο παρέμενε τελείως αμετάβλητο. Η λαμπρότητα των δυο ήλιων συνέχιζε αμείωτη. Αλλά λίγο αργότερα ο ήλιος που βρισκόταν πιο χαμηλά άρχισε σιγά-σιγά να ξεθωριάζει. Ο επάνω, όμως, παρέμενε απολύτως λαμπερός. Καθώς η καμπίνα μου προχωρούσε, ο κάτω ήλιος άρχισε να γίνεται όλο και πιο αμυδρός μέχρι που τελικά μεταβλήθηκε σε μια φωτεινή πυκνή ομίχλη, σαν ένα μικρό συννεφάκι. Σε λίγο άρχισε να εκφυλίζεται, να διαλύεται και να φαίνεται σαν μια ομάδα μικροσκοπικών, φωτεινών, πολύ λαμπερών κόκκων. Ήταν απλά σημαδάκια επάνω στο απέραντο μπλε φόντο του ουρανού, σαν ένας λεπτότατος ασημο-χρυσαφί χαρτοπόλεμος! Καθώς προχωρούσα, ακόμη κι αυτά τα μικροσκοπικά σημεία αραίωσαν και σύντομα εξαφανίστηκαν. Έτσι, το υπέροχο όραμα χάθηκε εντελώς από τα μάτια μου… Αυτή η εξέλιξη μου έδωσε μια ένδειξη για την πιθανή εξήγηση του εκπληκτικού και πρωτοφανούς για μένα φαινομένου.

Η εξήγηση του μυστηρίου

Κατά τα επόμενα χρόνια είχα τη δυνατότητα όχι μόνο να μελετήσω το φαινόμενο αυτό αλλά και να συγκεντρώσω πάρα πολλά στοιχεία, πληροφορίες, καθώς και εικόνες.

Το παρήλιον (mock sun ή sun dog)

Η διεθνής ονομασία αυτού του συναρπαστικού φαινομένου που μόλις περιέγραψα προέρχεται από την ελληνική γλώσσα: parhelion, πληθυντικός parhelia και σημαίνει αυτό που βρίσκεται κοντά στον ήλιο.

Η επιστημονική εξήγηση αυτού του φυσικού φαινομένου είναι η εξής:

Όταν η θερμοκρασία είναι εξαιρετικά χαμηλή, είναι πιθανή η δημιουργία και αιώρηση απειράριθμων μικροσκοπικών κρυστάλλων πάγου, οι οποίοι είναι τόσο μικροί (περίπου 0,1 του χιλιοστού!) που είναι αόρατοι από το ανθρώπινο μάτι (εκτός κι αν φωτίζονται από τις ακτίνες του ήλιου). Μπορεί να προέρχονται είτε από υγρασία που παγώνει, είτε από μικρούς κόκκους χιονιού ή πάγου που σηκώνει ο άνεμος από το έδαφος. Υπό ορισμένες συνθήκες λαμπυρίζουν έντονα σαν διαμαντάκια, καθώς φωτίζονται από το ηλιακό φως και γι' αυτό ονομάζονται σκόνη διαμαντιού (diamond dust). Όταν οι ηλιακές ακτίνες προσκρούουν επάνω σ' αυτούς τους στερεούς μίνι κρυστάλλους ανακλώνται και, εφόσον η γωνία ανάκλασης είναι η κατάλληλη, δημιουργούν ένα είδωλο του ήλιου ψηλά στον ουρανό, το οποίο φαίνεται τελείως εξωπραγματικό στα μάτια του παρατηρητή, γιατί είναι όμοιο με τον ήλιο... Αυτό συμβαίνει μόνο όταν η συγκέντρωση των μικροκρυστάλλων είναι πολύ πυκνή και υπάρχει ηλιοφάνεια. Τότε δημιουργείται το φαινόμενο που ονομάζεται παρήλιο.

Στα επόμενα χρόνια, κάνοντας σκι σε πολύ μεγάλα υψόμετρα και υπό φοβερά παγερές θερμοκρασίες (πολύ κάτω από το μηδέν) αλλά με λιακάδα, απόλαυσα αρκετές φορές αυτή τη διαμαντόσκονη να στροβιλίζεται από τον άνεμο μπροστά μου. Αλλά ήταν πολύ αραιή, οπότε δεν επαρκούσε για να συγκροτήσει ένα συμπαγές είδωλο του ήλιου. Αλλά κι αυτό το θέαμα ήταν υπέροχο, σε συνδυασμό με την απαστράπτουσα, πασπαλισμένη επίσης με κρυσταλλικά "διαμαντάκια", επιφάνεια του χιονιού. Ευχαριστώ θερμά τον Θεό, που με αξίωσε να δω και ν' απολαύσω όλα αυτά τα θαυμάσια που προσφέρει η φύση, όχι όμως αφειδώς.

Στις σχεδόν μονίμως παγωμένες Ανταρκτική και Αρκτική συντρέχουν συχνά όλες οι προϋποθέσεις για να δημιουργηθεί το φαινόμενο του παρηλίου. Τις περισσότερες φορές οι δυο ήλιοι βρίσκονται στο ίδιο οριζόντιο επίπεδο, όχι ο ένας ψηλότερα και ο άλλος χαμηλότερα όπως τους είδα εγώ στο Davos επάνω στις Άλπεις, αλλά δεξιά-αριστερά. Σπανιότερα, παρατηρούνται τρεις ήλιοι συγχρόνως (δηλαδή από ένα είδωλο εκατέρωθεν του πραγματικού ήλιου). Μερικές φορές το χρώμα αυτών των ουράνιων σχηματισμών είναι κοκκινωπό. Άλλοτε πάλι έχουν διάχυτη μορφή κι επίμηκες σχήμα, δηλαδή δεν διακρίνονται χωριστοί δίσκοι.

Αντίστοιχο φαινόμενο παρουσιάζεται και με το φεγγάρι. Αυτό ονομάζεται παρασελήνη.

Άλλα ασυνήθιστα οπτικά φαινόμενα στην ατμόσφαιρα

Κατά τα επόμενα χρόνια, ταξιδεύοντας τόσο στην Ανταρκτική όσο και σε χώρες της Αρκτικής είχα την τύχη να δω πολλά σπάνια κι ασυνήθιστα φαινόμενα, όπως και να διαβάσω γι' αυτά.

Η φυσική μπορεί να είναι για πολλούς ένα βαρετό μάθημα, όμως, δίνει εξηγήσεις για πολλά υπέροχα φαινόμενα, που δημιουργούνται στις πολικές περιοχές μπροστά στα έκθαμβα μάτια των τουριστών.

• Νερά στον ουρανό (water sky) και ανταύγεια πάγου (ice blink)

Το πρώτο φαινόμενο (water sky) μπορεί να το δει κάποιος επιβάτης πλοίου που πλέει ανάμεσα σε παγόβουνα. Εάν ο ουρανός είναι καλυμμένος από χαμηλή νέφωση, η ομοιόμορφη κάτω πλευρά του στρώματος των σύννεφων λειτουργεί σαν ένας θαμπός (ματ) καθρέφτης. Εκεί επάνω αντικατοπτρίζονται οι σκούρες επιφάνειες των νερών και οι ανοιχτόχρωμες των παγόβουνων. Έτσι, ο ουρανός παίρνει αλλού το χρώμα της θάλασσας και αλλού του πάγου.

Το δεύτερο (ice blink) παρατηρείται σε ανοιχτή θάλασσα χωρίς πάγους. Στην κάτω πλευρά των χαμηλών σύννεφων αντικατοπτρίζονται πάγοι και παγόβουνα, που βρίσκονται πέρα από τον ορίζοντα, δηλαδή εκτός εμβέλειας του ανθρώπινου ματιού.

Σε παλαιότερες εποχές, όταν δεν υπήρχαν τα ραντάρ, οι αντικατοπτρισμοί αυτοί προειδοποιούσαν τους πλοιάρχους από μακριά, ότι στην πορεία τους επρόκειτο να συναντήσουν παγόβουνα. Οι ναυτικοί αναζητούσαν τότε μία περιοχή όπου αντικατοπτριζόταν μόνο θάλασσα. Αφού έβρισκαν μια ασφαλή πλωτή δίοδο για το πλοίο τους, άλλαζαν εγκαίρως την πορεία τους.

Αλλά ακόμη και σήμερα, επειδή οι χαμηλοί και επίπεδοι πάγοι δεν φαίνονται καθαρά στην οθόνη των ραντάρ, οι πλοίαρχοι καταφεύγουν συχνά για βοήθεια σ' αυτά τα "σήματα" από τον ουρανό.

• Πολικός αντικατοπτρισμός (Fata Morgana ή mirage)

Στις ακτές της Ανταρκτικής φυσούν συχνά πολύ ψυχροί άνεμοι, οι οποίοι κατεβαίνουν από τα κεντρικά παγωμένα υψίπεδα (οροπέδια) της ηπείρου. Ονομάζονται, διεθνώς, καταβατικοί (katabatik στα αγγλικά) και είναι τις περισσότερες φορές πάρα πολύ ισχυροί. Η ταχύτητά τους μπορεί να είναι διπλάσια ή ακόμη και τριπλάσια από τα φοβερά για μας 10 Μποφόρ!

Ο πολύ ψυχρός αέρας έχει μεγαλύτερη πυκνότητα, δηλαδή είναι βαρύτερος, από τον σχετικά θερμότερο αέρα. Γι' αυτό κινείται πολύ κοντά στο έδαφος, ενώ ο θερμότερος πηγαίνει ψηλότερα. Η μεγάλη διαφορά πυκνότητας ανάμεσα στα στρώματα του ψυχρότερου και του θερμότερου αέρα προξενεί διάθλαση των ακτινών του φωτός.

Είναι το ίδιο φαινόμενο που κάνει το καλαμάκι μέσα στο ποτήρι να φαίνεται σαν να κάμπτεται ακριβώς στο σημείο όπου μπαίνει μέσα στο υγρό (φαινόμενο που συμβαίνει λόγω διαφοράς πυκνότητας). Το ανθρώπινο μάτι έχει συνηθίσει στην ευθεία πορεία των φωτεινών ακτινών και δεν μπορεί ν' αντιληφθεί σωστά αυτή την αλλαγή κατεύθυνσής τους. Έτσι, λόγω του αντικατοπτρισμού, "βλέπει" τα αντικείμενα στην ευθεία προέκταση των ακτινών (όπως ακριβώς έχει συνηθίσει) και όχι στην πραγματική τους θέση.

Αποτέλεσμα αυτού του φαινομένου είναι οι διάφορες οφθαλμαπάτες, π.χ. να "βλέπει" κανείς βουνά ή παγόβουνα ψηλά στον ουρανό, πολύ ψηλότερα από τον ορίζοντα. Μερικές φορές μακρινά αντικείμενα φαίνονται σαν να διαθέτουν απότομους βράχους ή να βρίσκονται επάνω σε ψηλή βάση, ενώ είναι επίπεδα!

Ανάλογες οπτασίες παρατηρούνται συχνά και στις ερήμους. Ονομάζονται διεθνώς με τον λατινικό όρο Fata Morgana (από το όνομα της μάγισσας / νεράιδας Μόργκαν, στην οποία απέδιδαν το φαινόμενο αυτό κατά τον Μεσαίωνα). Εκεί αντικατοπτρίζονται οάσεις, δένδρα και λίμνες που βρίσκονται πολύ μακρύτερα (πέρα από τον ορίζοντα). Στην περίπτωση των ερήμων το στρώμα του αέρα, το οποίο εφάπτεται στην υπέρθερμη γη, ζεσταίνεται υπερβολικά και γίνεται πολύ αραιό. Τα αλλεπάλληλα στρώματα, τα οποία απέχουν περισσότερο, θερμαίνονται λιγότερο και γι' αυτό αντίστοιχα είναι πυκνότερα. Αυτές οι διαφορετικές πυκνότητες προξενούν κάμψη των ακτινών, δηλαδή την μη ευθύγραμμη πορεία τους. Έτσι, δημιουργούνται οι διάφορες οπτικές παραισθήσεις.

Είχα την μεγάλη τύχη να παρατηρήσω το φαινόμενο αυτό στη Λιβύη, κατά την διάσχιση της ερήμου Σαχάρας, το έτος 2003. Το φαινόμενο της Φάτα Μοργκάνα είναι μάλλον σπάνιο και όχι καθημερινό, ώστε να το βλέπει όποιος βρεθεί σε μεγάλη έρημο. Δεν το είδα σ' ένα σωρό ερήμους όπου έχω πάει, όπως Kalahari και Namib (Αφρική), Atakama (Χιλή), Sonora (Μεξικό), Death Valley (ΗΠΑ), Rub-al-Khali (= empty quarter) στο Άντεν, ούτε καν σ' άλλες περιοχές της ίδιας της Σαχάρας, δηλαδή Μαρόκο, Τυνησία και Μαλί. Ο ταξιδευτής πρέπει να κάνει πολυήμερη διάσχιση με μεγάλες διαδρομές μέσα στην έρημο για να έχει πιθανότητες να το απολαύσει... Άλλωστε, αν αυτό το φαινόμενο ήταν αρκετά συχνό, κανείς δεν θα παραπλανιόταν από την ψεύτικη εικόνα που δημιουργεί.

Στην ίδια αιτία οφείλεται και το φαινόμενο heat haze (καταχνιά ζέστης, θερμή θολούρα), κατά το οποίο τις ημέρες του καύσωνα τα αντικείμενα φαίνονται συγκεχυμένα, επειδή ο αέρας τρεμοπαίζει π.χ. επάνω από την πυρωμένη άσφαλτο.

Μια άλλη παραλλαγή του φαινομένου είναι ο ανώτερος αντικατοπτρισμός (superior mirage). Κατ' αυτόν, επάνω από κάποιο αντικείμενο εμφανίζεται συγχρόνως και η εικόνα του, λόγω της διάθλασης.

• Ηλιακή άλως (solar halo ή nimbus, icebow, gloriole)

Η διεθνής ονομασία προέρχεται από την ελληνική γλώσσα. Άλως σημαίνει φωτοστέφανο, φωτεινό δαχτυλίδι. Είναι ακριβώς ο φωτεινός δακτύλιος ή δίσκος που περιβάλλει τον ήλιο σαν φωτοστέφανο Αγίου. Άλλοτε βρίσκεται κοντά κι άλλοτε μακριά απ' αυτόν. Οφείλεται στη διάθλαση του φωτός επάνω σε μικρούς, αιωρούμενους παγοκρυστάλλους. Εμφανίζεται κυρίως τον χειμώνα, γιατί τότε επικρατούν πολύ χαμηλές θερμοκρασίες. Μερικές φορές συνδυάζεται και με το παρήλιο.

Σε κάποιες περιπτώσεις η άλως είναι πολύχρωμη (ιριδίζουσα), γιατί το λευκό φως διαθλάται επάνω στους παγοκρυστάλλους και αναλύεται στα χρώματα του ουράνιου τόξου.

Υπάρχει και η σεληνιακή άλως!

• Φωτεινή / ηλιακή κολόνα (light / sun pillar)

Πρόκειται για μια κατακόρυφη πλατιά στήλη ή κολόνα, που ξεκινάει ως ακτίνα από τον ηλιακό δίσκο. Είναι μια μεγαλειώδης φωτεινή ζώνη, που εμφανίζεται λίγο πριν από τη δύση ή μετά από την ανατολή, δηλαδή, όταν ο ήλιος απέχει μόνο λίγες μοίρες από τον ορίζοντα. Το φαινόμενο γίνεται ορατό ιδίως αν ο παρατηρητής βρίσκεται σε κορυφή ή γενικά σε μεγάλο υψόμετρο. Δημιουργείται είτε από παγοκρυστάλλους είτε από σταγονίδια νερού που αιωρούνται ή πέφτουν.

• Το Νότιο Σέλας (southern lights - Aurora Australis)

Αυτό το πολύ εντυπωσιακό φαινόμενο που φωτίζει τον νυκτερινό ουρανό οφείλεται στην εκπομπή φωτονίων, που διεγείρονται από φορτισμένα σωματίδια. Αυτά, προερχόμενα από τον ήλιο, εισέρχονται στην ανώτερη ατμόσφαιρα της Γης. Το Σέλας, δηλαδή, δημιουργείται από την αλληλεπίδραση του ηλιακού ηλεκτρομαγνητικού ανέμου με το μαγνητικό πεδίο της Γης. Είναι ιδιαιτέρως έντονο, κυρίως σε περιόδους που εμφανίζονται μεγάλες ηλιακές κηλίδες. Παρουσιάζεται τις ψυχρές και ξάστερες νύχτες σε διάφορα γεωγραφικά πλάτη, αλλά κυρίως στις πολικές περιοχές, σε ύψος περίπου 50 έως 160 μιλίων από την επιφάνεια του εδάφους και διαρκεί συνήθως από μισή μέχρι και τρεις ώρες.

Όσοι έχουν δει το Σέλας έχουν μαγευτεί από αυτό το υπέροχο μυστηριώδες θέαμα. Είναι ένα ζωηρό φως διαφόρων χρωμάτων, από υπόλευκο μέχρι πράσινο έως ροζ και κόκκινο. Έχει πολλά και ποικίλα σχήματα: από μανδύα με πτυχώσεις έως τόξο, από παραπέτασμα έως δέσμη κ.λπ.

Δυστυχώς, δεν είχα την τύχη να το δω στην Ανταρκτική. Όμως, λίγους μήνες αργότερα (την 23/10/2002) στάθηκα τυχερός. Απόλαυσα το Βόρειο Σέλας στον κόλπο Hudson, στην Αρκτική του Καναδά, σ' ένα ταξίδι που έκανα εκεί για να συναντήσω και να φωτογραφίσω τις πολικές αρκούδες.

• Το Βόρειο Σέλας (northern lights - Aurora Borealis)

Η λεπτομερή περιγραφή των εντυπώσεών μου από την παρατήρηση αυτού του φαντασμαγορικού φαινομένου στον Καναδά (πολύ κοντά στον Βόρειο Πολικό Κύκλο) όπως την έχω καταγράψει στο αρχείο μου παρουσιάζει με τον πιο γλαφυρό τρόπο την ομορφιά του:

«... Όταν αρκετά αργότερα ξαναβγήκα στη πίσω πλατφόρμα (βεράντα) του πανύψηλου ειδικού οχήματος "Tundra Buggy", η πελώρια πολική αρκούδα είχε πια εξαφανιστεί. Όμως, στον ουρανό υπήρχε ένα υπέροχο διάχυτο φως. Δεν πίστευα τα μάτια μου! Ήταν το περίφημο Βόρειο Σέλας! Επί τόσα χρόνια, ή μάλλον δεκαετίες, άκουγα γι' αυτό, διάβαζα γι' αυτό, αλλά δυστυχώς ποτέ δεν το είχα αντικρίσει! Ούτε στη Λαπωνία ούτε καν στην Ανταρκτική (το Νότιο Σέλας εκεί) επί τόσες νύχτες που έμεινα στην παγωμένη ήπειρο...

Είναι ένα θέαμα σπάνιο, ακόμη και σε ακραία γεωγραφικά πλάτη. Προϋποθέτει δε οπωσδήποτε αρκετά ξάστερο ουρανό. Μοιάζει με λεπτή, υπόλευκη κουρτίνα, απλωμένη στον ουρανό, σε μεγάλη έκταση. Ή μάλλον με αραχνοϋφαντο φωτεινό πέπλο με πάρα πολλές πτυχές.

Σε λίγο άλλαξε χρώμα και έγινε πρασινωπό. Ήταν ημιδιαφανές και έτσι επέτρεψε να φανούν τα πιο λαμπερά άστρα που βρίσκονταν πίσω απ' αυτό.

Καθώς περνούσε η ώρα, μετασχηματιζόταν συνεχώς. Σε λίγο πήρε το σχήμα πελώριου ανθρώπινου αφτιού! Άλλοτε γινόταν πιο αχνό κι άλλοτε πάλι πιο έντονο. Παρά το δυνατό φεγγαρόφωτο, το σέλας διακρινόταν ωραιότατα. Ήταν ένα θέαμα φαντασμαγορικό, το οποίο ξεπερνάει την ανθρώπινη φαντασία. Ήταν κάτι που ασφαλώς επιθυμούσα να δω επί δεκαετίες. Αποτελούσε, όμως, ένα άπιαστο όνειρο! Δεν τολμούσα ούτε καν να ελπίζω ότι θα το ζήσω ούτε καν να το ζητήσω από τον Θεό στην προσευχή μου… Κι όμως, ήρθε από μόνο του! Και μάλιστα με πολύ μεγάλη διάρκεια, ώστε να το χορτάσω. Μας συντρόφευε συνεχώς, αλλάζοντας κάθε τόσο ελαφρά μορφή και σχήμα, μέχρι που επιστρέψαμε στο χωριό!

Η περιοχή του Churchill είναι ευνοημένη, γιατί το Βόρειο Σέλας την "επισκέπτεται" κάπως πιο συχνά από άλλες. Αλλά, για να μη γίνει καμιά παρανόηση, ακόμη κι εκεί αυτό δεν συμβαίνει ούτε μια φορά το μήνα…

Το φαινόμενο μπορεί να διαρκέσει από λίγα λεπτά μέχρι πολλές ώρες. Ο ντόπιος αρχηγός μας, ο Ken, μας διηγήθηκε ότι κάποτε έτρεξε στο ξενοδοχείο για να ξυπνήσει τα μέλη της ομάδας του, ώστε να απολαύσουν το Βόρειο Σέλας, αλλά μέχρι να ξυπνήσουν εκείνο είχε ήδη διαλυθεί....

Εμένα με ευνόησε σκανδαλωδώς η τύχη. Ήταν κυριολεκτικά μια ''νύχτα γεμάτη θάματα, νύχτα γεμάτη μάγια!'', όπως έλεγε ο ποιητής… Και ο καημένος, όταν έγραφε αυτούς τους υπέροχους στίχους, δεν θα είχε απολαύσει ούτε μερικά "ψίχουλα" από την πανδαισία που ζούσαμε εμείς! ...»

Το Σέλας

Είναι ένα φαντασμαγορικό οπτικό φαινόμενο των πολικών κυρίως περιοχών. Το επιστημονικό του όνομα προέρχεται από τη λατινική γλώσσα και χρησιμοποιείται διεθνώς: στην Αρκτική ονομάζεται Aurora Borealis (= Αυγή του Βορρά), ενώ στην Ανταρκτική: Aurora Australis (= Αυγή του Νότου). Aurora ήταν το όνομα της Θεάς Αυγής των αρχαίων Ρωμαίων.
Οι αντίστοιχοι ελληνικοί όροι είναι Βόρειο και Νότιο Σέλας. Σέλας σημαίνει φως, λάμψη, φεγγοβολή, φωτεινό μετέωρο, ακτινοβολία. Από την ίδια ρίζα προέρχονται και οι λέξεις Σελήνη, σελασφόρος, ελάνη (= λαμπάδα).

Το Σέλας είναι ένα ζωηρό, μεταβλητό, απόκοσμο φως και φανερώνει την απόλυτη μαγεία της φύσης! Είναι ένα φαινόμενο, που κυριολεκτικά φλογίζει τον νυκτερινό ουρανό. Περισσότερες πιθανότητες για να το δει κανείς έχει πριν από τα μεσάνυχτα, ιδίως τις νύχτες κοντά στις Ισημερίες (τέλη Σεπτεμβρίου ή τέλη Μαρτίου). Πρόκειται για μια ιδιαιτέρως εντυπωσιακή φωτοχυσία, που μένει ανεξίτηλη στη μνήμη όποιου την έχει απολαύσει έστω και μια φορά.

Η βάση του Σέλαος βρίσκεται συνήθως σε ύψος 80 έως 300 χιλιομέτρων περίπου από την επιφάνεια της γης, ενώ η κορυφή του μπορεί να φθάσει τα 500 χλμ. Η λαμπρότητά του είναι συχνά ασθενέστερη από εκείνη του γαλαξία, αλλά είναι δυνατόν να υπερβεί ακόμη και τη λαμπρότητα της πανσελήνου!

Η ποικιλία των αποχρώσεών του είναι μεγάλη. Το συνηθέστερο κι εντονότερο χρώμα του Σέλαος είναι το κιτρινοπράσινο, αλλά μπορεί να εμφανισθεί ως κίτρινο, μπλε, βυσσινί, μοβ, κόκκινο ή λευκό! Είναι δυνατόν να εμφανιστούν πολλά χρώματα μαζί. Μερικές φορές ένα μακρινό κόκκινο σέλας μπορεί να εκληφθεί από ένα παρατηρητή κατά λάθος σαν μια πολύ μακρινή πυρκαγιά, ενώ ένα λευκό σαν αντιφέγγισμα των φώτων μιας πόλης, η οποία βρίσκεται πέρα από τον ορίζοντα και επομένως είναι αόρατη.

Το Σέλας παρουσιάζει απίστευτη ποικιλία δομών και μορφών: είτε είναι διάχυτο είτε σε σχήμα τόξου, ταινίας, ραβδώσεων, πτυχώσεων, στέμματος, πέπλου κ.ά. Είναι ενδεχόμενο, μάλιστα, να συνυπάρχουν περισσότερες από τις παραπάνω δομές.

Το φως που εμφανίζεται στον νυχτερινό ουρανό μπορεί να αρχίσει απαλά σαν ασθενική διάχυτη ανταύγεια, η οποία μοιάζει με αχνό γαλαξία μικροσκοπικών αστεριών. Μερικές φορές η ένταση του φωτός αλλάζει, το σχήμα του μεταβάλλεται ή το χρώμα του τροποποιείται. Το υπέροχο φωτεινό θέαμα λαμπυρίζει, στροβιλίζεται ή χορεύει στον ουράνιο θόλο. Άλλοτε είναι φευγαλέο κι ευμετάβλητο, σαν επουράνιο ρευστό! Άλλοτε, όμως, ακινητοποιείται τελείως, παραμένει αμετάβλητο σαν παγωμένο. Αυτό το εντυπωσιακό φαινόμενο, που συνήθως καταλαμβάνει πελώρια έκταση στον ουρανό, πολύ εύστοχα επονομάστηκε «το πυροτέχνημα της φύσης»!

Η δημιουργία και οι εμφανίσεις του

Επί χιλιάδες χρόνια οι διάφοροι πολιτισμοί προσπάθησαν να εξηγήσουν αυτό το ουράνιο φαινόμενο. Η πρώτη μαρτυρία καταγράφηκε από τους Κινέζους, οι οποίοι το περιγράφουν ως «κόκκινο σύννεφο, που κατέλαβε ολόκληρο τον ουρανό».
Οι σκωτσέζικοι θρύλοι απέδιδαν το φαινόμενο σε υπερφυσικά όντα που αποκαλούσαν «Merry Dancers», τα οποία πάλευαν στον ουρανό για την εύνοια μιας όμορφης κοπέλας. Οι Εσκιμώοι της περιοχής του κόλπου Hudson θεωρούσαν ότι ήταν μαγικές εκδηλώσεις των ψυχών των προγόνων τους, που χόρευαν στον ουρανό. Άλλοι ιθαγενείς της Αρκτικής πίστευαν ότι αποτελεί μετενσάρκωση πνευμάτων ζώων, π.χ. των καριμπού.

Πρόκειται, ωστόσο, για ένα φυσικό φαινόμενο, που οφείλεται σε ηλιακούς ανέμους υψηλής ενέργειας - ριπές πλάσματος (κατά τη διάρκεια μιας μαγνητοσφαιρικής καταιγίδας), οι οποίοι διασχίζουν τα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας. Χτυπούν τα μόρια των αερίων και τα διεγείρουν, ώστε να εκπέμπουν φως (όπως ακριβώς οι ηλεκτρικές εκκενώσεις μέσα στους σωλήνες νέον των φωτεινών επιγραφών, που λειτουργούν με υψηλή τάση). Αυτά τα φορτισμένα σωματίδια κινούνται ταχύτατα.

Το χρώμα του φωτός που εκπέμπεται εξαρτάται από το είδος του αερίου του οποίου τα μόρια "βομβαρδίζονται" με σωματίδια μεγάλης ενέργειας, αλλά και από την ατμοσφαιρική πίεση που επικρατεί στην περιοχή (κατά συνέπεια και από την απόσταση του Σέλαος από την επιφάνεια του εδάφους). Εμφανίζεται, κυρίως, σε γεωμαγνητικά πλάτη μεταξύ 60ο και 70ο βόρεια ή νότια. Πολύ πιο σπάνια μπορεί να εμφανισθεί και σε μικρότερα πλάτη (δηλαδή περιοχές που απέχουν σημαντικά από τους πόλους). Γι' αυτόν τον λόγο ήταν γνωστό και στους αρχαίους Έλληνες (π.χ. Αναξιμένης ο Μιλήσιος, Αναξαγόρας ο Κλαζομένιος κ.ά. Ο Αριστοτέλης το αναφέρει στο γνωστό έργο του «Μετεωρολογικά»)!

Η εμφάνιση του Σέλαος συνδέεται στενά με τη δραστηριότητα του Ήλιου, που εμφανίζει περιοδικές εξάρσεις (δηλαδή πολλές ηλιακές κηλίδες) με διάφορους κύκλους, διάρκειας 11 ετών αλλά και 27 ημερών. Κατά τις περιόδους έντονης ηλιακής δραστηριότητας, το Σέλας εμφανίζεται συχνότερα. Τότε ακριβώς είναι δυνατόν, όπως προανέφερα, να παρουσιαστεί ακόμη και σε μικρά γεωμαγνητικά πλάτη (τα οποία δεν συμπίπτουν με τα γεωγραφικά, επειδή και οι μαγνητικοί πόλοι δεν συμπίπτουν με τους γεωγραφικούς). Σε πολύ ακραίες περιπτώσεις έχει εμφανιστεί ακόμη και στο Μεξικό και στην Αίγυπτο!

Το Σέλας έχει παρατηρηθεί, βεβαίως, και στον αττικό ουρανό. Κατά τα νεώτερα χρόνια, δηλαδή στη σύγχρονη εποχή, μια από τις εντυπωσιακές εμφανίσεις του ήταν τη νύχτα της 23 προς 24 Μαρτίου 1940. Οι Αθηναίοι είπαν τότε ότι την πόλη σκέπαζαν «θεϊκά πέπλα».

Αντιθέτως, ένας φίλος μου που κατόρθωσε να φθάσει μέχρι τον Βόρειο Πόλο δεν μπόρεσε να δει το Σέλας, επειδή ήταν συνεχώς ημέρα (δεν νύχτωσε ποτέ!), αφού το ταξίδι του πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια της πολύμηνης θερινής πολικής ημέρας...

Όμως, δεν μπορεί να εμφανισθεί μαζί με τον Ήλιο του μεσονυκτίου, γιατί το ισχυρότερο φως της ημέρας υπερισχύει και το σβήνει. Επίσης, είναι αδύνατο να το δει κανείς όταν υπάρχουν σύννεφα στον ουρανό, γιατί αυτά το καλύπτουν.

Εικόνες των υπέροχων ουράνιων φαινομένων

Ακόμη και αν είχα τη δυνατότητα να ταξιδεύω πολύ περισσότερο και με πάμπολλα χρήματα και με τέλειο εξοπλισμό θα ήταν τελείως αδύνατο να συναντήσω και να φωτογραφίσω τα τόσο πολλά, πολυποίκιλα και πολύχρωμα ουράνια φαινόμενα.

Ευτυχώς, χάρη στις νέες τεχνολογίες και στο διαδίκτυο είναι δυνατόν να δει κάποιος πάρα πολλές εικόνες !

Επίλογος

Για να μη δημιουργηθούν εσφαλμένες εντυπώσεις ή υπεραπλουστεύσεις σχετικά με τις δυσκολίες, που είναι δυστυχώς συνυφασμένες με τις διάφορες εμπειρίες μου, παραθέτω το εξής περιστατικό:

Μια γνωστή, πολύ επιτυχημένη, αυτοδημιούργητη ελληνίδα επιχειρηματίας, που δούλεψε σκληρά και κατόρθωσε από το μηδέν να κερδίσει πολλά χρήματα, ακούγοντας κάποτε μια περιπέτειά μου, μού είπε:

«Αν ξεκινούσα τη ζωή μου από την αρχή, θα την ζούσα έντονα όπως εσύ».

Της απάντησα αμέσως:

«Αυτό που λες με τιμά αφάνταστα, αλλά θα μου επιτρέψεις να παρατηρήσω κάτι σημαντικό: Κάποιοι (ιδίως με οικονομική άνεση), ακούγοντας ή διαβάζοντας τις διάφορες διηγήσεις μου εντυπωσιάζονται. Συνειδητοποιώντας, όμως, πόσες εμπειρίες οι ίδιοι δεν έζησαν, πόσα τοπία δεν αντίκρισαν, πόσα θεάματα δεν είδαν, πόσα βιώματα δεν είχαν, πόσους τόπους δεν γνώρισαν, πόσες συγκινήσεις έχασαν, πόσα αθλήματα δεν απόλαυσαν και θεωρώντας ότι η ζωή τους υπήρξε ανούσια και ανιαρή, αισθάνονται βαθιά απογοήτευση ή ακόμη και τύψεις, που χαράμισαν έτσι άσκοπα τον χρόνο τους!

Ίσως, σε ακραίες περιπτώσεις, να μελαγχολούν έντονα.

Όμως :

Αυτοί οι ίδιοι άνθρωποι αν συνειδητοποιούσαν εκείνη τη στιγμή ότι όλα αυτά τα θαυμάσια και συναρπαστικά είναι συνυφασμένα με φοβερούς κινδύνους και ρίσκα, ότι κρύβουν ένα σωρό απρόοπτα, παγίδες ή ατυχήματα, ότι συνεπάγονται αφάνταστους κόπους, ξενύχτια, αγωνίες, ταλαιπωρίες, δυσκολίες, στερήσεις, ιδρώτα, ίσως και αίμα....(και μάλιστα όλα αυτά στην άλλη άκρη της Γης, πάρα πολύ μακριά από φίλους και συγγενείς) τότε είμαι βέβαιος ότι θα έκαναν στροφή 180 μοιρών!

Δηλαδή θα άλλαζαν γνώμη άρδην και θα έλεγαν:

"Μωρέ καλά έκανα, που πέρασα όλη τη ζωή μου ήσυχα, γαλήνια, ξεκούραστα και ακίνδυνα.

Αυτές οι περίπλοκες και συχνά επικίνδυνες περιπέτειες δεν είναι για μένα! Καλύτερα, που έζησα άνετα, σαν πασάς!"».

Πνευματικά δικαιώματα adventurouslife.gr